Михаил Булгаков. Зимзиё тун (ҳикоя)

Qayda qoldi butun olam men tug‘ilgan kun? Qani Moskvaning elektr fonuslari? Qani odamlar? Qayoqqa g‘oyib bo‘ldi zaminu osmon? Derazam ortida hech nima ko‘rinmaydi! Zulumot…
Bizlar butun bashariyatdan uzilib qolganmiz. Kerosin bilan yoqiladigan ko‘cha fonuslarining eng yaqini bu yerdan to‘qqiz chaqirim narida, temir yo‘l bekatida. O‘sha fonuslar u yoqda ham bo‘ronda lipillab, jon qazo qilayotgan bo‘lsa ajab emas. Tezyurar poyezd qor quyuni ostida qolgan bu bekatdan yarim tunda guvillagancha Moskva tomon o‘tib ketadi. Bir lahzagina to‘xtay demaydi. Olam hodis, izni qor bosib, yurishga imkon qolmasagina, poyezd to‘xtashga majbur bo‘ladi.
Eng yaqin elektr fonuslari bizdan qirq chaqirim narida, uyezd markazida. U yerda yashash-maza. Kino, magazinlar… Dala-dashtda bo‘ron uvillab, qor gupillab yog‘ayotgan paytda ham, ehtimol kino ekranlarida issiq o‘lkalar, moviy dengiz-u dengiz o‘rtasida xushmanzara orollar, shabbodada asta tebranib turgan xurmo daraxtlari, daryo bo‘yidagi qamishzorlar… suzib o‘tayotgandir.
Bizlar esa bu yerda yolg‘izmiz.
— Hamma yoq zimziyo, — deydi feldsher Demyan Lukich derazada pardasini surib.
U o‘z fikrini tantanavor ohangda va aniq ifodalaydi. Darhaqiqat, tun zimziyo.
— Marhamat, yana bir qadahdan olaylik, — deb taklif kiritaman men. (O, aybga buyurmang bizni! Axir bizlar — ya’ni vrach, feldsher va ikki akusher ayol, — bizlar ham insonmiz! Bizlar, agar son-sanoqsiz bemorlarni istisno qilsak, bironta ham inson zotini oylab ko‘rmaymiz bu yerda. Bizlar qorga ko‘milgancha, muk tushib ishlaganimiz-ishlagan. Bas, shunday ekan, nahotki vrachning tug‘ilgan kunida, retsept bo‘yicha suv aralashtirilgan spirtdan qittak-qittak otib, uyezddan keltirilgan shprot balig‘i bilan gazak qilishga haddimiz sig‘masa?)
— Sizning sog‘lig‘ingizga, doktor! — deydi samimiyat bilan Demyan Lukich.
— Bu yerga hali ko‘nikib ketasiz, deb umid qilamiz! — deydi Anna Nikolayevna va qadahini cho‘qishtirib olib, guldor matodan tikilgan ko‘chalik ko‘ylagining etagini kafti bilan tekislay boshlaydi.
Ikkinchi akusher ayol — Pelageya Ivanovna qadahini cho‘qishtirib bir ho‘playdi-da, pechka oldiga cho‘qqayib olib, kosov bilan cho‘g‘ni kovlay boshlaydi. Olovning taftidan yuzlarimiz yorishadi, araqdan ko‘ksimizda yoqimli harorat vujudga keladi.
— Hech aqlim bovar qilmayapti, — hayajonlanib gap boshlayman men, kosov tekkan yerdan pag‘a-pag‘a otilib chiqayotgan uchqunlarga tikilarkanman, — anavi xotin belladonna dorisini nima qildi ekan? Axir, bu — dahshat-ku!
Feldsher bilan akusher ayollarning chehrasida jilva o‘ynaydi.
