Xo‘jandlik. Kosib oilasida tug‘ilgan. Qo‘qonda mashhur «Hokim oyim» madrasasida o‘qigan. Muqimiy bosh bo‘lgan Qo‘qon adabiy harakatchiligi bilan yaqindan tanishgan. Xislat Toshkandiy, Ajziy Samarqandiy bilan adabiy hamkorlik qilgani, bir-birlari asarlariga naziralar yozishgani ma’lum. Asarlari o‘zbek va tojik tillarida yozilgan.
Dushanbeda asarlari bosilib chiqqan, hayoti va ijodi haqida tadqiqotlar ham bor.
Quyidagi she’ri 1912 yilda Toshkentda chop etilgan «Bayozi muhallo» dan olindi.
Begali Qosimov
Mavlono Asiriy Xo‘jandiy janoblaridin Xislat eshon Toshkandiyg‘a taqdim salomi ba tariyqi qasida
Xislato, majmui yoru oshnolarni so‘rang,
Barchag‘a bizdin duo ayting, ag‘olarni so‘rang.
Bizdin aylang zumrai ahboba tavzii kalom,
Loyiqi vasfu sazovori sanolarni so‘rang.
Qilsangiz sayri madoris birla azmi xonaqoh
Olimi qudsisyar zuhd intimolarni so‘rang.
So‘fiyi sofi taviyyat, muttaqiyi haqsipos,
Orifi urfon manoqib, avliyolarni so‘rang.
Garchi bilmaymiz hanuz ahvolini, kimdur Kamiy,
Lek shoirlikda mashhuru valolarni so‘rang.
Nolai ushshoqdur har mashqining ziru bami
To‘ychiyi to‘tinag‘am bulbul navolarni so‘rang.
Ba’di tablig‘i salomu to‘hfayi arzu niyoz,
Kipriki nozofarin, qoshi qarolarni so‘rang.
Gar hulo taqsa sochi shammomai sunbulfirib,
Va-r qiyo boqsa ko‘zi nargisrabolarni so‘rang.
Kimki rahmat ko‘z bilan boqsa bizimdek zorg‘a,
Diydasi ohunasak, chashmi siyolarni so‘rang.
Qaysi majlis ichra yod o‘lsa bizim avsofimiz,
Xushsuxan, shirinbayon, nozik adolarni so‘rang.
G‘oyibona kimsa izhor etsa, arzi e’tiqod,
Xohi xayli ag‘niyo, xohi gadolarni so‘rang.
Xirmani guldek qizil ruxsoralarni yodida,
Rangi sarg‘aygan samondek qahrabolarni so‘rang.
Sarviqomatlarni hijronida qaddi dol o‘lan
Piri mahrumi aso, qaddi dutolarni so‘rang.
Shahringizda, alg‘araz, harqancha bo‘lsa ahli fazl,
Bizdin ibrozi niyoz aylang, rasolarni so‘rang.
Biz kabi jismi musibat tobasinda dog‘ o‘lan,
Nuri chashmindan judo, sohib azolarni so‘rang.
Qolmasun hech kim Asiriydek faromushi xayol,
Go‘shai xilvatguzin, sahvi nizolarni so‘rang.