Ibroyim Yusupov (1929–2008) ijodi XX asrning ikkinchi yarmi – XXI asr boshlaridagi qoraqalpoq adabiyoti tarixida yorqin sahifani tashkil qiladi.
Ibroyim Yusupov 1929 yili Chimboy tumanidagi Ozod qishlog‘ida tavallud topdi. 1949 yil Qoraqalpoq davlat pedagogika institutini bitirgach, 1961 yilgacha shu oliy dargohda o‘qituvchi bo‘lib ishladi. 1961–1962 yillarda “Amudaryo” jurnalining bosh muharriri, keyingi uch yil mobaynida Najim Dav-qorayev nomidagi til va adabiyot institutida ilmiy xodim, 1965–1980 yillarida Qoraqalpog‘iston Yozuvchilar uyushmasining raisi, 1980–1988 yillarda “Erkin Qoraqalpog‘iston” (sobiq “Sovet Qoraqalpog‘istoni”) gazetasida bosh muharrir, shuningdek, keyingi yillarda Tinchlik qo‘mitasining Qoraqalpog‘iston bo‘limiga (1988–1994), Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markaziga (1994–2000) raislik qildi.
Uning she’rlari 40-yillarda matbuotda e’lon qilina boshlandi. Bolaligida qoraqalpoq xalq og‘zaki ijodi namunalarini, Sharq adabiyotlari hamda mumtoz adabiyotimiz namoyandalarini, talabalik yillarida esa rus va jahon adabiyoti durdonalari bilan yaqindan tanishib, ularning asarlaridagi badiiyat sirlarini qunt bilan o‘rgandi. Shoir o‘zining ilk asari “Vatanim” she’ri e’lon qilingan paytdan (1946) boshlab, shu bugungacha “Baxt lirikasi” (1955), “Kunchiqar yo‘lovchisiga” (1959), “O‘ylar” (1960), “Etti navo” (1962), “Dala orzulari” (1966), “Ko‘ngil ko‘ngildan suv ichar” (1971), “To‘maris” (1974), “Ilhom”, “Tashvishlarga boy dunyo” (1987), “Tuzli shamollar” (1988), “Ko‘ngildagi keng dunyo” (1989), “Bekligingni buzma sen…” (1995), “Har kimning o‘z zamoni bor” (2004) kabi she’riy to‘plamlarini nashr ettirdi. Uning ikki jildlik “Tanlangan asarlar” to‘plamlari ikki marotaba – 1978–79 va 1992 yillarda nashr qilingan. Turli yillarda chop etilgan to‘plamlarda shoirning “O‘rtoq muallim”, “Akatsiya gullagan yerda”, “Aktrisaning iqboli”, “Gilamchi ayol”, “Eski favvora ertagi”, “Dala armonlari”, “To‘maris”, “Bulbul uyasi”, “Farishta oy”, “Poseydonning g‘azabi”, “Vatan tuprog‘i” va boshqa doston (poema)lari e’lon etilgan.
Bundan tashqari Ibroyim Yusupov bir qator pesa va publitsistik maqolalarning ham muallifi hisoblanadi. Shoir ko‘plab qardosh xalqlar va jahon adabiyoti mumtoz shoirlar asarlarini qoraqalpoq tiliga tarjima qilib, sayrata olgan tarjimondir. U A.S.Pushkin, M.Yu.Lermontov, T.Shevchenko, J.G.Bayron, I.V.Gyote, G.Geyne, F.Shiller she’rlarini, Shekspir sonetlarini, Alisher Navoiy va Hofiz g‘azallarini, Umar Xayyom ruboiylarini qoraqalpoq tiliga yuksak mahorat bilan tarjima qilib, milliy adabiyotimizni badiiy-g‘oyaviy, shakliy jihatdan turli asarlar ila boyitdi.
Ibroyim Yusupov nasr va dramaturgiya sohasida ham qalam tebratdi. 1963 yilda uning “Qari tutning kuzi” nomli hikoyalar, ocherk va publitsistik maqolalar to‘plami bosmadan chiqdi. Shoir “Qirq qiz” pesasini, (Amet Shomuratov bilan birgalikda), 1966 yilda “O‘mirbek laqqi” komediyasini, 1986 yili “Iskandar podshoning tushi” dramasini, 1973 yili “Ajiniyoz” operasi librettosini yaratdi.
Ibroyim Yusupov adabiy tahlil, she’riyatning munozarali muammolari, badiiy tarjima masalalariga bag‘ishlab bir qancha mazmundor maqolalar yozib, hozirgi zamon qoraqalpoq adabiyotshunosligi faniga ham ulkan hissa qo‘shdi. Uning “Lirika haqida munozara” (1956), “Urushdan keyingi qoraqalpoq poeziyasi” (1956), “Xalq shoiri Abboz Dobilov” (1958), “Dala Orfeyi” (1957), “Qoraqalpog‘iston – Mahtumqulining ikkinchi shoirlik vatani” (1958), “Mahtumquli va qoraqalpoq adabiyoti” (1957), “Mahtumquli asarlarini tarjima qilishdagi ba’zi bir anglashilmovchiliklar haqida” (1983) kabi maqolalari shular jumlasidandir.
Shoir O‘zbek adabiyoti bilan abadiy do‘stlik mavzusi Ibroyim Yusupov ijodidagi eng yorqin sahifalarni tashkil qiladi. U ijodkor, tarjimon, matbuot xodimi, jamoat arbobi sifatida o‘zbek adabiyoti va madaniyatining yirik vakillari bilan do‘stlashdi, ijodiy muloqotlarda, safarlarda birga bo‘ldi. G‘afur G‘ulom, Oybek, Zulfiya, Komil Yashin, Hamid G‘ulom, Ozod Sharafiddinov, Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, Omon Matjon singari ijodkorlar bilan ijodiy munosabatlari har doim yangi-yangi mazmun va ibratli voqealar bilan boyib bordi. Uning o‘zbek tilida “Buloqlar qaynaydi” (1960), “Oltin qirg‘oq” (1962), “Sahro orzulari” (1967), “Cho‘l to‘rg‘ayi” (1972), “Rahmat senga, zamonim” (1979), “Qoratol” (1988), “Mening yigit vaqtim, sening qiz vaqting” (2009) kabi she’riy to‘plamlari chop etilgan bo‘lsa, rus tilida “Pesni gornogo ruchya” (1960), “Meridianы serdtsa” (1966), “Glaza yashiritsы” (1973), “Stixi” (1976), “Zvon stremeni” (1981), “Stremlyus vsey dushoy” (1986), to‘plamlari qirg‘iz va turkman tillarida bir qator kitoblari nashr qilindi. Uning she’rlari qozoq, ukrain, belorus, gruzin, latish, bolgar va boshqa xalqlar tillariga tarjima qilingan.
Unga Qoraqalpog‘iston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan san’at arbobi faxriy unvoni berildi. Berdaq nomidagi davlat mukofotiga loyiq ko‘rildi. U uzoq yillar mobaynida O‘zbekis-ton hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Oliy Majlislariga deputatlikka saylandi. Shoir O‘zbekiston Respublikasining “El-yurt hurmati”, “Do‘stlik” ordenlari, bir qator hukumat faxriy yorliqlari va medallari bilan mukofotlandi. Unga 2004 yili O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan “O‘zbekiston Qahramoni” oliy unvoni berildi.

AYT SEN AJINIYoZNING QO‘ShIQLARIDAN

Ayt sen Ajiniyozning qo‘shiqlaridan,
Yig‘lasin yor ishqi bag‘rin teshganlar,
Bo‘zlasin yurtidan ayri tushganlar,
Ayt sen Ajiniyozning qo‘shiqlaridan.