Voqea bunday bo‘lgan edi. Bugun ertalab, qabul paytida kabinetimga o‘ttiz yoshlar chamasidagi ikki yuzi qip-qizil bir juvon qimtinibgina kirib keldi. U mening ortimda turgan akusherlik kursisiga egilib ta’zim qildi, so‘ng qo‘ynidan og‘zi keng bir shishacha chiqarib, xushomad bilan sayray ketdi:
— Voy umringizdan baraka toping-e, do‘xtir, tomizg‘i doringiz uchun rahmat. Voy shunaqayam kor qildi, shunaqayam kor qildiki!.. Yana shu shishachamni to‘ldirib bersangiz deb keluvdim, aylanay.
Men juvonning qo‘lidan shishachani olib, unga yopishtirilgan yorliq qog‘ozni o‘qidim; o‘qidim-u ko‘zlarim qinidan chiqib ketayozdi. Qog‘ozda Demyan Lukichning dastxati bilan yirik-yirik qilib yozilgan: «Tinet. Belladonna» va hokazo so‘zlar hamda «1917 yil 16 dekabr» so‘zlari bor edi.
Izoh: men kecha, 16 dekabr kuni bu juvonga anchagina belladonna dorisini yozib bergan edim, bugun esa, men tug‘ilgan kunda, ya’ni, 17 dekabrda quruq shisha ko‘tarib, yana o‘sha doridan so‘rab kelipti.
— Sen… sen… kechaning o‘zida hammasini ichib tamomladingmi? — deb so‘radim men hayajonlanganimdan ovozim qaltirab.
— Bir tomchiyam qoldirmadim, otaginam, hammasini ichdim, — deb sayray ketdi juvon qo‘ng‘iroqday ovozi bilan, — iloyo qo‘lingiz dard ko‘rmasin, do‘xtirjon… dorining yarmini uyga borgan zahotim, qolgan yarmini kechqurun, yotar chog‘imda ichdim. Yo qudratingdan — ko‘z ochib yumguncha dardim aridi-qoldi…
— Men senga necha tomchidan ichishni aytgan edim? — ovozim xirillab chiqa boshladi. — Besh tomchidan, devdim-ku… Nima qilib qo‘yding, hoy xotin? Axir sen… men axir senga…
Juvon, uning belladonna dorisidan shifo topganiga meni ishonmadi, deb o‘yladi shekilli:
— Xudo ursin, hammasini ichdim! — dedi.
Men uning anordek qip-qizil yonoqlarini ushlab, ko‘zining qorachug‘iga tikilib qaradim. Lekin qorachug‘larda hech qanday illat ko‘rmadim. Qorachug‘lari chiroyli, soppa-sog‘ edi. Tomir urishi ham mutlaqo bequsur. Umuman, bu juvonda hech qanday zaharlanish alomati sezilmadi belladonnadan.
— Bunday bo‘lishi mumkin emas!.. — deb yubordim men va ovozimning boricha baqirdim: — Demyan Lukich!!!
Demyan Lukich oq xalatda dorixonadan chiqib keldi.
— Manavi do‘ndiqchaning qilib qo‘ygan ishini ko‘ring, Demyan Lukich! Men hech narsaga tushunolmay qoldim…
Juvon, biron noma’qul ish qilib qo‘yibman, deb o‘yladi, shekilli, olazarak bo‘lib, yuzini goh menga, goh Demyan Lukichga o‘gira boshladi.
Demyan Lukich shishachani olib, uni qo‘lida aylantirdi, hidlab ko‘rdi, so‘ng jiddiy ohangda dedi:
— Gaping yolg‘on, tasaddiq. Sen dorini ichmagansan!
— Voy, o‘lay agar… — deb juvon gap boshlagan edi, Demyan Lukich uning so‘zini bo‘ldi:
— Hoy, xotin, bizni laqillataman deb ovora bo‘lma, — dedi u miyig‘ida kulgancha, ammo jiddiy ohangda. — Biz hammasini yaxshi tushinib turibmiz. Ochig‘ini ayt, kimlarni davolading bu dori bilan?
Juvon soppa-sog‘ ko‘zlarini oppoq shiftga tikkancha cho‘qinib oldi.
