– Саксон биринчи кўча… Тушадиган борми? – қичқирди кўк мундирли “чўпон”.
Шу ерлик “қўйлар подаси” вагондан тушишди, бошқа “пода” уларнинг ўрнини эгаллади. Динг-динг! Манхэттен йўналишидаги “пода” ортган вагонлар тарақ-туруқ билан олдинга ҳаракатланишди, Жон Перкинс эса озодликка қўйиб юборилган “пода” билан пастга тушди.
Жон квартираси томон аста-секин одимлади. Аста-секин, чунки унинг кундалик ҳаётидаги луғатида “тез-тез” деган сўзнинг ўзи йўқ эди. Уйланганига икки йил бўлган, арзон квартирада яшаётган кишини ҳеч қандай сюрпризлар кутиб турмайди. Йўл бўйи Жон Перкинс маъюслик билан муқаррар зерикарли куннинг охирини ўйлаб келди.
Кэти уни эшик олдида колдкрем1 ва обакидандон исини таратиб, бўса олиш билан кутиб олади. Жон пальтосини ечади, асфальтдай қаттиқ кушеткага ўтириб, “қирғинбарот” линотиплар2 томонидан “ўлди­рилган” руслар ва японлар ҳақидаги оқшомги газе­таларни ўқийди. Кечликка дудланган гўшт, терини ёрмайдиган ва бузмайдиган (кафолатланган) “этик локи” билан зираворланган салат, димланган равоч, “Кимёвий тоза” ёрлиғи ёпиштирилган қип-қизил қулупнай мураббоси бўлади. Овқатдан сўнг Кэти унга қуроқ кўрпасидаги муз исини тарқатувчи ўзининг галстугидан қирқиб берган янги ямоқчани кўрсатади. Кечки етти-ю ўттизда улар тепа қаватдаги бақалоқ гимнастика билан шуғулланганда шифтдан ёғила бош­лайдиган сувоқ парчаларини муносиб кутиб олиш учун диван ва креслоларга газета ёйишади. Роппа-роса саккизда Хайки ва Муни — қарама-қарши квар­тирадаги мюзик-холл жуфтлик (ангажементсиз1) Deli­­rium Tremenens2нинг нозик таъсирига берилиб, антрепренер3 Гаммерштейн ҳафтасига беш юз дол­лар шартнома билан уларнинг ортидан қуваётганига ишонишиб стулларни ағдар-тўнтар қилишни бош­лашади. Кейин қудуқли ҳовли тарафдаги уйда яшовчи киши флейтаси билан ойна олдига ўтиради; газ ўйнаб-кулиб номаълум томонларга оқа бошлайди; ошхона лифти рельсдан чиқиб кетади; швейцар яна бир бор Зеновицкая хонимни бешта боласи билан Яла дарёси ортига сиқиб чиқаради; ранги ўчган яшил туфлидаги хоним шотланд терьери4 ҳамроҳлигида пастга тушиб, пайшанба кунлари олиб юрадиган фамилияси ёзил­ган карточкасини телефон қўнғироғи ва почта қу­тиси орқали тўлдиради ва Фрогморнинг даромад кел­тирадиган уйига осойишталик чўкади.
Жон Перкинс ҳаммаси айнан шундай бўлишини биларди. Яна у билардики, ўн бешта кам тўққизда Жон Перкинс ўзини қўлга олиб, шляпасига қўлини чўзади, хотини эса асабийлашиб қуйидаги сўзларни айтади:
– Қаёққа, Жон Перкинс, билсак бўладими?
– Мак-Клоскиникига бирров кириб ўтсамми дев­дим, – жавоб беради у, – ошналар билан қарта ўйнагани.
Сўнгги пайтларда бу унга одат бўлиб қолди. Ўн ёки ўн бирларда уйга қайтарди. Баъзида Кэти ухлаб ётар, баъзида қозонда қайнаб турган ғазабини ўт олдиришга тайёр бўлиб кутиб ўтирарди. Жон Фрогморнинг да­ромад келтирадиган уйидаги “қурбонлик”лари билан Маҳшаргоҳ олдида турганда бу ишларнинг ҳаммаси учун Купидон жавоб беришига тўғри келади.