Sozin sabo yodlab, so‘zin yel bilgan.
Bir shoir dunyoga keldiyu ketdi,
Majnuntol ortidan oyga termulgan,
Bir dilbar tushimga kirdiyu ketdi.

Qo‘shiq daryo-daryo nur bo‘lib oqsin,
Sevgisiz qalblarga ishq o‘tin yoqsin,
Qiz yigitga jilva-noz bilan boqsin,
Ayt sen Ajiniyozning qo‘shiqlaridan.

Ayt sen “Bo‘zatov”ni nag‘maga solib,
Dili yonmaganning bag‘ri tosh bo‘lsin,
Qoraqalpoqning ko‘hna dardi qo‘zg‘alib,
Bu kunga boqqani sari mast bo‘lsin.

Shoir kezgan cho‘lda bo‘stonlar qator,
Bekor bo‘lib ketdi zamon nobakor,
Bir ilhom parisin ko‘rdim ishvakor,
Ayt sen Ajiniyozning qo‘shiqlaridan.

Men uni tinglasam qolmay toqatim,
Ko‘nglimda sayragan mastona bulbul.
Men uni tinglasam tuqqan elatim,
Er jannati bo‘lib ko‘ringay butkul.

Yulduzlarni yerga qaratmoq bo‘lsang,
Yomon shoirlarni uyaltmoq bo‘lsang,
Agar men o‘lganda tiriltmoq bo‘lsang,
Ayt sen Ajiniyozning qo‘shiqlaridan.

Abdulla Oripov tarjimasi

KEGAYLI

Ko‘nglim xursand go‘zal boqqa kirganday,
To‘lqin urib suving oqar, Kegayli.
Oydiningda baliq javlon urganda,
Ko‘zim senga maftun boqar, Kegayli.

Yoqang selkillaydi qamish, urug‘dan,
Bolalik chog‘imni o‘ylab turibman.
Suvingga sochilgan uvildiriqdan,
Urchigan bir baliqchangman, Kegayli.

Yozda o‘ynab qumlog‘ingda qirg‘aloq*,
Qishda otdik muzlaringda sirg‘anoq.
Sochi qirqiq, bo‘yni oriq va quvnoq,
Qora bola esingdami, Kegayli?

Balki chiqib ketgandirman esingdan,
Holbuki bir menmi urchigan sendan,
Bolalik chog‘ida o‘tar har kimdan,
Bari esda qolavermas, Kegayli.

Ishq bahori goh xursand, goh nolalik,
Yigitlikning qizgan qonin tan olib,
Qirg‘og‘ingdan o‘ynab qoldi bolalik,
O‘z yo‘lidan oqdi umr, Kegayli.

Birga o‘sgan biz tentaklar ko‘p edik,
Oydiningda birga suzgan to‘p edik,
Ona Vatan ishga desa, “xo‘p!” dedik,
Shudir hayot chin ma’nosi, Kegayli.

Baland sohilingga men chiqdim tag‘in,
Quchay issiq ona tuproq quchog‘in,
Novcha teraklarin, mevali bog‘in,
Ovulimning baxti, ko‘rki, Kegayli!

Sharqing Tog‘jap, g‘arb tomoning Arshondir,
Issiq bag‘ring “oq oltin”ga makondir,
O‘zaningdan to‘lib oqqan suv – qondir,
Suving sening obihayot, Kegayli.

Sen kabi mavj urib oqmasa shoir,
Xalq qalbiga yo‘lni topmasa shoir,
Shoirman deb chirangani bir puldir,
Hozir shuni o‘ylab qoldim, Kegayli.
_________
* Q i r g‘ a l o q – suvning sayoz yeri, qumloqda o‘ynaladigan o‘yin.

BULUTLAR TUNAGAN

Bulutlar tunagan yuksak tog‘larning
Yuzini qoplagan tumani bo‘lar.
Sevgili ko‘ziga qum sochgan yorning
Ko‘nglida kuduri, gumoni bo‘lar.

Har gulga bir qo‘nmoq bulbulning kori,
Vafosiz bo‘lmoqlik nafsning bozori.
Sel bo‘lib ayqirsa tog‘larning qori,
Yo‘lida soylarning to‘g‘oni bo‘lar.

Muhabbat Qrimning ol guli emas,
Qizlarning ipakdek kokili emas,
Yigitlik chog‘ining sho‘x yeli emas,
Sevgining mangulik zamoni bo‘lar.

Jonini sevgiga fido qilmagan,
Mard bo‘lib, burchini ado qilmagan,
Yorini ardoqlab seva bilmagan
Har yigit odamning yomoni bo‘lar!

Tog‘larda chechak ko‘p rang-barang, ko‘rkam,
Hammasin birma-bir terar qay odam!
Bizlarga baxt bergan bu go‘zal olam
Musaffo sevgining zamoni bo‘lar.

Shuhrat tarjimalari

MENING YIGIT VAQTIM, SENING QIZ VAQTING

B…ga

ToshDU desam, darhol tushadi esga,
Mening yigit vaqtim, sening qiz vaqting.
To‘g‘ri samolyotdan tushdim-da, kechda,
Yotoq joyingizning eshigin qoqdim.

Nukusda ekanda sen meni kunda,
Hatto soat sayin sog‘inar eding.
Bu gal sen ko‘rdingu meni Toshkentda,
Ma’yus miyiq tortib “senmisan” deding.

Gulshanda ochilgan bir toza gulday,
Chiroyingga chiroy qo‘shgan ekansan.
Quvonchimni qay tarz aytishni bilmay,
Yutinib, termulib boqar edim man.

Ketdik qo‘l ushlashib ko‘chani bo‘ylab,
Unsiz kelayapmiz. Esnab qo‘yasan.
“Jonim, aytgil, kelayapsan ne o‘ylab?
Erta uchrashamiz qayerda, qachon?!”

“Erta qo‘lim tegmas… Imtihonim bor…”,
Deding o‘ynab yo‘g‘on buraming bilan.
Navoiy teatri xalq bilan bisyor,
Sen kirgach u butkul yashnab ketdi sha’n.

Zar ko‘ylak cho‘g‘ sochib yonar ustingda,
Sen aytding “Avf et, tobim yo‘q”, deding.
Va marmar zinadan epchil tushding-da,
Ketding… Men sen uchun begona edim.

So‘nggi “Kazbegim”ni tutatib olib,
Uzoq tentiradim anhor bo‘yida.
Majnuntol shoxlarin suvlarga solib,
Sening sochlaringni solar o‘yimga…

ToshDU desam, hamon tushadi esga,
Mening yigit vaqtim, sening qiz vaqting…
Senga yana qaytib ozor bermasga,
Bel bog‘lab, jonimni o‘tlarga yoqdim.

Ochiq derazalar imlardi “kel” deb,
Bog‘lar derdi “qayg‘u chekma, yigitim”.
Yurakni tirnardi “Tanovar” yig‘lab,
Shamollar izg‘irdi xazonni titib…

Halima Xudoyberdiyeva tarjimasi

* * *

Endi men Toshkentga borganda doim,
Senga ko‘rinmasga tirishar edim.
Bir kuni duch keldik, nogoh muloyim,
“Rostdan bu senmisan, senmisan”, deding.

Ayni sahar chog‘da ochilgan guldek,
Qiz bo‘lib jur’atga to‘lgan ekansan.
Hind qo‘liga tushgan asrandi fildek,
Unsiz yetagingda ketaverdim man.

Tovusday tovlangan o‘zbek qizlari,
Do‘stlik ehtiromin ko‘rsatib shu on.
Eski do‘stlarimdek kulishib bari,
Yozdi oldimga talabalik dasturxon.