— Xudo ursin agar…
— Bas qil «Diydiyo»ingni… — deb to‘ng‘illadi Demyan Lukich va menga o‘girilib, dedi:
— Bilasizmi, doktor, bular nima qilishadi? Manavinga o‘xshagan bitta ustomon kasalxonaga kelib, dori yozdirib oladi-da, keyin qishlog‘iga borib, o‘sha dorini hamma xotinlarga bir chekkadan ichirib chiqadi.
— Voy, nimalar deyapsiz, o‘rgilay fershal…
— Gapirma! — deb uning so‘zini bo‘ldi feldsher. — Men bu yerda sal kam sakkiz yildan beri ishlayman. Hamma narsadan xabarim bor. Turgan gapki, bu ham dorini qishlog‘idagi hamma hovliga kirib, xotinlarning og‘ziga tomizib chiqqan, — dedi u endi menga yuzlanib.
— Xudo xayringizni bersin, yana kerak edi-da shu tomizg‘i doridan, — deb yolbora boshladi juvon.
— E, yo‘q, tasadduq, — dedim men peshonamning terini artarkanman, — endi seni bu dori bilan davolamaymiz. Xo‘sh, qorningning og‘rig‘i qoldimi?
— Voy, o‘rgilay, xuddi dard ko‘rmaganday bo‘lib ketdim!..
— Juda yaxshi bo‘libdi-da. Endi men senga boshqa dori yozib beraman, bunisi ham juda zo‘r.
Men juvonga valerianka yozib berdim, u dorini oldiyu hafsalasi pir bo‘lib qishlog‘iga jo‘nab ketdi.
Tug‘ilgan kunimda uyimga to‘plangan hamkasblarim bilan men mana shu voqeani tilga olgan edik. Tashqarida esa, mudhish bo‘ron o‘zining qop-qora pardasini tashlab, bizni butun borliqdan ajratib qo‘ygan edi.
— E, bu nima ekan, — derdi Demyan Lukich shprot balig‘ini nazokat bilan chaynar ekan, — holva-ku: bizlar bu yerda ko‘nikib qolganmiz bunaqa nayranglarga. Sizning ham, qimmatli doktor, dorilfunun muhitidan va poytaxt hayotidan keyin mana shunaqangi g‘aroyibotlarga ko‘nikishingizga to‘g‘ri keladi. Iloj qancha, ovloq joy!
— Voy, biram ovloq joyki!.. — xuddi aks-sadodek takrorladi Anna Nikolayevna.
Mo‘rkonning alla qayerida bo‘ron uvilladi va devor ortida bir nimalarni shitirlatib o‘tdi. Pechka oldiga yotqizilgan qora tunuka parchasi ustiga olovning qirmizi aksi tushdi. Shunday ovloq go‘shada tabobat xodimlarini isitgan olovga hamdu sano!
— Salafingiz Leopold Leopoldovich to‘g‘risida eshitgandirsiz? — deb gap boshladi feldsher va Anna Nikolayevnaga nazokat bilan papiros uzatib, o‘zi ham chekdi.
— Juda ajoyib doktor edi! — dedi faxrlanib Pelageya Ivanovna, chaqmoqdek ko‘zlarini huzurbaxsh olovga tikarkan. Uning tim qora sochiga qadalgan chiroyli tarog‘idagi soxta toshlar olov shu’lasida dam yaraqlab, dam so‘nardi.
— Ha, u mashhur odam, — deb tasdiqladi feldsher. — Dehqonlar uni sidqidildan yaxshi ko‘rishardi. Agar operatsiyani Lipontiy qiladigan bo‘lsa, ular hech ikkilanmay rozi bo‘lishardi. Ha, aytganday, qishloq ahli Leopold Leopoldovichni shunday — Lipontiy Lipontevich deb chaqirishardi. Unga ishonishardi. Leopold Leopoldovich dehqonlar bilan darrov til topishib olardi. Bir kuni deng, uning qabuliga Dultsevodan Fyodor Kosoy degan bir oshnasi keldi.
