Шел Силверстайн (1930-1999)

Шел Силверстайн (ингл. Sheldon Alan ‘Shel’ Silverstein; 1930 – 1999) – машҳур америкалик шоир, бастакор, муғанний, хонанда ва рассомдир. Болаларга атаб чоп этилган қатор китобларини ўзи безаган. Нозик қочиримларга бой шеърлар ёзган. Шеърларини кўча тилига яқинлаштирган. Болаларга аталган назмида – катталарга хос оқиллик, кулгуси замирида ойдин ҳасрат яшириндир.

НАБИРА ВА БОБО

Бола дер: «Қўлдан гоҳ тушар қошиғим».
Бобо жавоб қилар: «Менинг ҳам, ушоғим».
Бола дер: «Иштоним ҳўл бўлар гоҳо».
«Меники ҳам», – дея жилмаяр бобо.
Бола дер: «Мен тез-тез тураман йиғлаб».
Чол дер: «Мен овозсиз юраман йиғлаб».
«Энг ёмони, – дейди гўдак, – эрта-кеч
Мени эслашмайди, эътибор йўқ ҳеч».
Невара бошини оҳиста силаб:
«Биламан…» – дейди чол овози титраб.

АЙТИНГ МЕНГА…

Айтинг менга оқиллигимни,
Жуда доно эканим айтинг.
Ҳаддан зиёд истеъдодли ва
Ўта зебо эканим айтинг.
Сўзланг ҳисли, шафиқ эканим,
Айтинг менда бор назокатни.
Сўзланг тўкис, баркамоллигим,
Айтинг, ахир, бор ҳақиқатни!

ВУЖУД СУҲБАТЛАРИ

«Рақс тушамиз», – товон тиланар.
«Овқат ейман», – сўрайди оғиз.
«Китоб ўқи», – миям эланар.
«Термуламиз», – зорланади кўз.
«Сайр қилайлик», – шошар оёқлар.
«Юрмагин, уч!», – нолир белларим.
«Ўтирамиз, – чўрт кесар думба, –
Жонга тегиб кетдинг-ку баринг!»

МЕНИНГ ҚОИДАЛАРИМ

Гар хотиним бўлмоқчи бўлсанг,
Гўштсиз шўрва қилишни ўрган.
Билгин йиртиқ пайпоқ ямашни,
Ковушни пок этишни ўрган.
Қийин кунга тушсам, ачингин,
Уқалаб қўй эгик белимни.
Остонадан хазонни йўқот,
Тозалаб қўй юрар йўлимни,
Кеч – эшик ёп, тонгда – очасан…
Эй, тўхтагин, нега қочасан?

АЙТОЛМАГАНЛАРИМ

У кийимин жойлар жомадонига
Мен айта олмадим: «Кетмагин, гулим»,
Айтолмадим шартта: «Қайтгин ортингга,
Кел, бошқатдан яшай бошла, севгилим».
Мени севганмидинг, деб сўраганда,
Тилимни тишладим, турдим гунгу кар.
Ёрим кетди. Энди айтолмаганим
Тилимнинг учида осилиб турар.
Айтолмадим: «Кечир мени, жонгинам,
Ҳаммасига ўзим эдим гуноҳкор».
Айтолмадим: «Барин тузатмоқ мумкин,
Бизга фақат бироз муҳаббат даркор,
Яна даркор бизга бирозгина вақт».
Айтдим: «Гар бизларни ажратса замон,
Кетақол, бахтингга қилмайин зарар».
Ёрим кетди. Энди айтолмаганим
Тилимнинг учида осилиб турар.
Айтолмадим: «Қани, кийимингни еч,
Ўтир, сўзла бирор нарсани, эй гул».
Айтолмадим: «Кетар йўл – жуда узоқ
Видо йўли – олис, поёни йўқ йўл».
Сўзладим: «Алвидо, тилайман омад,
Тангри ёринг бўлсин». Қайтармадим-да…
Ёрим кетди. Энди айтолмаганим
Осилиб турибди тилнинг учинда.
Ҳатто сўнгги онда узатмадим қўл,
Унинг кўз ёшини арта олмадим.
«Сенсиз ҳаёт – бахтмас, дўзахдир», – дея
Айтсам бўлар эди, айта олмадим.
Ўйладим – ниҳоят, орзумга етдим,
Энди эркин зотман, шодман нақадар.
Ёрим кетди. Энди айтмаганларим
Юрагим ичига қондай томчилар…