ToshDU – bilim bog‘i, yoshlar do‘stligi,
Qancha ko‘ngillarga nur berar yog‘dung!
ToshDU ming-ming qiz, yigitlar yoshligi,
Mening yigit vaqtim, sening qiz vaqting…

Yangiboy Qo‘chqorov tarjimasi

BIR ODAMNI BIR ODAM

Qanday yaxshi, birodar,
Odamzodning yuragi –
Bir odamni bir odam
Jondek yaxshi ko‘radi.

Bir odamni bir odam,
Sevib qolar tanishsa.
Bir odamni bir odam,
Sog‘inar ayro tushsa.

Birov ketsa oradan,
Birov unga yig‘laydi.
Bir odamdan bir odam,
Borib kengash so‘raydi.

O‘q otilsa birovga,
Jonin qo‘yib garovga.
Etib borar suyovga,
Bir odamni bir odam.

Yaxshilik gul ocharmi,
Xalqlar totuv yasharmi,
Suymaganda agarda,
Bir odamni bir odam!

Sipqorib mehr kosasin,
Toshyuraklar yumshasin,
Doim sevib yashasin,
Bir odamni bir odam!

Ma’ruf Jalil tarjimasi

NAVOIYGA

Sen armonsan cho‘lga bitgan bog‘ bo‘lib,
Soyali, mevali bir daraxt bo‘lib.
Zamonlar dovuli chayqagan sayin,
Jamoling qulf urgan zarvaraq bo‘lib.
Etti iqlim guzarida bir gumbaz,
Davrlarning ofatidan yiroq bo‘lib –
Ul turar. O‘tar takabbur podsholar,
Dunyoga yaxshi-yomon qo‘noq bo‘lib.
Go‘zallik iqlimin etding nurafshon,
Zulmatda porlagan shamchiroq bo‘lib.
Avlodlar hurmating bajo keltirur,
Seni eslab yurar vaqtichog‘ bo‘lib.
Sahro gullarini sochay poyingga,
Navoiyni suygan qoraqalpoq bo‘lib.
Ibroyim der: ulug‘ ruhing oldida
Bosh egayin shogirding Berdaq bo‘lib.

Muhammad Ali tarjimasi

QORAQALPOQNI KO‘P MAQTAMA KO‘ZIMChA

Bir xalq ko‘rdim, yuragi
qovurg‘asidan ko‘rinar
Mixail Lukonin

Qoraqalpoqni ko‘p maqtama ko‘zimcha,
Qarmoqqa tez tushadigan baliqman.
Har kimning bor ojiz joyi o‘zicha,
Cho‘rtanimday sal anqovroq xalqman.

Bu kishini ko‘zga maqtashdan ko‘ra,
Yaxshisi so‘k, topib nafli nuqsonin.
“Qoraqalpoq yaxshi xalq-da!” deganda,
Bobom yechib berib ketgan chakmonin.

Yolg‘iz otin so‘yib berib qo‘noqqa,
Yayov qolib bu el talay bo‘lgan zor.
Shuni aytib agar yana maqtasang,
Muruvvatlar qilib tashlar ustuvor.

Bekligi ko‘p jo‘shib ketsa bu millat,
Dostonlarni to‘qir go‘yo matodan.
Barcha xalqni qoraqalpoqdan chiqazib,
O‘z tarixin boshlar Odam Atodan!

Mehnat desa yeng shimargan polvonday,
Aravada tog‘ keltir de, keltirar.
Do‘stlik desa, yulduz topib olganday,
Oq ko‘kragin ezgulikka to‘ldirar.

Yomon ko‘rsa, “seni yomon ko‘rdim!” deb,
To o‘zingga aytmaguncha tinmaydi.
Bir pul topsa, “mana, men boy bo‘ldim” deb,
Barin yumshab qaytmaguncha tinmaydi.

Shumlik qilsa sir oldirar boladay,
Ko‘ngilchanlik, bo‘shligiga kuyaman.
Lekin uning poyoni yo‘q daladay,
Azamatlik keng fe’lini suyaman.

Toyin maqtab, otin minsang sinamas,
Men bu elning xush xulqiga bergum tan.
Mening qalbim Jayhun bilan hamnafas,
Sal narsaga jo‘shadigan xalqman.

Yaxshi so‘z jon ozig‘idir, naql bor,
Xushomadga har kim havas o‘zincha.
Shundayam, bir o‘tinchim bor, odamlar:
Qoraqalpoqni ko‘p maqtamang ko‘zimcha

Omon Matjon, Yangiboy Qo‘chqorov tarjimasi

JAYHUN ShAMOLLARI

Otajon Xudoyshukurovga

Qayda yursam sog‘intirar,
Ona yurtim tomonlari,
Xayolimda sahar-sahar,
Esar Jayhun shamollari.

Atirgul terib cho‘llardan,
Gulirayhon chamanlardan,
Bizning bul go‘zal ellardan
Esar Jayhun shamollari.

Paxtakor xalq mehnat ahli,
Martabali idrok, aqli,
Hayot jo‘sh ursa ne chog‘li,
Esar Jayhun shamollari.

O‘zbekiston – shonli diyor,
Bulbullar ishqinda yonar,
Hamma faslinda navbahor,
Esar Jayhun shamollari.

Umr qisqa, manzil uzoq,
Yillar bizdan ketar yiroq.
Mangu qo‘shiq kabi yangroq,
Esar Jayhun shamollari.

El mehri so‘nmas yuzingdan,
Ulug‘ daryoyi azimdan,
Qoraqalpoq, Xorazmdan,
Esar Jayhun shamollari.

Ibroyim der, el nafasi,
Amuning sirli sharpasi,
Umrimning boqiy sabosi,
Salom, Jayhun shamollari!

Muallif tarjimasi

COG‘INISh

Sahar vaqti chiqsam Ma’shuq tog‘iga,
Sharqdan kulib boqdi Zuhro yulduzi.
Kumush buloqlarning sho‘x qaynashi ham
Seni esga soldi Amuning qizi.

Tog‘dan bulutlarni haydasa shamol,
Silkib turgandaysan menga oq ro‘mol,
Suv ichishga kelgan yeldek sho‘x marol
Senga o‘xshab ketdi Amuning qizi.

Go‘yo cho‘ng Elbrus osmonga tekkan,
Bulutlar mahliyo, boshini eggan,
Bahor bayramida oq ko‘ylak kiygan
Paytlaring yod etdim Amuning qizi.

Shamol shildiratsa tollar yaprog‘in,
Seni keldimi deb aldandim tag‘in,
Kakliklar gurlashib uchgani sayin
Xandangni eslatar Amuning qizi.

Ko‘rsam jimirlagan suvlarin soyning,
Tinglab cho‘pon chalgan shodon surnayin,
Shunda bir sen bo‘lib shodligim, qayg‘um,
Ko‘z oldimda turding Amuning qizi.

Narzan buloqlari qandayin shinam,
Sening ko‘ngling yanglig‘ tiniq va ko‘rkam,
Tog‘lar uyg‘onadi, qalbimda bir g‘am –
Orzuyim o‘zingsan, Amuning qizi.

Sog‘inching tugatdi bor toqatimni,
Tosh ustida turdim o‘qib xatingni,
Yozsam yosh emanga o‘yib otingni,
Tog‘lar yodlab oldi Amuning qizi.

Beshtov jilvalanib turar qoshimda,
Bulutlar o‘rmalar xarsang toshida,
Har kim kuyar bo‘lsa sevgi yoshida,
Mendek bo‘lib kuysin Amuning qizi.