«Mazam yo‘q, Lipontiy Lipontich, — dedi u, — ko‘kragim g‘ijirlaydi, nafas olishga qiynalaman. Undan keyin, tomog‘im qichib, yo‘tal tutadi…»
«Laringit (ya’ni, hiqildoqning shilliq pardasi yallig‘langan)», — dedim men shu zahoti. Mana, bir oydirki, qishloqma-qishloq zir yugirib, dardni tez aniqlashga o‘rganib qolgan edim.
«Juda to‘g‘ri. Bo‘pti, — dedi Lipontiy, — men senga ajoyib bir dori beraman. Ikki kunda otdek bo‘lib ketasan. Mana senga frantsuz gorchishnigi. Bittasini orqangga, ikki kuraging o‘rtasiga, yana bittasini ko‘kragingga yopishtirasan. O‘n daqiqadan keyin olib tashlaysan. Boraver! Aytganimni qil!» Bemor gorchishnikni olib jo‘nab ketdi. Lekin ikki kundan keyin yana doktor qabuliga keldi.
«Ha, yana nima bo‘ldi?» — deb so‘radi undan Lipontiy.
«Nimasini aytay, Lipontiy Lipotich, — dedi Kosoy, — bergan gorchishnigingiz hech yordam qilmadi».
«Gaping yolg‘on! — dedi Lipontiy, — frantsuz gorchishnigi yordam qilmasligi mumkin emas! Sen uni yopishtirmagan bo‘lsang kerak!»
«Ie, — dedi bemor, — nega yopishtirmas ekanman? Mana, hozir ham turipti».
Shunday deb u doktorga orqasini o‘girdi, qarasak, gorchishnikni po‘stini ustidan yopishtiripti!..
Men xoxolab kulib yubordim, Pelageya Ivanovna hiringlab kularkan, kosov bilan pechkadagi palyon o‘tinni qattiq-qattiq urib olov oldira boshladi.
— Nima desangiz denglar, lekin bu — latifa, — dedim men, — bunday bo‘lishi mumkin emas!
— La-ti-fa?! Latifa, deng? — deya chug‘urlashdi akusher ayollar.
— Yo‘q, taqsir! — dedi jiddiy tarzda feldsher. — Men sizga aytsam, bizning butun hayotimiz mana shunaqa latifalardan iborat… Bu yerda shunaqangi qiyomat hodisalar bo‘lib turadiki…
— Qandni aytmaysizmi? — dedi Anna Nikolayevna. — Qand to‘g‘risida gapirib bering, Pelageya Ivanna!
Pelageya Ivanovna pechka o‘txonasini yopdi va ko‘zini yerdan uzmay hikoya qila boshladi:
— Bir kuni meni o‘sha Dultsevo qishlog‘iga oy-kuni yaqinlashgan bir ayolga doyalik qilgani chaqirishdi…
— O‘zi, bu Dultsevo juda mashhur joy, — deb luqma tashlashdan o‘zini tiya olmadi feldsher, so‘ng ilova qildi: — Uzr! Davom eting, hamkasaba!
— Odatdagidek, bemorni ko‘zdan kechira boshladim, — deb hikoyasini davom ettirdi Pelageya Ivanovna, — qarasam, barmoqlarimga homila yo‘lagida goh qumni, goh kesakni eslatuvchi allaqanday narsalar ilashyapti… Keyin bilsam — chaqmoq qand ekan!
— Mana sizga «latifa»! — tantanavor ohangda dedi Demyan Lukich.
— Meni kechiras-s… hech nimaga tushunmadim…
— Doya kampir-da! — deb javob qildi Pelageya Ivanna. — O‘sha o‘rgatipti. Nedirki, chaqaloq yorug‘ jahonga chiqishni xohlamay, o‘jarlik qilarmish. Mana shuning uchun, yangi mehmonni shirinlik bilan aldab chaqirib olisharkan.
— Dahshat! — dedim men.
