Кетяпман. Тепамда кўп-кўк осмон. Қаршимда кирмизи қуёш, ботайми, ботмайми деб, дарахтларнинг шохига омонат қўнган. Ғир-ғир шабада. Асфальт йўлка топ-тоза, шинам. Ғивирлаб юргак чумчуклар мен яқинлашганда дик-дик қочади. Ўриндиқда йигит билан қиз ҳузур қилиб ўпишмокда. “Эру хотин — қўш ҳўкиз”, деган гапни эслаб кулгим қистайди: шу дўмбоққина қизнинг, савағнчдек ингичка йигитчанинг терлаб-пишиб, ҳарсиллаб омоч тортаётганини кўз ўнгимга келтираман. Ҳазилкаш одамлар ҳам кўп-да.
Кетяпман. Дарахтларнинг олачалпоқ сояси бошимни силайди, йўлкага ястаниб олади ва оёғим остидан сассиз сирғаниб ўтади. Кўкрагим чуқурлашиб-кенгайиб кетгану тўйиб-тўйиб ютаётганим салқин ҳаво қайтиб чиқмаётгандек… Ўткинчиларни бир-бир тўхтатиб, қувонтиргим келади. Ўзиб кетаётиб бир чолга тавозе билан салом бердим, қўлимни кўксимга босиб, бош эгдим. Чолнинг кўзойнаклари ялт этди, бир зум менга ағрайиб қолди. Кейин алқади: “Яхши жойлардан ато қилсин!” Бўлмаса-чи? Сал ўтмай йўлимда бир қиз учради. “Яхшимисиз?”, дедим. У истиғно билан лабини бурди, терила-терила сичқоннинг думидек ингичка бўлиб кетган қошларини чимирди. Яхши жойларда яхши қизлар етишади-да.
Кетяпман. Гуллар. Қизғин очилган, ловиллаб турган гуллар! Кўзга жазиллаб уради, йиғлагинг келади — шу қадар расида. Шундоқ рўпарамда “йўл топибмиз — юрибмиз, пул топибмиз — ичибмиз”, деганлардан бири ялп этиб учиб тушди. Ўтириб олиб қўлига диққат билан тикилгач, роса сўкинди. Бошини силкиб пишқирди-да, “Эҳ, Саодат, Саодат, ҳозир бораману…” дея ғулдиради. Кейин ўмганини кўтараман деб, тўрт оёқлаб қолди, ўрнидан туришга кўзи етмади, чоғи, эмаклаб бориб дарахтни қучоқлади, унга осилиб каддини тиклади. Охири гандираклайгандираклай йўлга тушди. Қизиғ-а?
Кетяпман. Тепамда кўм-кўк осмон, қаршимда қирмизи қуёш. Қитиғи келган тентакка ўхшаб бениҳоя хурсандман, кулиб юборай дейман. Негалигини билмайман, билишни ҳам истамайман. Ўз-ўзидан, ҳеч бир сабабсиз завқим тошади. Аллақандай куй димоғимда ғивирлайди, хиргойи қиламан, Тезроқ уйга етиб, ўғилчамни қийқиртириб ўйнатгим, варанглатиб пластинка қўйгим, хуллас, қандайдир айюҳаннос солиб, оламни бошимга кўтаргим келади. Ичимга сиғмаяпман.
Ортимдан кимдир келяпти: “тап-туп”, “тап-туп”. Шошиляпти. Мендан ўтиб кетмоқчи. Кўрамиз!
“Тап-туп” тобора тезлашади. Қадам ташлашига қараганда, бўйи пастроққа ўхшайди. Пишиллашига қараганда, тез юриб ўрганмаган. Кўз қиримни ташладим — елкамдан қуйироқда бир япасқи бурун юзиб чиқди, силкиниб ортда қолди, яна кўринди. Яна… Қадамимни тезлатаман, “тап-туп” ҳам кучаяди. Эҳ-ҳе, ростдан ҳам ўзиб ўтмоқчи шекилли!
Бурун йўқолди, чиқди, йўқолди, чиқди… Елкамга елимлаб қўйилгандек, липиллаб келаверди.
Унга сира эътибор бермагандек, осмонга қарайман, ён-теваракка кўз югуртираман. У тап-туплаб, тапир-тупурлаб йўрғалайди. Худди у эмас, ўзимнинг елкам бетартиб пишиллаётганга ўхшайди. Ерни гурсиллатиб одим отишимдан, бўйим узунлигидан, шу одамнинг мендан ўтиб кетиш учун беҳуда чиранишидан хурсанд бўлиб кетаман. Марҳамат, йўл очиқ! Қитмирлик қилаётганим йўқ, оёғидан чалаётганим йўқ. Ғашига ҳам тегмаяпман. Қоқилиб йиқилишини ҳам тиламаяпман. Қайтангга далда беряпман. Ўтиб кетсин, марҳамат!
