Qon hidi daydi itlarni o‘ziga tez jalb etar­di. Ular och va tashna ko‘zlarini qon to‘la o‘raga tikkancha qimir etmay turishar, dam-badam so‘lak­larini oqizib, tillarini osiltirishardi.
Chamasi, bu xaroba, badbo‘y qushxonada hammasiga Shami balogardon edi. Bolaligidan ota-onasining yugur-yugurlari, ilmu amallariga qaramay, sho‘rlik Shamining aqli noqisligicha qoldi. Aslida Shami bo‘lmagani bilan bu yerda jonivorlarni so‘yish ishlari to‘xtab qolmasdi.
Shami anchadan beri bu qushxonaning egasi Ho­middinga ko‘maklashib keladi. Yaratgan uni aqldan qisgan bo‘lsa-da, kuch-quvvatdan siylagan. Bir o‘zi uch kishi amallab yiqitishi mumkin bo‘lgan buqalarni bir musht bilan ag‘dara olardi. Shu bois, u qishloqda “Shami ho‘kiz” degan laqab ham orttirgan.
Qushxonaga yangi olib kelingan semizgina bu­qacha Homiddinning qontalash ko‘zlariga befarq qaragancha kavsh qaytarar, bu paytda Homiddin egovni topolmay xunobi chiqayozgandi.
Nihoyat g‘udrana-g‘udrana egovni ham, o‘tkir pi­chog‘ini ham, go‘sht maydalaydigan boltasini ham topdi. Qassob pichoqni chaqqonlik bilan charxlar­kan, chiroqning xira yorug‘ida ham uning o‘tkir tig‘i yaraqlab ko‘zni olar, egovga ishqalanayotgan pichoq odamning g‘ashini keltiruvchi g‘alati ovoz chi­qarardi. Ishga kirishishdan oldin Homiddin os­monga qarab, nimalarnidir pichirladi, chamasi mol so‘yishda o‘qiladigan duo bo‘lsa kerak.
Buqacha esa hamon beparvolik bilan kavshar, yelpig‘ichsimon dumi bilan sag‘risiga qo‘nayotgan pashshalarni haydar, qarshisidagi bu beshafqat kimsa uning qoniga tashna ekanidan bexabar edi. Buqachaning shoxlari o‘tkir, peshonasidagi uchburchak qashqasini aytmasa, tarang qilib bo­qilgani uchunmi, tanasidagi bilqillama et va yog‘ mumdek qop-qora yaltiroq terisini yorib yubo­raman derdi.
Uning shu ko‘rinishi hamon pichoq charxlash bi­lan mashg‘ul qassob Homiddinning ham zavqini keltirdi shekilli. Egovni tashlab, sag‘risiga shapatilab qo‘ydi:
– Vah-vah, manavini buqa desa bo‘ladi! Go‘shtiyam ipakning o‘zi bo‘lsa kerak, yegan odamning badani yayraydi-da!
Shami qushxonaning dim havosida terlagan peshonasini kir yengi bilan artarkan, buqachadan ko‘z uzmay g‘o‘ldiradi:
– Homiddin, qara, juda chiroyli buqacha ekan­mi?
– Naq suvratning o‘zginasi deysan, – o‘zi bil­magan holda uning gapini ma’qulladi Homiddin.
Shami qushxona eshigi oldida o‘sgan o‘tlardan bir tutam yulib, jonivorning tumshug‘iga tutdi. Buqacha Shamining kaftidagi maysalarni tili bilan chaqqon ilib olarkan, unga minnatdor termilgancha yana kavshanishga tushdi.
– Yuraging tosh sening, Shami, tosh, – to‘ng‘illadi qassob. – Bechorani nimaga aldaysan? Unga bergan yemishing oshqozoniga tushmay turib, men uning ishini bitiraman.
– Homiddin, nahot shunaqa chiroyli buqachani o‘ldirishga ko‘zing qiysa? Unga rahming kelsin, o‘ldirmay qo‘ya qol! – yalindi Shami.
– Hazillashyapsanmi, – ermakladi qassob. – Odamlar och, ularga go‘sht kerak. Sen bo‘lsang, qayer­dagi bir molga rahming kelsa? Gapni ko‘paytirmay ishga kirish.
Qassob qon va najas yuqli peshbandini bog‘­lab, molga qisilib keldi. Yaqinlashayotganini ko‘r­gan jonivor bir noxushlik hidini sezdimi, beto­qatlanib, arqonni uzishga chog‘landi. Ammo, bu harakati zoye ketgach, norozilik bilan mo‘lab qo‘ydi.
– O‘chir ovozingni, – o‘shqirdi qassob, negadir sun’iy dag‘allik bilan. – Gapini qara-ya! Bila­sanmi, Shami, u nimalar deyapti?
– Sen bularning tilini tushunasanmi? – sod­dalik bilan so‘radi Shami. – Nima deyapti?
– Tushunganda qandoq? Aytishga til bormaydi. Yaramas, hayvon! Men-ku, mayli, yoshimni yashab bo‘ldim. Ammo, manavi sho‘ring qurg‘ur notavon bolani nimaga qarg‘aysan? Uni shundoq ham Xudo qarg‘agan bo‘lsa? Butun avlodu ajdodi bilan qo‘shib qarg‘aysanmi?