— Tug‘adigan xotinlarga, yana, soch ham yedirisharkan, — dedi Anna Nikolayevna.
— Sabab?
— Kim biladi deysiz! Ikki-uch marta shunaqa xotinni ham olib kelishgan bizga. Bechora nuqul soch tupuradi, deng. Qarasak, og‘zi to‘la soch. Shunaqa rasm bormish: soch yegan xotinning ko‘zi yorishi oson ko‘charmish…
Bu xotiralardan ayollarimizning ko‘zlari chaqnab ketdi. Bizlar pechkaga yaqinroq o‘tirib, yana alla mahalgacha choyxo‘rlik qildik; men hamkasabalarimning hikoyalarini eshitib, taajjubdan hangu mang bo‘lib qoldim. Yo, tavba! Mana, o‘zingiz eshiting, kitobxon: tug‘adigan ayolni kasalxonaga olib kelishayotganida, Pelageya Ivanovna, yana aynib qolishib, bemorni qishloqqa qaytarib olib ketishmasin, deb o‘z chenasi bilan hamisha orqada kelarkan; bir gal hatto, bitta tug‘adigan ayolni, teskari kelib qolgan homilasi o‘nglanib olsin, deb oyog‘idan shiftga osib qo‘yishipti. Yana bir latifa: «to‘lg‘oq tutgan chog‘da, doktorlar homila pufagini tesharmish», degan gapni eshitgan bir doya kampir ro‘zg‘or pichog‘i bilan chaqaloqning boshini qiymalab tashlabdi. Oqibat, Lipontiydek mashhur va mohir jarroh ham chaqaloqni asrab qololmabdi, xayriyat, onasini zo‘rg‘a o‘lim changalidan qutqarib qolibdi. Undan keyin, yana…
Pechka o‘txonasining qopqog‘i allaqachon yopilgan, mehmonlarim uy-uylariga tarqalishgan. Anna Nikolayevnaning derazasi bir fursat xiragina yorib turdi, keyin u ham o‘chdi. Hamma narsa ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi. Dekabrning zimiston oqshomi bo‘ron bilan omuxta bo‘lib, qalin qora parda zaminu osmonni mening ko‘zimdan yashirdi.
Men kabinetimda hamon u yoqdan buyoqqa yurar ekanman, oyog‘im ostida pol taxtalari g‘ijirlar, issiq pechkaning taftidan tanim rohat qilar, qayerdadir bedor sichqon nimanidir azza-bazza kemirardi.
«Anoyi yo‘q, — deya mulohaza qilardim men, — peshonamga bu xilvat go‘shada qancha vaqt yashash bitilgan bo‘lsa, shuncha vaqt bu zimziyo zulmat bilan olishganim bo‘lsin! Chaqmoq qand-a!.. Yo alhazar!..»
Yashil qalpoqli chiroq bilan yoritilgan xonamda xayolotga berilib ketdim, shunda ko‘z oldimda dorilfununi bor ulkan shahar, u shahardagi shifoxona, shifoxonada esa, — sahniga koshinlar yotqizilgan hayhotday zal, yaltiroq jo‘mraklar, oppoq, toptoza choyshablar va cho‘qqi soqoliga oq oralay boshlagan donishmand chehrali assistent namoyon bo‘la boshladi…
Bunday xayolot og‘ushiga tushgan chog‘da eshik taqillasa, kishi hayajonlanishi, hattoki cho‘chib ham ketishi mumkin. Men ham bir seskanib tushdim.
— Kim ekan, Aksinya? — so‘radim men ichki zina panjarasi osha engashib (vrach kvartirasi ikki qavatli bo‘lib, tepada — ish xonasi va yotoqxona, pastda yemakxona, yana alla qanday bir xona va oshxona bor edi: oshpaz xotin Aksinya kasalxonaning yagona qorovuli bo‘lmish eri bilan shu oshxonada istiqomat qilar edi).