Pyatigorsk

HAZIL

Seni sevishimga kim qilar gumon?
Sevaman hattoki chumchug‘ingni ham.
Derazang oldida boqib men tomon
Hurpaygan qopqora mushugingni ham.
Uying oldidagi uch tup oq terak,
Uchrashuv onida qoldirgan izin.
O‘pkalab yurmagin, go‘zalim, biroq,
Itingni aslo yo‘q ko‘rgani ko‘zim.
Sevgi sevgimidir qo‘rqsa gar itdan,
Shunday bo‘lsa hamki kuydim, na qilay?
Eshigingga endi yetdim degan dam
Oyoqdan oladi, qilganday atay.

Nosir Muhammad tarjimalari

BU DUNYo

Odam o‘g‘li, o‘z ko‘nglingni shod ayla,
Ochilsang, ochilaberar bu dunyo.
O‘tganlarning vasiyatin yod ayla:
Yig‘nasang, sochila berar bu dunyo.

Halol mehnat bilan topsa dunyoni –
Haq niyatli yosh yigitning armoni.
Hiyla qilsang, aldayman deb sen oni –
Shumlig‘in oshiraberar bu dunyo.

Eldan ortiq yashayman deb agar sen –
Manman bo‘lsang, o‘zing azob chekarsan,
Tulkining izidan tozi yuborsang
Tuttirmay, qochira berar bu dunyo.

Oltin deb yiqqaning temir tot bo‘lib,
Oxirida izza yersan mot bo‘lib,
Sen quvsang, ul sarob parizod bo‘lib
Yuzlarin yashira berar bu dunyo.

Bu dunyoning bergan achchiq sabog‘in
Har ko‘rganda shukr ayla, tovba qil,
Oshiq Ayoz, ochiq tursin qabog‘ing,
Yopilsang, yopila berar bu dunyo.

* * *

Bu dunyo besh kunlik, yolg‘onchi degan
Burungilar aytgan so‘zlari bordir.
Oshiqadi bizdan qolgancha derlar,
Bevafolik kular yuzlari bordir.

Tangrim bul dunyoni yo‘qdan bor etdi,
Bandam yashasin deb lolazor etdi.
Lekin g‘ofil banda o‘zidan ketdi:
Ba’zida insof yo‘q, bazinda bordir.

Dunyo deb odamzod bir-birin qirgan,
Shayton g‘ulg‘ulasi haq yo‘ldan urgan,
Bul uchun ne yoziq dunyoda turgan, –
Har balo odamning o‘zida bordir.

Bu dunyo yolg‘onchi emas chininda,
Nafsingni tiy degan asli qadimda,
Bir hovuch tuproqqa to‘lgani zumda
Ochko‘zlik odamning ko‘zinda bordir.

Oshiq Ayoz, haq yo‘lidan yurmasa,
Bu dunyoning go‘zalligin ko‘rmasa,
Bul so‘zga vaqtida ma’ni bermasa,
Qattiq pushaymonlar izinda bordir.

BO‘LMASA

Qush bolasi bo‘lib kirmaydi songa
Bulbulning xushhavas sasi bo‘lmasa.
Sozni chertgan bilan kelmas nag‘maga
Ko‘ngilda bir andishasi bo‘lmasa.

Odat qolar balkim, xosiyat qolmas,
Elga xizmat qilmay – yigit sinalmas.
Ko‘p yashagan bilan oqsoqol bo‘lmas
Farosatli, aql-esi bo‘lmasa.

Birovlar qartaysa, ziynati oshar,
Yurtiga ko‘rk berib, to‘rga yarashar.
Birovlar urg‘ochi maymunga o‘xshar,
Esiz, odam suvrat tusi bo‘lmasa.

Kimlar yosh qaytsa-da fikrati to‘lgan,
Kimsalar g‘o‘ldirab, til-jag‘i qolgan,
Otga “chuh” degandan boshqasi yolg‘on –
Yoshulkanlik hafsalasi bo‘lmasa.

Tirik turib kimdir otin yo‘qlamas,
Inson bo‘lib ichgan tuzin oqlamas,
Beryog‘idan qo‘ygan bilan to‘xtamas,
Naryog‘inda bir narsasi bo‘lmasa.

SUMALAK PIShIRGAN YaNGAGA

Omon bo‘l, sumalak pishirgan yanga
(Menga yanga bo‘lsang, yoshlar “checha” der).
Navbahor uyg‘ongan oydin kechalar
Shukrona etarsan g‘animat damga,
Omon bo‘l, sumalak pishirgan yanga!

Sumalak qaynatmas hurlar sen uchun,
Suluv kelinlarga o‘rgat sen bugun:
Qadim udumlarni bir-bir tanisin,
O‘rgat udumlarning go‘zal ma’nisin,
Omon bo‘l, sumalak pishirgan yanga.

Bayram sumalagi udumdan qolmas,
Udumin bilmagan el bo‘la bilmas,
Erkin bozorlardan, chet eldan kelgan
Shirinliklar unga teng kela olmas.

Obihayot suvin ichgan bayram bu
Zamondan zamonga ko‘chgan bayram bu.
Har kunimiz Navro‘z bo‘lsin deb, tilab,
Payg‘ambar nazari tushgan bayram bu.

Navro‘z yurtning shodlik saltanatidir,
Ezgulik, yaxshilik sharofatidir,
Mehru shafoatning inson qalbiga
Ilohiy nur quygan karomatidir.

Xalq yayrab mustaqil O‘zbekistonda
Dunyo tinchu ellar obodon bo‘lsin.
Shodlik sozi yangrab har qutlug‘ tongda
Har xonada to‘kin dasturxon bo‘lsin!

Jayhun daryo toshib, mavj urib oqib,
Vatan yerlariga obi rahmatlar yog‘ib,
Qutga, barakaga to‘lib to‘rt yog‘i
Xorazm, Qoraqalpoq guliston bo‘lsin.

Keling, birodarlar, davrangiz to‘lsin,
Etishmak g‘animat bu yorug‘ kunga.
Navro‘z bayramingiz muborak bo‘lsin,
Omon bo‘l, sumalak pishirgan yanga!

BO‘LMAS

Erga xizmat qilmay po‘lat pozalar
Yuzlari yarqirab ochilgan bo‘lmas.
Elga xizmat qilmay o‘ktam yigitlar
Mardlik sifatlari ochilgan bo‘lmas.

Yaxshilarga xizmat qilsang yoshingda
Keksayganda yoshlar turar qoshingda,
Gur-gur yongan o‘tni o‘choq boshinda
Kishi qo‘li bilan o‘chirgan bo‘lmas.

Ulug‘la o‘zingning asli zotingni,
Yuqori tut beklik inobatingni,
Bir kun kelib tutmasalar otingni,
Yoshlarga o‘pkalab, qisingan bo‘lmas.

Oshiq Ayoz aytar: tangrim bersalar,
Yaxshilar shod bo‘lib davron sursalar,
Avval-oxir fe’li buzuq kimsalar
Hajga borgan bilan musulmon bo‘lmas.

GULLAR ANGLAMAS

To‘pidan ayrilgan to‘rala g‘ozning
G‘anqillashin oydin ko‘llar anglamas,
Gul ishqida kuygan bulbul nolasin
Bahorda ochilgan gullar anglamas.

Birovga ayroliq, birovga sayron,
Dunyoning ishiga qolarsan hayron,
Suv izlab uloqsa yarador jayron
O‘zi suvsab yotgan cho‘llar anglamas.

Qasding borday shuncha qiynab borimni,
Ayovsiz chertarsan ko‘ngil torimni,
Mening sen deb chekan ohu zorimni,
Xudoga ming shukur, ellar anglamas.