МИЖҒОВ ДИЛГИРНИНГ ХИРГОЙИСИ

Бу дунёда бари ғалати,
Барча – аблаҳ, ҳамма – ярамас!
Тунлар ўта зерикарлидир,
Кун нурига кўзинг чидамас,
Ҳаддан зиёд шамоли тездир,
Булутлари эринчоқ, бездир.
Ўт-ўланлар ҳаддан зиёд кўк,
Барглар бунча силлиқ, жони йўқ.
Замин чангу ғуборга тўлган,
Керилган ой, унга не бўлган?!
Юлдузлар ҳам ёрқин, қаттиққўл,
Сувлар бунча хаддин зиёд ҳўл.
Жуда қуруқ бу қумлар, ахир,
Тошлар нечун бунчалар оғир.
Чивинлардан қаноти енгил,
Болалари жанжалкаш, савил,
Пойафзали қисар оёқни,
Одамлари жуда ўйноқи –
Қўшиқ айтар, рақс тушар гоҳи.
Ачинаман, улар – сармастлар –
Дунё ғалатлигин билмаслар.

ҒАЛАТИ ҚУШЧА

Қаҳратон қиш, изғирин, бўрон –
Қушлар учди жанубга томон.
Фақат битта қушча қолибди,
Қорли кўприк узра турибди –
Бошин силкир гоҳо раққосдай,
Сакрар, учар, қўнар бехосдан,
Қанотини гоҳ очар, ёпар.
Совуқ шамол ичин титратар.
Чумдуклари титраб, чуғурлар:
– Менга ҳам ҳеч ёқмас изғирин,
Чидаб бўлмас совуқ – зўр душман,
Лекин дилга беради таскин –
Мен шаҳарда ягона қушман.

БЕМОР

“Боролмайман мактабга, воҳ-эй, –
Нола қилар Пэгги Энн Маккей. –
Яхши эмас соғлиғим буткул
Чиқди тепки, қизамиқ, қизил,
Тошма тошди, яра – ҳамма ёқ.
Оғиз – ҳўлдир, қуриган – томоқ,
Томоқ бези тошдай, шишгандир,
Эшитмайди чап қулоқ қурғур,
Ўнг кўз бехос бўлиб қолди кўр,
Ўн олти бор чиқди сувчечак,
Вой, у яна босди-ку бешак!
Кўряпсизми, рангларим кўм-кўк,
Кўзим чиқиб, чақчаяр лўқ-лўқ.
Воҳ оёғим, қандоқ юраман,
Йўталаман, акса ураман,
Оломайман бир ютум нафас,
Ютганим ҳам ичимдан чиқмас.
Яна қаттиқ шамоллаганман –
Иягимни ушласам, ахир,
Оёққача сирқираб оғрир.
Оёқ синган, оққан илигим,
Эвоҳ, ичга кирган киндигим.
Ўнг тўпиғим чиққан, қилт этмас,
Вужудимга, эҳ, кальций етмас.
Ва, ажабо, ёмғирда бешак –
Оғриқ берар аблаҳ кўричак.
Бурунгинам музлаб ётгандир,
Бармоқларим сезмас, қотгандир.
Бўйинларим бурилмай қолди.
Эшитилмас, овоз йўқолди,
Тилим шишди, сиғмас оғзимга.
Сочим тушди, жоним бўғзимда,
Умуртқамда оғриқлар юздир.
Иссиғим ҳам ўттиз тўққиздир!
Боз устига, миям ўтирган.
Қулоғимга зирапча кирган.
Қақшаб турар орқам, курагим,
Нафас олсам, санчар юрагим…
Нима-нима? Нима дедингиз?
Эшитмадим, такрорланг, ахир,
Дарслар – бекор, бошланди ўйин?
Тўхтанг, чопиб бораман ҳозир!

ТАНГРИНИНГ ТИЗГИНИ

Бир кун менга жилмайиб Тангри,
Савол берди тўғридан-тўғри:
“Эй йигитча, тизгинни берсам,
Истармидинг, ўрнимда турсанг?”
– Майли, қани уриниб кўрай.
– Қайга борай? Қай ерда турай?
– Манзилимиз қайси томонда?
– Қачон ухлай, тушлик – қай онда?
– Қачон чиқса бўлар таътилга?
“Етар, қайтар тизгинни менга,
Бунда на дам, на-да таътил бор,
На уйқу бор, мен мудом ҳушёр, –
Деди Тангри оғир хўрсиниб, –
Бандам, ҳали эмассан тайёр…”