Eshikning zilday og‘ir zulfini sharaqladi, pastda chiroq shu’lasi tebranib ketdi, ko‘chadan g‘uvillab sovuq kirdi. Shundan keyin Aksinya:
— Bemor keldi… — deb javob qildi.
Ochig‘ini aytsam, quvonib ketdim. Uyqum qochib ketgan edi, qolaversa, sichqonning to‘xtovsiz «qitir-qitir»iyu keti uzilmayotgan xotiralardan ko‘nglim allanechuk g‘ash va parishon edi. Undan keyin, bemor, xayriyatki, ayol emas, erkak ekan, demak, dard uncha qo‘rqinchli emas — tug‘maydi-ku, har holda.
— O‘zi yurarkanmi?
— Yurardi, — deb javob qildi Aksinya homuza tortib.
— Unda, kabinetga chiqaversin.
Zina uzoq vaqt g‘ijirlab turdi. Qandaydir salobatli, toshi og‘ir odam chiqib kelayotgan edi. Bu asnoda men yigirma to‘rt yoshli yigitcha bo‘lsam ham, imkoni boricha, doktorona savlatni saqlashga urinib, stol ortida o‘tirardim. O‘ng qo‘lim stoldagi stetoskop ustida yotardi: men stetoskop emas, go‘yo to‘pponcha ushlaganday his qilardim o‘zimni.
Egniga ko‘y terisidan po‘stin, oyog‘iga piyma kiygan bir shaxs eshikdan zo‘rg‘a suqilib kirdi. U qalpog‘ini qo‘liga ushlab olgan edi.
— Nega buncha bemahalda kelmasangiz, otaginam? — dedim men imkoni boricha ulug‘vorlik bilan.
— Uzr, grajdanin doktor, — yoqimli yo‘g‘on ovoz bilan dedi kelgan odam, — bo‘ronning quturishini ko‘ring! Noiloj, biroz kechikib qoldik. O‘tinaman, kechiring, doktor!
«Nazokatli odam ekan», — deb mamnuniyat bilan ko‘nglimdan o‘tkazdim men. Bu odam menga juda ham yoqdi, hattoki uning qalin malla soqoli ham yaxshi taassurot qoldirdi. Ko‘rinishidan, u soqolini nainki parvarishlab, kuzab turar, shuningdek, unga moy ham surar ekan; garchi men qishloqqa yaqinda kelgan bo‘lsam ham, ko‘zim ancha pishib qolgan ediki, bemor soqolining o‘simlik moyi bilan moylanganini bir qarashdayoq fahmladim.
— Xo‘sh, eshitaman! Oldin po‘stiningizni yeching. Qayerdan keldingiz?
Stulga tashlangan po‘stin tog‘dek ko‘pchidi.
— Bezgak xuruj qilib qiynab yubordi, — deb javob qildi bemor yuzimga ma’yus boqarkan.
— Bezgak? Tushunarli! Siz Dultsevodan bo‘lsangiz kerak-a?
— Ha. Tegirmonchiman.
— Xo‘sh, u qanday xuruj qilyapti? Menga so‘zlab bering!
— Har kuni soat o‘n ikki bo‘lishi bilan, boshim lo‘qillab og‘riy boshlaydi, keyin isitmam chiqadi-da… ikki soatcha rosa qaltiratib keyin qo‘yib yuboradi.
«Dardi aniq»! — degan g‘olibona sas yangradi miyamda.
— Qolgan paytlarda qalay his qilasiz o‘zingizni?
— Oyog‘imda darmon yo‘q…
— Ha-a… Yoqangizni yeching!.. Hm… balli.
Kuzatuv nihoyasida bemor ko‘nglimga judayam o‘tirib qoldi. Qabulimga keluvchi ovsar kampirlardan, og‘iz bo‘shlig‘ini tekshirish uchun qo‘limga temir qoshiqchani olishim bilan qo‘rqong‘ich otdek o‘zini orqaga tashlovchi o‘smir bolalardan va nihoyat, bugun ertalabki belladonna voqeasidan keyin, dorilfunun muhitiga o‘rgangan ko‘zlarim tegirmonchini huzur bilan kuzatardi.