O‘tar gul mavsumi – bahoru yozi,
Bemahal urmagay xazon ayozi.
Oshiq Ayoz sen deb bitgan bayozin
Bedard jonlar, beg‘am dillar anglamas.

BOZOR

Chegarasiz bu dunyoning
Hozir erkin bozori ko‘p.
Er-jahondan dunyo molning
Kelib turgan guzari ko‘p.

Har kim unga borin solgan,
Hatto nomus-orin solgan.
Birov quvnab savdo qilgan,
Birovlarga ozori ko‘p.

Asil gavhar, zari ham bor,
Aptekda yo‘q dori ham bor,
Puling bo‘lsa, bori ham bor,
Pulsiz ko‘zning qizari ko‘p.

Har kim foydasin ko‘zlagan,
Yolg‘on-yashiqdan so‘zlagan,
Biroq bunda men izlagan,
Muhabbatning bozori yo‘q.

Shunday bozor bo‘lganida,
Sen bozorlab borganingda,
Shohsanamday boyagida…
“Men G‘aribni sotib ol” deb
Yiqilardim oyog‘ingga.

* * *

O‘zi qiziq odamlar
Qiziq ko‘rar dunyoni.
O‘zi buzuq odamlar
Buzuq ko‘rar dunyoni.

O‘zi qiziqroq odam
O‘ylab yuradi faqat:
Dunyo degan – to‘y-bayram,
Qiziqlikdan iborat.

Buzuq odam mudomi
Shumlikni bilar aql deb.
Dunyoning barcha odami
Buzuqli ishlab yotar deb.

* * *

Oshiqlarning ko‘ngli dardli,
Ko‘rgan kunlarin aytsango,
Bedardlarning saning bilan
O‘ynab-kulganin aytsango.

Berahim yaratib sani,
Zoru giryon etib mani,
Suluvlik degan baloni
Sanga berganin aytsango.

Makkor kulging, har mazag‘ing –
Bizga qilgan darg‘azabing.
Oshiqlikning bor azobin
Manga berganin aytsango.

Oshiq Ayoz toqat etmay,
Ishqi dargohingga yetmay,
Dardingdan o‘rtanib ketmay
Tirik yurganin aytsango.

YO‘LLIDAN SALOM

                               Oyjamolga

Odamlar bo‘lganmi shuncha beadab?
“Ketaman” demading odamga o‘xshab,
O‘ylasam, vujudim ketadi muzlab,
Qiziq qiz ekansan o‘zing, Oyjamol!

Sen ketganda tishda yurib edim men,
Ketishingni qaydan bilib edim men?
“Qayga borasan” deb hurib edim men:
Tovshimni eshitmay qolding, Oyjamol!

Bahrom keltirganda men kuchuk edim,
Qo‘llaringdan shirin sut ichib edim.
Qopog‘on it bo‘lar, deb kutib eding,
Birovni qoptimmi sira, Oyjamol?

Qo‘riqlab men seni yomon ko‘zlardan,
Maktabga qatnadim ne bir izlardan,
Ne yomonlik ko‘rding o‘zi bizlardan?
It ko‘nglini tushunmagan Oyjamol!

Qulog‘imni chimchib o‘tganingda ham,
“Irkitvoy” deb tergab o‘tganingda ham,
Eshikni ilmasdan ketganingda ham,
Uyni poylab yotmadimmi, Oyjamol!

Ostonangda uxlab qolsam xurillab,
Uy supurding changyutaring darillab,
Senga xalal bermadim-ku irillab,
Asta turib ketar edim, Oyjamol.

Seni qo‘msab, yulduz qo‘riqlab chiqdim,
Ko‘chada it qo‘ymay so‘roqlab chiqdim,
Qo‘shnilar hovlisin oralab chiqdim,
“Eto ne xorosho!” bilsang, Oyjamol.

Odamlarday hamma it ham bir emas,
It vafodir deganlari sir emas,
Har it o‘zi bo‘lak, Yo‘lli tur emas,
Endi menday it yo‘q senga, Oyjamol!

Men yozdirdim she’rni shoirga aytib,
Ko‘rsam, etagingdan o‘ynarman tortib!
Mayli, kelma endi bul uyga qaytib,
Tushgan yeringda baxtli bo‘lgin, Oyjamol!

TUG‘IShGANLIK

Tarixlarga guvohli so‘z,
Har bir dardga davoli so‘z,
Muqaddas so‘z, duoli so‘z:
Tug‘ishganlik, tug‘ishganlik.
Or-nomus, vijdoni sherik,
Moli bilan joni sherik,
Tomirdagi qoni sherik,
Qon-qardosh so‘z tug‘ishganlik.

Bir o‘choqqa o‘t yoqtirgan,
Bir yaylovda mol boqtirgan,
To‘y-hashamda ot choptirgan,
Rizqi yo‘ldosh tug‘ishganlik.

Bir tandirga non yoptirgan,
Zarur narsangni toptirgan,
Bevaqt eshik qoqtirgan,
Tug‘ishganlik, tug‘ishganlik.

O‘zbekni o‘z og‘am etgan,
Ulkan baxtni in’om etgan,
Bir qozonda osh damlatgan,
Mehri issiq tug‘ishganlik.

Suvimni daryodosh etgan,
Elimni do‘st-qardosh etgan,
Turkmanga nag‘madosh etgan,
Xosiyatli tug‘ishganlik.

Qozoqlarga toy so‘ydirgan,
Qirg‘izlarga qo‘y so‘ydirgan,
O‘tov tiklab, bosh qo‘ydirgan,
Himmatli so‘z – tug‘ishganlik.

Daryoni daryoga qo‘shgan,
Fazolarning sirin ochgan,
Bir oiladek uyushgan,
Mangu yasha, tug‘ishganlik.

Qoraqalpoq tilidan Oydin Hojiyeva tarjimasi

BEShTEPANING TOG‘LARIDA

Ko‘p vaqt bo‘ldi kezdik xoli,
Sirlashaylik ovlog‘ida…
Mayin esar tong shamoli,
Beshtepaning tog‘larida.

Ota-bobo armon etgan,
Horib-tolib zo‘rg‘a yetgan,
U kunlar olislab ketgan,
Beshtepaning tog‘larida.

Amudaryo to‘lqin otar,
Suv bo‘yida qator-qator.
Besh nortuya cho‘kib yotar,
Beshtepaning tog‘larida.

Bulduruqli bo‘z tumani,
Boshlandi yangi davroni.
Bebaho boylikning koni,
Beshtepaning tog‘larida.

Oqsin yayrab jilg‘a soylar,
O‘tlar pastda suruv qo‘ylar.
Arxarlar irg‘ishlab o‘ynar,
Beshtepaning tog‘larida.

SUYMAGANGA

Oshiq dilning o‘z yo‘li bor,
Suymaganga salom yo‘qdir.
Go‘zallikda erka dildor,
Senga o‘xshash sanam yo‘qdir.

Oshiq boqmas ahvoliga,
Qanoti bor xayolida.
Jon kuydirmay visoliga,
Etsam degan ta’mam yo‘qdir.

Boqiy emas davru davron,
Bizdan ketib, sizga borgan.
Men g‘arib ishqingda yongan,
Bedard dillarga g‘am yo‘qdir.

Bulbul qo‘msar gul vaslini,
Qalbin yoqar ishq yolini.
Oshiq Ayozning holini
Xatga bitar qalam yo‘qdir.

ANGLAMAS

To‘pidan ayrilgan yagona g‘ozning
Nolasini oydin ko‘llar anglamas.
Gul ishqida kuygan bulbul fig‘onin
Bahorda ochilgan gullar anglamas.