Ҳадемай уйга етаман. Сизга айтсам, хотиним хотин эмас, бутун бошли бир хазина — уйда ҳеч вақо йўқ кезларда қупқуруқ ҳаводан бўлса ҳам чучвара тугиб бера олади. Мен-ку, уйга шошиляпман, бу қаёққа ошиқади? Шуларни, айни пайтда уни олдинга ўтказиб юбормасликни ўйлаб янада тезроқ юраман.
Хумпар, сира орқада қолай демайди. Хдйронман, кулгим қистайди. Мунча чиранмаса? Хдй, ана ўтиб кетди ҳам дейлик. Хўш, шу билан бири икки бўлади-ми? Ёки бўйига бўй қўшиладими? Лекин ким бўлса ҳам яхши одамга ўхшайди. Тиришқоқ, курашчан кўринади. Бунақалар қунтли, заҳматкаш, ўз сўзининг устидан чиқадиган бўлади. Бировга осонликча ҳақ бермайди, ўзини хафа қилдириб қўймайди.
Оғайни, менга жуда ёқиб қолдинг-ку! Қани, отни қамчила. Паст бўй, майда қадам бўла туриб мендан ўзолсанг, худо ҳаққи, жуда қувонаман. Омад тилайман. Эй сен, ростдан ҳам ушлаган жойингдал кесасан шекилли. Лекин мен ҳам чакки эмасман, оғайни. Унча-мунчага енгилмайман. Қейин, мундоқ қаддиқоматни ҳам солиштир. Сендан қанча узунман? Зўрға елкамдан келасану яна олдинга ўтмоқчисан. Сенинг икки қадамингни мен битта қилиб ташлаяпман. Қара, мен бемалол, гўё сени пайқамагандек, сен билан баҳслашмагандек, бамайлихотир кетяпман. Сен-чи, питир-питир қиласан, пишиллайсан, лекин йўлинг унмайди. Чарчадинг ҳам. Имкондан ташқари нарса йўқлигини биласанми? “Лайлакка етаман деб чумчуқнинг бути йирилибди”, деган гапни наҳотки эшитмаган бўлсанг?
Кўнглимда ана шунақа серзавқ ўйлар. Ўзишувдан завқланиб кетганман. Очиғи, ҳали унинг афтини кўрмаган бўлсам ҳам кўнглимга жуда-жуда ўрнашди.
Бирдан қўл силтаб, орқада қолиб кетса-я деб, ташвишланиб ҳам қўяман. Унга хаёлан далда бераман, ғалабага ундайман. У ҳам бўш келмаяпти.
Қарамасам ҳам пайқаб келяпман: ўзай-ўзай деяпти-ю, чоғи етмаяпти. Жўрттага секинлаб қўяман— у олдинга ўтиб олади. Кейин унча зўр бермай унга етиб оламан-да, ўтиб кетаман. Икки-уч марта шундай қиламан.
Бу одамнинг тиришқоқлигидан қувонаман. У пишиллагани, пилдираб йўрғалагани сари кўнглим қувончга тўлади: одамлар сизнинг зўрлигингизни мақтамасин, зўр эканлигингизни амалда тан олсин!..
Тўсатдан унга миннатдорчилик билдиргим, биронта яхши гап айтиб, елкасига дўстона қоқиб қўйгим келди. Қолаверса, натижаси уч карра аниқ бўлган мусобақадан ҳам кўнглим совиётган эди.
Шу ниятда унга ўгирилдим…
Нима кўрдим денг? Биққи, пакана, қопқора, япасқи бурун йигит менга олайиб қараб турибди. Юзида, кўзида ёввойи мушукни эслатадиган йиртқич бир ифода бор:
— Ҳа?—деди у.
Сесканиб тушдим. Зўрға ўзимни қўлга олдим.
— Ҳеч нарса.
Бўйни қарийб билинмайди, боши, елканинг давомидек, қапишиб кетган. Бир кўзи қияроқ сузилган.
— Қайдан келяпсан?— деди у ошкора таҳдид билан.
— Ишдан – дедим сал чўчинқираб.
“Ҳозир жанжаллашамнз!” деган ёқимсиз, хавотирли фикр миямдан совуқ ғимирлаб ўтди.
— Қаерда ишлайсан?— деб яна савол берди у.