Tegirmonchining gaplari ham bama’ni edi. Bundan tashqari, u savodli odam bo‘lib chiqdi, hattoki uning har bir raftorida men uchun eng sevimli bo‘lgan fanga, ya’ni meditsinaga hurmat-ehtirom sezilib turardi.
— Gap bunday, azizim, — dedim men bemorning keng va iliq ko‘kragiga barmog‘im bilan to‘qillatarkanman, — siz malariya dardiga chalingansiz… Bu dard bezgak bilan galma-gal xuruj qilyapkan bo‘lishi kerak… Hozir menda butun bir palata bo‘sh turipti. Maslahatim — shu yerda yoting. Biz kasalingizni sinchiklab kuzatamiz. Sizni avvaliga kukun dori bilan davolab ko‘ramiz, agar u yordam bermasa, igna bilan dori yuboramiz. Xullas, tuzatmay qo‘ymaymiz. Xo‘sh! Yotasizmi?..
— Benihoya minnatdorman! — nazokat bilan javob qildi tegirmonchi. — Siz haqingizda ko‘p yaxshi gaplar eshitganmiz. Hamma xursand sizdan. Yaxshi muolaja qilar ekansiz… Men igna bilan dori yuborishingizga ham roziman, tuzalib ketsam bo‘lgani.
«Yo‘q, bu odam chindan ham zulmat qo‘ynidagi nur ekan!» — deb o‘yladim men va stol ortiga o‘tirib, yozishga kirishdim. Yozarkanman, hozir kasalxonaga begona odam emas, balki o‘z tug‘ishgan jigarim — og‘am mehmon bo‘lib kelgandek, dilim charog‘on edi.
Bitta varaqaga shunday deb yozdim:
«Chinini mur. 0,5
D. T. dos. № 10
S. Tegirmonchi Xudovga
Yarim kechada bittadan kukun dori»
Tagiga jimjimador imzo chekdim.
Ikkinchi varaqaga esa:
«Pelageya Ivanovna! Tegirmonchini 2-nchi palataga qabul qilib oling. Uning dardi malaria. Dard xuruj qilishidan to‘rt soat oldin, ya’ni yarim tunda bittadan xinin dorisi berasiz. Mana sizga istisno bemor! Ziyoli tegirmonchi!» — deb yozdim.
Javob xati kelganida, men uxlagani yotgan edim. Xatni tumshaygan Aksinya olib kelib berdi; u dam-badam og‘zini kappa-kappa ochib esnardi.
«Qimmatli doktor! — deb yozilgan edi xatda. — Hamma aytganlaringiz bajarildi. Pel. Lbova».
Men xotirjam pinakka ketdim.
…Keyin meni uyg‘otib yuborishdi.
— Nima gap? Tinchlikmi? Nima bo‘ldi, Aksinya?! — deya g‘o‘ldiradim.
Aksinya oq xol-xol gulli yubkasi bilan ko‘ksini to‘sib, ro‘paramda iymanibgina turardi. Lipillab yonayotgan sham uning uyqudan salqigan, bezovta chehrasini bazo‘r yoritardi.
— Hozir Marya kelib ketdi. Pelageya Ivanna sizni chaqirayotganmish. Tezroq borarkansiz.
— Nima gap ekan?
— Ikkinchi palataga yotqizilgan tegirmonchi o‘lyapti, dedi.
— Nima-a?! O‘lyapti? Nega o‘lar ekan?
Tuflini paypaslab topolmagan yalang oyoqlarimni muzdek polga qo‘ydim. Ancha-muncha gugurt cho‘pini sindirib, axiri chiroqni yoqishga muyassar bo‘ldim. Soat millari rosa oltini ko‘rsatar edi.