Kimgadir hijron-u, kimgadir visol,
Dunyoning ishiga qolib hayron-lol,
Suv izlab horisa yarador marol –
O‘zi suvga chanqoq cho‘llar anglamas.

Qasding borday buncha qiynab jonimni,
Beayov chertarsan ko‘ngil torimni.
Mening “sen” deb chekkan ohu-zorimni,
Xudoga ming shukur, yellar anglamas.

Gullar fasli – o‘tar bahori, yozi,
Besabab urmagay xazon ayozi.
Oshiq Ayoz “sen”ga bitgan bayozin
Bedard jonlar, hissiz dillar anglamas.

ANOR GULLADI

Yur sevgilim, bog‘ sayliga boraylik,
Baxt-iqbol bog‘ida anor gulladi.
Mevali og‘ochlar dovchaga kirib,
Gul to‘kkan chog‘ida anor gulladi.

Sarvi gulga bulbul qo‘ngaydir har dam,
Malol kelmas, bog‘bon beozor odam,
Yayrab gul teraylik kelaqol erkam,
Balog‘at tongida anor gulladi.

O‘rik gullaganda kelmading yorim,
Olma gulin bersam, olmading yorim,
O‘zga og‘ochda gul qolmadi, yorim,
Tongning shafag‘iday anor gulladi.

Qirmizi gul monand anor po‘stlog‘i,
Yoshlik diyoridir – muhabbat bog‘i,
Yozdan so‘ng kuz kelar , dema bu yog‘i…
Ayni Yoz chog‘ida anor gulladi.

TOShQIN BO‘LIB OQIB O‘T

Zamonang bor, yayrab davron surmoqqa,
Daryo bo‘lsang, toshib-toshib oqib o‘t.
Elman desang, shamolday chop to‘rt yoqqa,
Bulut bo‘lsang ko‘ngillarga yog‘ib o‘t.

Gulman desang, xumor boqtir ko‘zlarni,
Tilman desang, marjonday tiz so‘zlarni,
Qon-qardoshdan burma aslo yuzlarni,
Goh-gohida eshigini qoqib o‘t.

Botir bo‘lsang, armug‘oqday ko‘pik soch,
Shunqor bo‘lsang, yozgin samoda quloch,
Keng fe’l bo‘lib el-yurtingga quchoq och,
Havolanmay, sen muloyim boqib o‘t.

Vaqt g‘animat, bilgin olmosdan qimmat,
Unutma, bu gaplar emas behikmat,
Er yigitda bo‘lsin saxovat, himmat,
Tog‘lar osha chaqmoq bo‘lib chaqib o‘t.

Yoshlik fasli yozilmagan bir doston,
Dog‘ tushmasin unga, avayla, inson,
Yashash Yaratgandan bizgadir ehson,
Tiriklik bir marta berilar faqat.

AYT AJINIYoZ QO‘ShIQLARIDAN

Aytgin sen Ajiniyoz qo‘shiqlaridan,
Yig‘lasin yor ishqi bag‘rin ezganlar,
Ingrasin elidan ayro kezganlar,
Aytgin sen Ajiniyoz qo‘shiqlaridan.

Kuyin shamol yodlab, so‘zin el bilgan,
Bir shoir dunyoga keldi-da, ketdi.
Tol ortidan yangi oyga termulgan,
Dilbar qalb tushimga kirdi-da, ketdi.

Qo‘shiq daryo-daryo nur bo‘lib oqsin,
Tosh dillarda ishq otashin yoqsin,
Qiz yigitga ishva, noz bilan boqsin,
Aytgin sen Ajiniyoz qo‘shiqlaridan.

Aytgin “Bo‘zatovni” ohangga solib,
Jo‘r bo‘lmagan senga bag‘ri tosh bo‘lsin.
Qoraqalpoq qalbi-dardi qo‘zg‘alib,
Shodumon damlarga qarindosh bo‘lsin.

Shoir kezgan zamon bo‘lgandir g‘oyib,
El-yurt bugun borar tobora boyib,
Bir ilhom parisin ko‘rdim ajoyib,
Aytgin sen Ajiniyoz qo‘shiqlaridan.

Tinglasam, o‘zgarib mening holatim,
Dil sarmast bulbulga aylanar mudom.
Men uni tinglasam, tuqqan elatim,
Eri jannat bo‘lib ko‘rinar shu dam.

Yulduzlar zaminga tizilsin desang,
Yomon shoir chetga surilsin desang,
O‘lsam, meni qayta tirilsin desang,
Aytgin sen Ajiniyoz qo‘shiqlaridan.

BIR ODAMNI BIR ODAM

Qanday yaxshi birodar,
Odamzotning yuragi.
Bir odamga bir odam,
Bo‘lsa doim keragi.

Bir odamni bir odam
Suyib qolar tanishsa,
Bir odamni bir odam
Sog‘inadi olisda.

Ketsa birov oradan,
Birov yo‘qlab yig‘laydi.
Bir odamni bir odam
Eslab bag‘rin tig‘laydi.

O‘q otilsa birovga,
Jonin qo‘yib garovga,
Etib borar suyovga,
Bir odamga bir odam.

Tiyib nafsin non berar,
Tomiridan qon berar,
Kerak bo‘lsa jon berar
Bir odamga bir odam…

Ezgulik unib o‘ssin,
Inson insonni suysin!
Yo‘qsa qanday yashaydi,
Bir odamsiz bir odam?

Sipqor mehr kosasin,
Totib ishqning bo‘sasin,
Doim sevib yashasin,
Bir odamni bir odam.

TURMAS

Qirq oy qo‘lda o‘sgan kiyik
Cho‘l isini olsa turmas.
Keng yaylovda kezgan cho‘pon,
Shaharda bog‘lasa turmas.

Bog‘ ichida pista-bodom,
Tatir nasib etgan odam,
Ohangni tuymagan nodon,
Bulbullar sayrasa tuymas.

Muruvvatli bo‘lsa ko‘ngil,
Dard-alaming bo‘lar yengil,
Bu bo‘stonda ochilgan gul,
Xazon urib so‘lsa, turmas.

Baland toqqa qurib oshyon,
Bulut ko‘z yosh qilar har on,
Poyoni yo‘q davru davron,
Yotib tush ko‘rgancha bo‘lmas.

BERDAQNING DUTORI

Asling sening og‘ochdandir,
So‘yla dutor, so‘yla dutor.
Fig‘onlari to‘la armondir,
Darding bayon ayla dutor.

Ulug‘ shoir bo‘lgan egang,
Tinglagan el-ulus nolang,
Bulbul qo‘ngan har shomu tong,
Noming doston elga, dutor.

Qadim o‘tmishga guvohsan,
Sayraganda nola-ohsan,
Berdaq bobomga hamrohsan,
Darding bayon ayla, dutor.

A’lo sozim kuyga boysan,
Ko‘hna dardlarim qo‘zg‘aysan,
Ingranib muncha bo‘zlaysan,
Tiling bo‘lsa, so‘yla dutor.

SO‘YLASIN

Qo‘lga olgin dutoring, har nomadan so‘ylasin,
Jannatmonand guldiyor Farg‘onadan so‘ylasin.

Xorazmning men suygan o‘n ikki maqomidan,
Yo Rajabiy, Abdulla mavlonadan so‘ylasin.

Keltir Halimaxonning jonona “Tanovarin”,
Bubul xonish yayratgan arvonadan so‘ylasin.

Oyimxon “Dam bermasin” Amu bulbullariga,
Nodira-yu Zulfiya so‘zonadan so‘ylasin.

Dil istak xohishidir “Samarqand ushshoqlari”,
Dongdor tengdosh Tursunoy dugonadan so‘ylasin.

