Болалигимда кўп китоб ўқиганим учунми, жудаям кўп хаёл сураман. Яна қанақа хаёллар денг. Айтсам куласиз. Кулмайман дейсизми? Бўпти унда айтиб бераман.

Тассаввур қилинг одамда ҳам дум бўлганида ўша дум қандай бўларди?

Ё калта ёки узун дейсизда. Йўқ. Тополмадингиз!

Калта ҳам узун ҳам бўлмасди. Ҳамманики, бир-бирига ўхшамаган бўларди албатта. Аммо бирор-бир думли мавжудотникига ўхшаши мумкин эди. Масалан, кимники маймунникига, кимники итникига, кимники эшакникига.

Энг қизиғи, лаганбардорларнинг шўри қурирди. Чунки, хушомад қилаётганларида ликиллайвериб фош қилиб қўярдида… ана шундан кейин думини чопиб ташлайдиган одамлар пайдо бўларди.

Янаям қизиғи шимларнинг кўриниши бошқача бўларди. Ахир совуқдан думни ҳам асраш керак-ку. Думини совуқ олишини ким ҳохларди. Айниқса, қизлар думга алоҳида зийнат беришар, маникюр, педикюр, сартарош деган касблар сафига думтарош касби қўшилган бўларди. Улфатлар бир-бирлари билан сўрашганда, “бардаммисиз” деган сўзнинг ўрнига, “Думингиз тикками”, деган сўзни ишлатар, ошиқ йигитлар “Унинг думи бошқача-да” деб оҳ урар, фотиҳа қилаётганлар, “Думимиз тикка бўлсин” деб фотиҳа қилар, уришиб қолганлар “Думингни қайириб қўяман” деб уриш бошлар, пўпса қилаётганлар “Думингни узиб оламан” деб пўпса қилишарди…

Қўл-оёғи синганлар сафига думи синган, лат еганлар ҳам қўшиларди.

Қандай қилиб дейсизми?

Масалан, метрода, лифтда, автобусда одам тиқилинчлигидан эшикка орқа билан туриб қолган шўрликнинг думини точний эшик қисиб узуб олар ёки жароҳатларди.

Қаранг, битта аъзога эга бўлиш инсон учун яна қанча ташвишга сабаб бўларкан. Ие, нега куласиз? Боринг-е, кулмайман деганингизга айтган эдим. Ҳа, бошқа нарсага кулаяпсизми?

Дум-ку, майли агар шохи бўлгандачи?

Энг аввало, телпакнинг ҳам қалпоқнинг ҳам шакли бошқача бўларди. Бирор сабаб билан шохсиз қолганларни “фалончи шохсиз”, деган мин тақиш билан чақиришарди ёки орқасидан айтишарди. Арманистонда бурни катталар конкурси бўлганини эшитганмисиз?

Ҳа баракалла. Менам эшитганман. Худди шундай конкурс энди “Энг чиройли шох эгаси”, ёки “Энг ката шох эгаси” деган ном остида ҳар йили ўтказилар ва албатта эркаклар унда ғолиб чиқарди.

Нега энди айнан эркаклар дейсизми?

Билмадим. Ҳар ҳолда шундай ўйлайман. Аммо саволингиздан кейин ўйлаб кўрсам, ҳар шохи ўнта эркакникидан ҳам катта аёллар бўлиши мумкин экан.

Ҳа майли. Тассаввур қилинг. Одам овқатга, сувга эҳтиёжсиз бўлсачи?

Тўйлар қандай ўтарди?

Нега энди бўлмасди-да дейсиз?

Бўларди. Фақат, овқат эмас, келганларга кийим-кечак, латта-путта қўйиларди. Аммо артис билан қизиқчининг куни туғарди. Бойваччалар келганларга бош-оёқ сарпо, мундайроқлар биттадан пайпоқ ёки лунги тарқатиб қўя қолишарди.

Экин майдонларида фақат пахта, каноп экилар. Пилла етиштириш биринчи ўринга чиқарди. Қўйлар фақат жуни учун товуқлар пати учун  боқилардию бироқ қорамоллар ҳам отга ўхшаб ё миниб юриларди ёки аравага қўшиларди.

Энг ёмони ўзбек эркакларининг шўри қурирди. Чойхонага чиқиб, ош ейиш қаерда?

Тассаввур қилинг.

Ҳайвонлар билан гаплаша олиш имкони бўлса.

Аминманки, қишлоқдаги вайсақи чоллар ё эшаги билан ёки кучуги билан баъзилари оти билан валақлашиб юришарди. Менга ўхшаган бесабирроқ йигит ўтирган от тезроқ юрмаганлигидан бир икки қамчи еса, “Ҳўв галварс, типирчилайвермай бир пас жуфт қилиб ўтироласанми ёки бир дўнгкиб ташлаб кетайми. Кўрмаяпсанми, чарчаганман”, деб танбеҳ берарди.

Ўғриларга қийин бўларди. Чунки, ўғирланган молни сотиб олаётган одам сигир ёки қўйдан, “Ростдан ҳам шу сенинг эгангми”,  деб сўраса…

Аминманки, тили кесилган моллар кўпайиб кетарди…

Мушук сақлашга хотинлар тиш-тирноғи билан қарши чиқарди. Негаки мушукдай чақимчи зот бўлмайди. Ишдан чарчаб уйга қайтган эр энди дастурхонга ўтириб бир пиёла чойни қўлига олган маҳал, “ассалому алайкум хўжайин”, деганча мушук олдига чопиб келар, орқа оёқларида айиқдек ғоз туриб ўнг оёғи панжаларини юраги устига қўйганча тазим бажо этар, (гапиришни билган махлуқ ялтоқланишни ҳам ўрганади-да) сўнгра эгасининг ёнига ёнбошлаб, янгасининг кирдикорларини фош эта бошларди. Жанжал тайёр. Кўзи кўкарган хотин эрталаб эрини ишга кузатиб қолиб, қайтганида кўзида ёш билан мушуги ваннада чўмиламан деб чўкиб кетганини, яхшиям қутқаришга улгурганини, дарҳол тез ёрдам чақиргани бироқ бечора мушукнинг ўпкасида кўп сув тўплангани сабабли, “Янгажон мен ярамасни кечиринг, кеча сизга туҳмат қилган эдим. Хўжайинга айтинг мени кечирсин, бу ёлғончи дунёда фақат сизга ишонсин, мендан рози бўлинг. Алвидо…” деганича кўзидан икки қатра ёш чиқиб жон таслим қилганини айтар эди…

Бироқ таканинг обрўси анча ошиб кетарди. Валдирашга устаю. Яхшилаб тарбия қилинса сўз усталари ҳам чиқиши мумкин…

Яна тасаввур қиламан.

Ёлғон айтган одамнинг ҳамма жойини жун босиб кетса.

“Одам маймундан тарқаган” деган гап кун тартибига муҳокама қилиш учун қўйилмасди. Қор одам ҳақидаги гапларни ҳеч ким афсона деб  инкор ҳам қилмасди…

Э, бўлди қўйинг. Менинг ана шунақа тасаввурларим бор. Ҳозир жиддий турибсизу, кейин барибир устимдан куласиз.