«Nima bo‘ldiykin unga?.. Nahotki dardi boshqa bo‘lsa? Nahotki noto‘g‘ri diagnoz qo‘ygan bo‘lsam? Tomir urishi juda yaxshi edi-ku…»
Oradan besh daqiqa o‘tar-o‘tmas, men kamzulim tugmalanmagan, sochim taralmagan holda, oyog‘imga teskari kiyilgan paypoq ustidan piyma kiyib, hali ham qop-qorong‘i hovlini yugurgancha kesib o‘tdimu ikkinchi palataga o‘qday otilib kirdim.
Tegirmonchi ko‘rpasi ochib tashlangan, choyshabi g‘ijimlangan karavotda kasalxona kiyimida o‘tirardi. Kichkinagina chiroq uning yuzini zo‘rg‘a yoritar, malla soqoli hurpaygan, ko‘zlari qop-qora va katta-katta bo‘lib ko‘rinar edi. U xuddi mast odamday nuqul chayqalardi. Har tomonga dahshat bilan boqar, hansirab nafas olardi…
Hamshira Marya og‘zini lang ochgancha, bemorning lavlagidek qizargan yuziga tikilib o‘tirardi.
Xalatini qiyshiq kiygan, boshyalang Pelageya Ivanovna men tomonga peshvoz yurdi.
— Doktor! — dedi u xiyol xirqiroq ovoz bilan. — Xudo haqqi, ayb menda emas! Kim bilibdi deysiz? Axir o‘zingiz «ziyoli» deb yozibsiz-ku…
— Nima bo‘ldi o‘zi?
— Voy, nimasini aytay, doktor! — dedi Pelageya Ivanovna kaftlarini bir-biriga urib. — Bemor o‘nta xinin dorisini birvarakayiga yutib yuboripti! Yarim tunda.
G‘ira-shira yorisha boshlagan qish tongi. Demyan Lukich oshqozon naychasini yig‘ishtirmoqda. Palatani kofur moyi hidi tutib ketgan. Yerda qo‘ng‘irrang suyuqlikka lim-lim to‘lgan tog‘ora turipti. Birpasda cho‘pdek ozib, rangi dokadek oqarib ketgan tegirmonchi karavotda oq choyshabni iyagigacha yopib yotipti. Malla soqoli tikkaygan. Men uning tomirini ushlab ko‘rib, nihoyat taskin topdim: bemor o‘lmaydi.
— Xo‘sh, qalaysiz? — deb so‘radim undan.
— Ko‘z oldim zimziyo… O… oh… — zaifona do‘rillagan ovoz bilan javob qildi tegirmonchi.
— Men ham shu ahvoldaman! — dedim g‘ijinib.
— Nima? — dedi tegirmonchi (uning qulog‘i hali ham yaxshi eshitmayotgan edi).
— Qani, menga ayting-chi, — deb baqirdim uning qulog‘iga, — nega bunday qildingiz?
U ma’yus ohangda g‘ijinib javob qildi:
— E… kuniga bittadan dori ichib sizlar bilan pachakilashib o‘tiramanmi, deb o‘ylab, bira to‘la hammasini gumdon qilib qo‘ya qoluvdim.
— Qanday jaholat! — deb yubordim men.
— Latifa! — dedi feldsher zaharxanda qilib.
«E, yo‘q… men kurashaman. Men albatta… Men…» Shu chog‘ butun tunni mashaqqatda bedor o‘tkazgan vujudimni totli uyqu o‘z og‘ushiga oldi. Men tush ko‘ra boshladim. Tushimda zimziyo zulmat pardasi qatlam-qatlam bo‘lib ko‘rinarmish… bu qatlamlarda men… qo‘limda yo shamshir, yo stetoskop bilan… olg‘a ketib borayotganmishman… Jang qilayotganmishman… ovloq joylarda… Lekin yolg‘iz emasmishman… Lashkarim: oq xalatlar kiygan Demyan Lukich, Anna Nikolayevna, Pelageya Ivanovnalar men bilan yelkamayelka turishib, jang qilisharmish. Hammalari nuqul olg‘a, faqat olg‘a intilisharmish…
Uyqu — ko‘p huzurbaxsh narsa-da!