O‘zbek “oq oltini”ni olamga doston etgan,
Paxtakor dehqon xalqim mardonadan so‘ylasin.

Soz torlari so‘ylasin Ayoziy dardlarini,
Senday jonondan yetgan armonlardan so‘ylasin.

BO‘LDI

Navbahor kelib bemor qalblar davoyi bo‘ldi,
Jumla jahon sabza rang, osmon havoyi bo‘ldi.

Har bir yigit Farhodu har qiz o‘zicha Shirin,
Har ko‘ngil shoirlikda go‘yo Navoiy bo‘ldi.

Amudaryo pishqirib bo‘ldi qaytadan Jayhun.
Quyunlar kavrak quvib cho‘lda yovvoyi bo‘ldi.

Sargashta bulutlar ko‘kdan sochar marvarid,
Qizg‘aldoqlar qon yig‘lab ishqning gadoyi bo‘ldi.

Sen, bepoyon paykalning ohu ko‘z hukmdori,
Cho‘lni bo‘ston aylay deb joning fidoyi bo‘ldi.

Ko‘ksingda yulduz porlar, yuzingda baxt shu’lasi,
El ko‘ngli-ehtiromi, izzat saroyi bo‘ldi.

Bu bahor ham biz tomon qayrilib bir boqmading,
Bilmadim, Ayoziyning qanday gunohi bo‘ldi.

Qoraqalpoq tilidan Ochil Tohir tarjimasi

ONA TILIMGA

Jirov seni poyga otdek o‘zdirgan,
Chechan seni dovda toblab qizdirgan.
Alpomishlar o‘ron qilib so‘zingni,
Berdaq qurol qilib, qo‘shin tuzdirgan.

Sen chinorsan – o‘sgan qadim tomirdan,
So‘z san’ating qil sug‘urgan xamirdan.
Qoraqalpoq ko‘ngil qushi sayragay,
So‘z xazinang boyigan ko‘p davrdan.

Gulbarchinlar yurak-bag‘rida gulxan,
Qizlar pinhon dardin ichiga yutgan.
Sen-la xonga ish buyurib xotinlar,
Ajiniyoz yurtin sog‘inib o‘tgan.

Naqllaring fikri teran, mag‘zi to‘q,
Hozirjavob sadog‘ingda so‘zing – o‘q.
Onam senga mehr sutin emizgan,
Otam senga bergan jasoratli ruh.

Rostgo‘ysan, rost gapirasan anqillab,
Sahroyi tovushing yangrar shang‘illab.
Yolg‘on so‘zlab, yoqishni hech bilmaysan,
Shivirlasang, g‘ozlar hurkar g‘anqillab.

Men tenglayman seni rizqim – nonimga,
O‘g‘izxondan ruhing singgan qonimga.
Esim tanib, hech tilni yot bilmadim,
Biroq sen eng yaqindirsan jonimga.

Sozga qo‘shsam, baland uchar alasar,
Zabonimga suluvliging yarashar.
Qanday yaxshi og‘aynining ko‘pligi!
«Yaqinmiz» deb senga ko‘p til talashar.

Dostonlarda noming ketgan ulgili,
Sen sahroning zo‘r xushnavo bulbuli.
Xalqim seni madh etadi dunyoga,
Ona tilim, sensan tillarning guli.

Tollar senday guvlagan vaqtin ko‘rdim,
Senda cho‘l shamolin shiddatin ko‘rdim,
Qora uyda Pushkin bilan Berdaqning
Sen bilan gaplashgan suhbatin ko‘rdim.

Ona tilim, men ham senga doirman –
Sen borliging uchun kuychi shoirman.
Shuncha qattol surgunlarda surinmay,
Shu kunlarga yetganinga qoyilman.

BO‘ZTO‘RG‘AYGA

1

Samoda muallaq sayra, to‘rg‘ayim,
Sayrayver, navosiz o‘tmasin davron.
Ona yerga yotib nolang tinglayin,
Sayra, yuragimdan arisin armon.
Tovushingni bola vaqtimda ayon
Yuragimga yozib olib ketganman.
Tinimsiz sayraysan o‘shandan buyon,
Bugun kuy bazmingga kelib yetganman.
Sen ona tuproqqa ag‘nab silkinsang,
Osmonga chiqasan qayta avjlanib.
Tug‘ilgan yer ishqi bu tuyg‘u bilsam,
Bu tuyg‘u ko‘nglimda turar mavjlanib.

2

Jangal orasinda, buloq boshinda
Bisyor ko‘rdim sening oshiyoningni.
E’tibor bermasdim qush deb yoshimda,
Sevib tinglasam ham kuy-fig‘oningni.
Bu cheksiz kengliklar, bu yer, bu tuproq
Bildim ikkimizni asrab boqqanin –
«Biri yerda, biri havoda sayroq
Bizni madh aylasin» deya tuqqanin.
Endi fahmlabman, tepamda nolon,
Nechun buncha sayrab tolgan ekansan,
O‘zib-o‘zib bo‘zlab sayrashing bilan
Yuragimga sog‘inch solgan ekansan.

3

Aslo o‘kinmayman bolalik izim
Asfalt yo‘l ostida qolganligiga.
To‘zib eski paxsa uyimiz bizning,
O‘rni paxta dala bo‘lganligiga.
Mana bu hayqirib oqqan Kegayli
Bir zamon o‘zanin yangidan olar.
Men yurgan so‘qmoqlar qolmasin, mayli,
Qolmasin men uloq boqqan dalalar.
Xotiramda qolsin, mayliga, cho‘lim.
Bunyodkor xalq yerni aylasin obod.
Zamon shiddatidan yashnasin elim,
Taraqqiyot sahro ahlin etsin shod.
Qo‘shiqlar o‘zgarsin hech qanday mungsiz,
Ko‘hna narsalarni ko‘z ko‘rmay qolsin.
Faqatgina Vatan ishqiday so‘ngsiz
Sayroqi tovushing o‘zgarmay qolsin.

4

Sayrayver, hurpaygan tojli to‘rg‘ayim,
Oh-hay, tug‘ilgan yer havosi qanday!
Bir chalqancha yotib seni tinglayin,
Qaytadan yasharib bola bo‘lganday.
Men naqadar go‘zal ellar ko‘rmadim,
Qancha jannatmonand tog‘lardan oshdim.
Qancha bog‘larda sayr etib yurmadim,
Qancha bulbullarni tingladim, jo‘shdim.
Men hammasin suydim, charaqlab ko‘zim,
Biroq, netay, sog‘indim chang dashtimni.
Yuragimda sayrab chaqirding o‘zing,
Sayrog‘ing uyg‘otdi sevgim – gashtimni.
Sen aytding: «Kel, mening bolalik do‘stim,
Eng zo‘r taronamni sayrab berayin».
Sening shu qudratli sahroyi sasing
Tebratar eng so‘nggi damimgachayin.

5

Kegaylining bo‘yi – bepoyon yobon,
Ko‘k gumbazning osti – navo qasri bul.
Shu buyuk saroyda sayra bearmon,
Tinglayman, sayrayver, mast bo‘lsin bulbul.
Men ham, sen ham erkin kengliklarda shod,
Manov yer, anov suv, bahor quyoshi…
Tug‘ilgan tuproqda bularkan bunyod
Odamning Vatani, qushning uyasi.
Do‘stim, samolarda sayra charx urib,
Nazm ila navosiz zamon bo‘ldimi?
Sen ko‘kda, men yerda buncha jon berib,
Sevmasak, bu yerlar Vatan bo‘ldimi!