Шу кеча Жон Перкинс уйига кириб ҳар кунги эски ҳолатнинг бузилганига гувоҳ бўлди. Кэти уни самимий бўса билан қарши олмади. Квартирада даҳшатли тар­тибсизлик ҳукм сурарди. Кэтининг буюмлари ҳар ёққа сочилганди. Оёқ кийимлар хонанинг ўртасида ивирсиб ётар, соч тўғноғичлари, бантиклар, халат, упа-элик қутичаси жавон, стул устига пала-партиш ирғитиб ташланганди. Кэтининг бундай қилиғи йўқ эди. Тароқ тишлари орасида унинг қўнғир соч толаларини кўрганда Жоннинг ўтакаси ёрилаёзди. Кэти, чамаси, шошилган ва қаттиқ ҳаяжонланган. Одатда у соч толаларини ҳар бир аёлнинг орзуси бўлмиш ясама соч қилиш учун уларни каминдаги кўк гулдонга ҳафсала билан яшириб қўярди.
Газ рожогининг1 кўринарли ерига бир парча қо­ғоз ипга осиб қўйилганди. Жон уни олди. Бу Кэти қолдирган хат эди:
“Азизим Жон, ҳозиргина ойимнинг бетоблиги ҳақида телеграмма олдим. Тўрт-у ўттиздаги поезд билан жўнаяпман. Укам Сэм мени стансияда кутиб олади. Музхонада қўй гўшти бор. Ойим шамоллаб қолмаган бўлсинда, ишқилиб. Сут сотувчига эллик цент тўлаб қўй. Ўтган баҳорда ҳам ойимнинг касали хуруж қилганди. Газ идорасига газ ҳисоблагичи ҳақида ёзишни унутма. Тоза пайпоқларинг тепадаги қутида. Эртага яна ёзаман. Кетдим.
Кэти”.
Икки йиллик турмушларида улар ҳали бирор бир тунни алоҳида-алоҳида ўтказишмаганди. Жон ҳайрон бўлиб хатни яна бир бор ўқиб чиқди. Бир зайлдаги ҳаёт тартиби бузилганди, бу Жонни эсанкиратиб қўйди. Овқат тайёрлаганда Кэти доим тақиб юрадиган майда қора холли қизил фартук стул суянчиғида осилиб турар, ҳар куни киядиган кўйлаклари тўғри келган жойга ирғитиб ташланган, унинг севимли обакидандонли халтаси ҳали очилмаган, газеталар полда сочилиб ётарди. Хонада ҳар бир буюм айрилиқ ҳақида гапираётгандай эди. Жон Перкинс, қалбини ажиб ва маъюс ҳис чулғаб, нурсиз харобахона ўр­тасида туриб қолди.
У билганича квартирани тартибга келтира бошлади. Кэтининг кўйлакларига қўлини узатганда уни қўрқув қамраб олди. Жон Кэтисиз ҳаёти нима бўлишини ҳеч ўйлаб кўрмаганди. Кэти Жоннинг ҳаётида ҳаводек зарур эди. Энди у гўё ҳеч қачон мавжуд бўлмагандек ғойиб бўлганди. Албатта, бу бир неча кунга, холос, нари борса бир ёки икки ҳафтага. Лекин Жонга ўлимнинг ўзи унинг мустаҳкам ва осуда бошпанасига бош суққандек бўлди.
Жон музхонадан муздек қўй гўштини олиб, “кимёвий тоза” қулупнай мураббоси билан юзма-юз ўтириб, овқатланишга тушди. Чироқ ёруғи остида, бой бе­рилган фаровонликсиз унинг кўз ўнгида дудлан­ган гўшт ва салатнинг шарпалари гавдаланди. Унинг оиласига путур етди. Хаста қайнонаси уйининг кулини кўкка совурди. Ёлғизликда овқатланиб бўлгач, дераза олида келиб ўтирди.
Чеккиси ҳам келмасди. Ойна ортида шаҳар шовқин солар, Жонни ҳеч нарсани ўйламасдан хурсандчиликка чорларди. Тун унинг ихтиёрида эди. У ҳеч кимдан сўрамай кетиши, эркин, хушчақчақ бўйдоқдай лаззат денгизига шўнғиши мумкин. Жон тонггача айш-ишрат қилиши мумкин, ғазабнок Кэти уни хуноб бўлиб кутмайди. Агар хоҳласа, Аврора электр чироқлари­ни ўзининг нурлари билан тўсиб қўймагунча, Мак-Клоскиникида ошналари билан бильярд ўйнаши мумкин. Жонни ушлаб турган Гименей занжири, ҳатто Фрогморнинг даромадгир уйида тоқат қилиб бўлмаса ҳам, энди заифлашди — Кэти жўнаб кетди.