— Нима эди?—дедим, кейин атайлаб — уни ҳам сенлаш учун кўшиб кўйдим.— Сенинг ўзинг-чи?
— Мен сендан сўраяпман,— деди у.
Яқин ўртада ҳеч ким йўқ эди. Ўзимни босиб олдим. Унга индамай тикилиб туравердим. Бор кучимни тўпладим, деб ўйладим ичимда.
— Оғайни,— деб таққа тўхтадим, у ҳам тўхтади.— Орқамдан ким келяпти экан, деб сенга карадим, холос. Сенга қараш тақикланган бўлса — айт! Йўқса — бор, йўлингдан қолма. Бунча тирғиласан? Нима демоқчисан ўзи?
У мени бошдан-оёқ кузатиб чиқди, кутмаганимда бирдан юмшади:
— Энди, сўраяпман-да,— деди. Яна йўлга тушдик.
— Ўқитувчиман,— дедим, кейин ёлғондан қўшиб қўйдим:— Физкультурадан дарс бераман.
У менга синовчан қараб қўйди.
— Мен холодильник тузатаман,— деди.— Чекишдан борми?
— Чекмайман-да.
— Ҳар куни шу ердан ўтасанми?— деб сўради у. Бу савол бермаса гапира олмайди шекилли.
— Ҳа. Сен-чи?
— Мен ҳам.
— Ҳеч кўрмаган эканман-да,— дедим шунчаки, гапни гапга улаш учун.
— Нега?—деб хайрон бўлди у. — Ҳаммавақт будканинг олдида болалар билан пиво ичнб ўтяраман-ку. Бахти, Ҳаким, Ҳамид, Шерзод. Зўр болалар! Ҳакнмни танийсанми?
— Йўқ.
— Вой, нега? Упи бир кўрган одам дарров танийди. Сочи жингалак, лаби дўрдоқ бола. Шунинг учун отини “Негр” қўйганмиз.
— Билмадим, балки кўргандирман,— дедим.
— Кўргансан, кўргансан, — деди у. — Агар ҳар кунн шу ердан ўтсанг, кўрмаслигинг мумкнн эмас. Боксёр, мушти катта-катта. Менинг қўлимга бир яримта келади.
— Мусобақаларда қатнашадими?
Вой, қизиқмисан! Мусобақада нима қилади? Газ сув сотадиган автоматларга қарайди. Ҳар куни олтмиш-етмиш сўмдан кам топмайди. Қизлари жа кўп. Келишган бола-да! Зўр ташлашади лекин. Ётиб ҳам чиккан, — деди, бу ҳам Ҳаким деган ўртоғининг жуда катта фазилатидек.
— Нега?—деднм қизиққан бўлиб.
— Э, йигитчилик-да,— деб бепарво қўл силтади у.— Автобусда битта олифта жой бўшатмабди. Ўзига ишонган-да. Лекин роса уришган. Бир ҳафта касалхонада қон туфлаб ётган экан.
— Ия, бу Ҳакимларинг кўпчилик бўлганми?
— Ҳа-да. Учови зерикиб юрганда шу бола тўғри келиб қолган-да. Нима, Ҳаким уришса, улар қараб турсинми?
— Албатта,— дедим.
Номард Ҳакимингни ҳам худо кўтарсин!
— Иккита қовурғаси синиб кетган экан. Ётқизиб олиб биқинига тепгандан кейин… Жигари эзилиб кетгандир.
Мен индамадим.
— Энди қуён бўлай деб турганда хитлар кеп қолган. Номарднинг ёнида қизи ҳам бор экан, шу дод солибди-да. Ҳаким, Шерзод қўлга тушган. Зокир қутулган.
— Ҳакимнинг отаси қутқариб қололмадими?
— Э, нимасини айтасан! Роса югурди, бўлмади-да. Уч йил ўтириб чиқди. Алишер бир йил. Ўзлари аҳмоқ — одам кўп жойда уришадими? Четроққа олиб чиқ, кейин дабдала қил-да, жўна — қани, ким топиб олар экан! Нима дединг!
Қуёш ботди. Осмоннинг ранги синиқиб, ҳаммаёқни кулранг парда қоплаб олди. Йўлдан машиналар шувиллаб ўтмоқда эди. Бирдан кўнглим сиқилди. Кечаси билан дафтар текширишим кераклиги эсимга тушди.
— Бугун пиво йўқ экан-да,— деди у.— Майли, вақтинг бўлса, чиқиб тур. Қуйиб бераман. Азим деб сўра мени. Ҳаммаси билади.