YaRAShAR

Har narsaning o‘z tusi, o‘z bo‘yog‘i
Uyqashgan munosib kezda yarashar.
Oq bo‘yoqqa singmas ko‘mirning dog‘i,
Qora rang qalamqosh ko‘zga yarashar.

Ko‘k osmonga qarab ko‘nglim suyundi,
Yozning libosi der yashil kiyimni,
Sog‘inib sarg‘ayish shod etur kimni?
Za’faron jamoli kuzga yarashar.

Bahorda atirgul gulning a’losi,
Lovullagan qizil uning libosi,
Qirmiz rang tushirmas oltin bahosin,
Tilla suvin bersang, jezga yarashar.

Oppoq qor ustida qop-qora qarg‘a,
Qamchi o‘rimli naqsh yarashar morga,
Tiniqlik – oynaga, yorug‘lik – nurga,
Qora xollar oqcha yuzga yarashar.

Ibroyim der boydir bo‘yoq bozori,
Qanday tus izlasang, topilar bari,
Odam ko‘ngli degan tovusning pari,
Qanchalar rang bersang, so‘zga yarashar.

QO‘ShIQ

Qaro ko‘zli qarindoshim,
Yo Gulimsan, yo Guloyim,
Husningdan aylanar boshim,
Ovulingda ko‘rsam doim.

Par bo‘loyin uchging kelsa,
Yor bo‘loyin quchging kelsa,
Labing tegib ichging kelsa,
Shirin-shakar bol bo‘loyin.

Eshigingning oldi paxta,
Ishga chiqding sahar vaqtda,
Dam olging kelsa ovloqda,
Soyabonli tol bo‘loyin.

Elingda sen atirgulsan,
Yigitlar shaydo sumbulsan,
Hech kimni sevmagan bo‘lsang,
Men jufti halol bo‘loyin.

Baxting buyursin o‘zingga!
Termulib xumor ko‘zingga,
Hech bo‘lmasa oq yuzingga
Yolg‘iz qora xol bo‘loyin.

BO‘ZATOVNING YO‘LIDAGI TO‘QAYLAR

Y. Embergenga

Bo‘zatovning yo‘lidagi to‘qaylar,
Qaraganda ko‘zim nurin oldingiz,
Buldozerdan qanday omon qoldingiz,
Bo‘zatovning yo‘lidagi to‘qaylar?

Turong‘il kegayga boshlarin chatgan,
Qushingni merganlar ucharda otgan,
Dovudko‘lga qadar cho‘zilib yotgan,
Sof havoli, chiroy ochgan to‘qaylar.

Yashil chodirdaysan yozda soyali,
Dam olsam der yo‘lovchining xayoli,
Kuz fasli yasanding zar libos kiyib,
Oltin bilan chaygan kabi dunyoni.

Bahorda o‘tganda ustingdan sening,
Qushlar chug‘urlashgan sasingdan sening,
Dunyo shuncha suluv ko‘rindi menga,
Nazar solsam yashil ko‘shkingdan sening.

Jonga tegib ketdi dim havo shahar,
Embergen, to‘qayzor dilni rom aylar…
Qayda yursam, xayolimda tebranar
Bo‘zatovning yo‘lidagi to‘qaylar.

BO‘LMASA

Maxtumquli yo‘lida

Qush bolasi bo‘lib kirmas hisoba,
Bulbulning xush taronasi bo‘lmasa.
Sozni chertgan bilan kelmas navoga,
Ko‘ngilning bir g‘amxonasi bo‘lmasa.

Odat qolar, balkim, hech fe’li qolmas,
Elga xizmat qilmay yigit sanalmas,
Ko‘p yashagan bilan oqsoqol bo‘lmas,
Farosatli aqli-esi bo‘lmasa.

Birovlar qartaysa, ziynati oshar,
Eliga zeb berib, to‘rga yarashar,
Birovlar urg‘ochi maymunga o‘xshar,
Agar odam suvrat tusi bo‘lmasa.

Kimlar keksaysa ham aqli to‘lgan,
Kimningdir shaqqillab til-jag‘i qolgan,
Otga «Chuh!» degandan boshqasi yolg‘on,
Kayvonilik hafsalasi bo‘lmasa.

Kimdir tiriklikda otin yo‘qlamas,
Inson bo‘lib ichgan tuzin oqlamas,
Beryog‘idan quygan bilan to‘xtamas,
Naryog‘ida bir narsasi bo‘lmasa.

* * *

Qosh qoraydi. O‘tloqzordan
Bir to‘p to‘rg‘ay uchdi-ketdi.
Sening qizlik chog‘ing birdan
Xotiramga tushdi-ketdi.

Izingdan yurdim soyangday,
Uloqday ergashib senga.
Erkalading o‘z ukangday
Topganingni tashib menga.

Unutmayman shul chog‘ingni:
Kiyimlaring durustlading.
Xazorisband munchog‘ingni
Singling taqsa, urishmading.

Dastiyor bo‘lib yanganga,
Daladan kech qaytar eding.
Oq ot mingan allakimga
Atab qo‘shiq aytar eding.

Sayil, to‘yda xira bo‘lib,
Yigitlar suykalsa senga,
Jahling chiqmay, faqat kulib,
Qarab qo‘yar eding menga.

Bir kun polizda nogahon
Qaro soching tarab turding.
Ko‘zing yoshga to‘lib, giryon
Uy tomonga qarab turding.

Deding menga boqib mungli:
«Ko‘zimga cho‘p tushdi mening».
Bola ko‘nglim sezib bo‘ldi
Ko‘zingga cho‘p tushmaganin.

Bosib yumshoq ko‘kragingga,
O‘pding maqtab bo‘ylarimni.
«Yaxshi bola bo‘l» deb yana
Silayverding haydarimni.

O‘tloqzor ortidan yana
Ot kishnadi, sen oshiqding.
«Meni unutma!» dedingda
Cho‘ntagimga olma tiqding.

Esdan chiqdi siniq oynang,
Men «Ketma!» deb yig‘lab yotdim.
«Kerak emas bergan olmang!»
Deb ortingdan olmang otdim.

Ot kishnagan o‘tloqzordan
Bir to‘p to‘rg‘ay uchib ketdi.
Qochib ketgan kechang birdan
Bugun yodga tushib ketdi.

DERAZANGDAN QARASAM, QUVMA

Shahrimizda uy ko‘p betimsol,
Bog‘siz hovli, ayvonsiz tom yo‘q.
Biroq sening derazang misol
Qo‘sh oynakli deraza, rom yo‘q.

Nukusning qay burchidan, axir,
Qo‘yvorsang ham ko‘zimni tang‘ib,
Yo‘l topgandek paypaslab so‘qir
Derazangni topardim sang‘ib…

Derazangning tagida bir tup
Qiyshiq o‘sgan jiyda bo‘lsam men.
Mo‘ralardim qoqmasdan kiprik,
Qaysi vaqtda uyda bo‘lsang sen.

Nesi ortiq jiydaning mendan,
U derazang tagida xushvaqt.
Shamol essa shoxlari bilan
Derazangni qoqar betoqat.

Guli yomon anqib tursa ham,
«Jiyda guli buncha zo‘r!» deysan.
Barmog‘ingga tikon kirsa ham
Achchiqlanmay, mevasin yeysan.

Borsam gar derazang qoshiga,
Jiyda o‘g‘risi deb bilasan.
– Hoy, osilma jiyda shoxiga! –
Deb jerkiysan, so‘ngra kulasan…

Balki, rostdan o‘g‘ridirman, ha!
Lek jiydangda ne yumushim bor?
Derazangning tagidan quvma,
Jiydang emas, yuraging darkor!

Qoraqalpoq tilidan Rustam Musurmon tarjimasi