Жон Перкинс ўз туйғулари тўғрисида ўйлашга одатланмаганди. Аммо Кэти тарк этган квартирада (ўнга ўн, икки фут) ўтирар экан, Жон нима учун ўзини ёлғиз ҳис этаётганини, Кэти унинг бахти учун зарурлигини тушуниб етди. Жоннинг унга бўлган муҳаббати Кэтининг йўқлигини англагач бирдан уй­ғонди. Ахир, биз куйни хушовоз қушча пир етиб учиб кетгандагина қадрлашимиз матал, панд-насиҳат ва масаллар орқали қайта-қайта уқтирилмайдими?
“Қандай каллаварамман-а, – ўйларди Жон Перкинс. – Кэтига қандай муносабатда бўлдим-а? У билан бирга уйда ўтириш ўрнига ҳар кеча қарта ўйнаб, улфатлар билан ичиб ўтираман. Бечора доимо ёлғиз, кўнгил ёзмайди ҳам, мен бўлсам ўзимни қандай тутяпман! Жон Перкинс, сен аблаҳсан. Лекин мен хатоимни тузатишга ҳаракат қиламан. Қизалоғимни театрга олиб бораман, вақтини чоғ қиламан. Мак-Клоски ва бу тўдага ҳозироқ барҳам бераман”.
Ойна ортида шаҳар шовқин солар, Жон Перкинсни Момуснинг1 кенг кўйлагида рақсга тушишга чорларди. Мак-Клоскиникида эса улфатлар кечки беллашув ол­дидан қўлларининг чигалини ёзиб, эринчоқлик би­лан шарларни юмалатишарди. На гулчамбарлар, на доира бўлиб қўшиқ айтиш, на кийнинг шақирлаши ёлғиз қолган Перкинснинг кўнглига сиғарди. Жон қадрига етмайдиган, ҳатто баъзида нафратланадиган бойлигини ундан тортиб олишди. Энди эса ўша бойлиги етишмаяпти. Тавбасига таянган Перкинс ўз насл-насабини фаришталар мева боғидан ҳайдаб чиқарган қандайдир Одам Ато деган одамгача текшириб кўриши мумкин эди.
Жон Перкинсдан ўнг томонда турган стулнинг суянчиғида Кэтининг ҳаворанг кофтаси осилиб ту­рарди. Кэти уни янгилигича сақлаганди. Кофтанинг енгларида ингичка, ўзига хос тарам-тарам ғижимлар — Жонга қулайлик ва ҳузур-ҳаловат яратиш учун ти­ришиб ишлаган қўл ҳаракатларининг излари билиниб турарди. Ундан қўнғироқгулнинг заиф, аммо айнан унинг иси келарди. Жон кофтанинг енгларини ушлаб, унга узоқ ва жиддий тикилиб қолди. Кэти жуда ҳам меҳрибон эди. Жон Перкинснинг кўзларида ёш — ҳа, ёш кўринди. Кэти қайтиб келгач ҳаммаси бошқача бўлади. Жон Кэтини ўзининг эътиборсизлиги учун мукофотлайди. Усиз яшашнинг нима кераги бор?
Эшик очилиб, хонага қўлида кичкина саквояж би­лан Кэти кириб келди. Жон унга маъносиз қараб қолди.
– Уҳ, уйга келганимдан бирам хурсандман, – деди Кэти. – Ойим унчалик ҳам касал эмас экан. Сэм стан­цияда экан, айтишича, хуруж енгил бўлибди ва телеграмма жўнатганларидан кейин ҳаммаси ўтиб кетибди. Кейинги поезддаёқ ортимга қайтдим. Ўлгудай қаҳва ичгим келяпти.
Фрогмор даромадгир уйининг учинчи қаватида механизм тескари буралганда тишли ғилдиракларнинг ғижирлаганини ҳеч ким эшитмади. Пружинани ту­затишди, лента ҳаракатга тушди ва ғилдираклар ав­валгидек айлана бошлади.
Жон Перкинс соатга қаради. Саккизу қирқ беш. У шляпасини олиб, эшикка йўналди.
– Қаёққа, Жон Перкинс, билсак бўладими? – сў­ради Кэти асабийлашиб.
– Мак-Клоскиникига бирров кириб ўтсамми дев­дим, – жавоб берди Жон, – ошналар билан қарта ўй­нагани.

Рус тилидан Саиджалол Саидмуродов таржимаси