ОСМОНДАГИ ЖАНГ

Кун эмасди –тун ҳам эмасди шу тоб,
Самода учрашди ой билан офтоб,
Одатдаги ишлар– лек, буни қаранг,
Тортишди иккиси – бошланди-ку жанг.
Сўз кетидан сўзлар – бу ёғи жанжал:
Ким – ёрқин, ким – чақноқ, ҳаммадан гўзал?!
Ойни нурлари-ла куйдирди офтоб,
Ой ҳам жим турмади, айлади жавоб.
Ой қаттиқ тармашиб, ўжар жинқарча,
Ўроғини суқиб узди бир парча,
Оловли жанг кечди уфқда шафқатсиз,
Кузатиб тургандик уни барчамиз.
Тирналаб, ёндириб оташ-оловни,
Ташлашди юлишиб биров-бировни,
Ойнинг юзи куйган, жон талаш эди,
Офтобнинг яраси қонталаш эди.
Охири тугади уфқнинг шафағи –
Ойнинг чеҳраси оқ, қизғиш сиёғи.
Қуёшнинг қобоғи бироз кўкарди,
Охир у уялиб заминга кирди.
Шу тунни тўшакда ўтказганди ой,
Қуёш ҳам тушдан сўнг чиқди, ҳойнаҳой…

ТУЙҒУЛАР

Оғиз сўзлар эди Бурун ва Кўзга,
Шу атрофда ўтиб борарди Қулоқ.
Нозик сезгиси-ла эшитди барин,
Ўтинди: «Кечиринг, эшитдим, бироқ –
Атай пойламадим сизларни махсус,
Овозингиз баланд экан-да, афсус…»
Ярим сўзда Оғиз қотиб қолди донг,
Бурун ҳам жийрилди аламдан ҳайрон,
Уялиб назарин Кўз ҳам олди-ку,
Лекин хафалигин билдирмади у.
Оғир сукут чўкди – лол бўлиб шу чоқ,
Қайгадир йўл олди бечора Қулоқ.

РАНГЛАР

Менинг терим асли шоколадрангдир,
ёноғимда сарғиш-оқиш-гулранг бор,
кўзларим – яшилдир, бироз мовийранг,
тунлари – тўқ сариқ бўлади маккор.
Сочим – оқ аралаш сариқ, жигари,
агар сал ҳўлланса, у кумушдайдир.
Бу ташқи рангларим, ичим рангини –
Санаб адоғига етиб бўлмайдир…

САВДОЙИ ТУШ

Кеча оқшом ажаб бир туш кўрибман:
Досканинг олдида мағрур турибман,
Парталардан боқар ўқитувчилар,
Улар, во ажабо – зўр ўқувчилар.
Юзта китобни бир кунда ёдлашни
Топширдим уй иши – улар додлашди,
Туришар мунғайиб, бошни паст қилиб,
Ўқиш осон ишмас – қўйишсин билиб.
Уларни жўнатдим Муғулистонга,
Гоби саҳросида сувсиз юришсин,
Улар бир кеча ва яна бир тунда
Магнолия эксин ва ўстиришсин.
Сўрадим, қанақа бизни йиғлатмоқ?
Барига кетма-кет “икки” қўяман?
Агарда жавобсиз қолса гар сўроқ,
Қулоғин тортаман, кўзин уяман.
Талабим – дарс пайти сукунат бўлсин,
Пиқ этиб гапирса, терисин шилдим,
Уйғондим ўкинчли қаттиқ йиғидан…
Лек оқшом тушимда бир мазза қилдим.

Инглиз тилидан Карим Баҳриев таржимаси

АГАР БЎЛСАМ…

Агар бўлсам жимитдай,
Шабнамга чўмилардим.
Хонқизини минволиб,
Тўрт томонга елардим.
Эшик тирқиши менга
Бўлар эди катта йўл.
Пашша баҳайбат бургут,
Ликопча бепоён кўл.
Агар жимитдай бўлсам,
Онамни қучолмасдим.
Кучукваччадан қўрқиб,
Қутулиб қочолмасдим.
Конфет тутқазса холам,
Йил бўйи ялар эдим.
Қоғозини ярим кун
Очолмай қолар эдим.
Асли ўзим жимитман,
Нўхатполвон йигитман.
“Салом” сўзин битишга
Бир ҳафта камлик қилди.
Ушбу шеърни ёзишга
Ўн тўрт йил керак бўлди!

Рус тилидан Нуруллоҳ Остон таржимаcи

КЎРШАПАЛАК

Қуёш тушар
Тор ёриқдан.
Кўз қамашар,
Нур – ёруғдан.
Уйғонибоқ
Зах бир ғорда,
Минғирлади
Қилиб зарда.
Кўршапалак
Нурдан қочиб,
Кўзларини
Зўрға очиб:
– Ҳой, бувижон!
Бўлинг қани,
Ёқинг тезроқ
Қоронғини.
Мен бечора
Кўрмаяпман.
Ёруғликдан
Қўрқаяпман.