XI asrda Kashmirda yashab o‘tgan buyuk hind shoiri Somdev 1063 va 1082 yillar oralig‘ida jami 18 kitob (lambak)dan iborat «Dostonlar ummoni» asarini yozgan. U hindiy tilida «Katha-sarit-sa’gar» deb ataladi. Undan ilgari ham Budhsvamin va Kshemendr degan ulkan shoirlar ham shu asarni o‘z talqinlarida yozgan bo‘lsalar-da, ularning uchalasi uch mustaqil asar sifatida o‘qiladi. Ammo badiiy va ijtimoiy jihatdan Somdevning «Dostonlar»i avvalgilaridan ko‘ra katta ustunlikka ega.
O‘quvchida aniqroq tasavvur paydo qilish uchun uni mashhur «Ming bir kecha»ga qiyoslash mumkin. Somdev, ma’lumki, bu asarini masnaviy shaklida yozgan bo‘lib, jami 21388 baytdan iborat. Bu «Iliada» va «Odisseya»ni birgalikda olinganidan bir yarim baravar ko‘p degani. «Shoh Udayan qissasi» esa shu «Dostonlar ummoni»ning bir qismi bo‘lib, dastlabki 5 kitobni o‘z ichiga olgan. Asliyat qadimgi sanskrit tilida she’riy usulda yozilgani uchun hind ijodkorlari xalq tushunishi oson bo‘lsin uchun uni hozirgi hindiy tilida nasrga aylantirganlar.
RIVOYaTNING BOShLANIShI BIRINChI DOLG‘A Gauriy quchog‘idagi Vibhu badanidan chiqqan terning tomchisi sizni o‘z panohida asragay; Vibhu ko‘zidagi otashdan jon-poni chiqib ketgan Kama bamisoli suvli qalqonday o‘zini shu tomchi ter bilan himoya qilgan edi. Kaylas tog‘ida Shivaning o‘zi ganlar ichidi a’losi davomi…
RIVOYaTGA MUQADDIMA Bir zamonlar Mandar tog‘i bilan pishib chayqatilgan bahri ummondan abadiyat obi hayoti – amrit ajralib chiqqandayin, ushbu rivoyat oliyjanob Girindrning qiziga oshiqi beqaror bo‘lib qolgan Harning lablaridan vujudga kelmish. Uning mazasidan hech o‘ylab-netib o‘tirmay totib ko‘rganlar barcha balo-ofatlardan davomi…