У бурилиб кетди. Кўкрагини шишириб, бошини баланд кўтарганча тор кўчага кириб кетди. Бирон марта ҳам орқасига ўгирилиб қарамади.
Унга анқайиб йўлка четидаги темир бетон тўсиққа қоқилдим. Чиқиб қолган қайқи сими оёғимга жуда ёмон урилди. Шимимнинг почасини шимарсам, оёғимнинг бир энлик жойи қипқизил шилинибди. Хайрият, шим йиртилмабди.
Уйга атиги бир бекат қолган бўлса-да, итар-итар билан трамвайга илиниб олдим. Трамвай ғала-ғовур, дим экан, нафасим қайтиб, бир зумда терга ботдим. Тер кўзимни ачиштирди. Қимдир оёғимни эзғилаб босди.
Оқсоқлана-оқсоқлана кета туриб чўнтагимни кавласам, рўмолча йўқ. Бефаросат хотин, нуқул овқатни ўйлайди. Гумбаз бўлиб семириб кетган. Ҳўй, сон тегмаган, ўқувчиларимнинг кўз ўнгида юзимни қоғозга артаманми! Бурним-пурним қонаб кетса нима бўлади! Қачон ақл битади сенга? Доим: гўшг, картошка, пиёз… Лағмонга чўзилган хамир олиб келишим керак эмиш! Ана, гапни қаранг: эркак бошим билан шаҳарнинг ўртасида хамир кўтариб юрай! Э, ўргилдим сендақа хотиндан! Битта болани эплаб боқолмайди, доим чирқиллатгани-чирқиллатган. Яна бола тарбиясини ўргатадиган консультацияларга қатнайдилар!
То эшикка етгунча хотинимга дағдаға қилдим. Ичимда.
Уйга киргач, ечина солиб, тўғри ваннахонага ўтдим. Узоқ ювиндим. Сал енгил тортиб чиқдим.
Овқатланиб ўтириб, йўлдаги воқеани хотинимга айтиб бермоқчи бўлдим.
— Ҳозир келаётиб бир йигит билан ким тез юришдан баҳслашиб қолсак бўладими!
Хотиним пиқ этиб кулиб юборди. Жаҳлим чиқиб кетди.
— Нега куласан?
— Пиёда юришданми?
— Самолётдами бўлмаса?— дедим жаҳлимга ҳай бериб.— Қарасам, мендан ўтиб кетмоқчи. Эҳ-ҳе, йўл бўлсин, дедим-да… — Хотинимнинг ҳали ҳам илжайиб турганини кўриб, бирдан гапиргим келмай қолди.— Чойдан қуй! .
— Кейин-чи!
— Кейинми? Кейин ҳеч гап бўлгани йўқ… Нега бу кайвони кампирларга ўхшаб саллаи дастор қилиб қолдинг?
Энди жаҳлимни босолмай қолдим.
— Боя бош ювгандим. Қуримаяпти,— деб минғирлади хотиним.
— Кир сочиқдан бошқа нарса йўқ эканми?! Яна дастурхон тепасида! Тур, кўзимдан йўқот! Қачон сон киради сенга?
Хотиним йиғламсираб, индамай ўрнидан қўзғалди.
Негадир сираўзимни босиб ололмадим, бақиравердим:
— Қачон тартиб киради бу уйга! Нега супургини тикка қилиб қўйдинг? Ун кун бўлди полга сув тегмаганига. Шифоньернинг чангини қара, отингни ёзса бўлади…
Ўғлим нариги уйда ухлаб ётган эди, чириллаб йиғлаб юборди.
Ярим соатдан кейин хотинимга ҳасрат қилдим.
— Ке, қўй, ҳадеб тумшуқ қилаверма. Кайфиятим ёмон эди. Шунақа пайтда… биласан-ку, сени қистоққа оламан-да. Хўш, сендан бошқа кимга бақирай? “Эру хотин — қўш ҳўкиз” деб қадимгилар бекорга айтишмаган. Турмушнинг оғирлигини назарда тутишган. Омочнинг бир томонини сен тортмасанг…
Ўз-ўзимдан хафа бўлиб кетдим: болалигим қачон қолади? Кап-катта одам, ота бўлатуриб, кўчада юрган кимқаёқдаги безори билан ўзишиб юрибман-а. Яхши ҳамки, ўзи пасайиб қолди. Муштлашиб, биқин-миқинимга пичоқ тортиб юборса, ҳолим не кечарди?
Ўзим шу ҳақда ўйлаяпман-у, хотинимга менинг ҳам асабим темирдан эмаслиги ҳақида куйиниб уқтиряпман…