Homiddinning hiylasi ish bergandi. Shamining rangi oqarib, keyin ko‘zlari g‘azabdan qisilib ketdi. Qo‘llari musht bo‘lib tugildi.
– Voy, yaramas, voy ho‘kizdan tarqagan. Hali me­ni ota-onamniyam qo‘shib qarg‘adingmi? Ular senga nima yomonlik qiluvdi? Hozir senga ko‘r­satib qo‘yaman.
U bor kuchini to‘plab, ho‘kizning gardaniga musht tushirdi. Buqacha shataloq otsa-da, yiqilib tushmadi. Bundan battar g‘azabi qo‘zigan Shami jonivorning manglayiga, yag‘riniga ayamay musht yog‘dira ketdi. Buqacha og‘riqdan noligandek cho‘zib mo‘ladi.
– Voy hayvon, Shamini jinni deyapsanmi? – battar qitmirligi tutdi Homiddinning. – E, chi­dab turibsanmi? Darrov moyagidan burab tort, yiqiladi.
Qassobning o‘zi ham chetda turishni istamadi, jonivorning burun kataklariga qo‘lini tiqib, omburdek qisa boshladi. Ikki nozik yeridagi ayovsiz og‘riqqa dosh berolmagan jonivor nihoyat gursillab yerga quladi. Sho‘rlik buqa bo‘g‘ziga tig‘ qadalgan chog‘da jonini xalos qilmoqqa urinib, ovozi boricha bo‘kirdi.
Jonivorning bo‘g‘zidan otilayotgan qon fav­vorasi pasayib, jon talvasasidagi harakat­lari zaiflashgani sari Shamining ham qahri so‘na boshladi. Nihoyat, o‘spirin uning oqarib qolgan jonsiz ko‘zlariga tikilarkan, badaniga titroq yugurdi. Xuddi buqacha “meni sen bo‘g‘izlading” de­ganday unga ta’nali boqib turardi.
Qon o‘rani to‘ldirib, torgina irmoqcha orqali qushxona eshigi oldidan oqib o‘tuvchi ariqqa qo‘shila boshladi. Daydi itlarning biri ariqning qondan qizara boshlagan jildiroq suvini yuto­qib chalpillatishga tushdi. Ammo, bundan uncha qoniqmadimi, yana junlari to‘kilgan yarg‘oq du­mini likillatgancha orqaga chekindi. Uning sheriklari esa o‘z ulushlarini kutib, qushxona eshigiga ta’nali boqib turishardi.
– Ey, xudobexabar-a, qara, ho‘kizning kallasi qibladan og‘ibdi. O‘girib qo‘y, gunohiga qolma tag‘in!
Homiddin uchun molni qay tariqa so‘yish bari bir bo‘lsa-da, vijdonini sal bo‘lsa ham poklab olish uchun shunday degandi. Shami itoatgo‘ylik bilan buqaning dumidan sudragancha boshini ay­tilgan tarafga o‘ngladi.
Qassobning qo‘llari jonivorning yangi, issiq qoniga obdan belangandi.
– Vah, buning qonini qara-ya! Qo‘lni kuydiraman deydi-ya! Bu qonni xuddi qimizdek ichsa ham bo‘ladi. Ming dardga davo.
– Men ham ichsam, tuzalamanmi? – ma’sum, umidvor ko‘zlarini xojasiga tikdi Shami.
Homiddin bunaqa savolni kutmagani uchun shoshib qoldi. Nazarida chindan ham ana shu qonni ichsa, Shami tuzalib ketadigandek edi. Bor­di-yu, u tuzalgudek bo‘lsa, ikki dunyoda ham bu sassiq qushxonaga, Homiddinning yoniga qaytib kelmasligi aniq. Shuning uchun tezroq bu qonni itlarga berib tugatish kerak.
– E, Shami, gap-da buyam, – tishlarini g‘ijir­latgancha gapirishga tushdi Homiddin. – Hozir shundog‘am aqllilar ko‘payib ketgan, kesak otsang, dononing boshiga tushadi. Aslida jinnilar dunyodagi eng baxtiyor odamlardir, agar bilsang. Jinnilar bilan hatto davlatning ham ishi yo‘q. Qanday johillik qilsang ham, birov seni oborib qamamaydi. Ba’zan sening o‘rningda bo‘lib qolgim keladi, Shami!
Shami esa, uning gapini eshitmayotgandek edi:
– Qanday chiroyli ho‘kizcha edi, peshonasida qashqasiyam boriydi, – beozor ming‘irladi. Homid­dinga qarab qo‘ydi-da, yana o‘z ishi bilan mashg‘ul bo‘ldi.
“U nega bunchalar muloyimlashib qoldi? Endi bu yerga boshqa kelmay qo‘ysa-ya! Unda men tekin, beminnat yordamchini qayerdan topaman? Uni bu yo‘ldan qaytarish kerak”.
Shamining bu yerda qiladigan boshqa ishi qol­magandi. U indamay ortiga burilib ketayotganida, Homiddin to‘xtatdi.
– Shami, buqaning kallasi seniki. Olib bor. Onang ham suyunib qoladi. – Homiddinning bo‘­g‘iq, jur’atsiz ovozi uning bu himmati o‘ziga qimmatga tushganini anglatib turardi.
Shami iltifotsizlik bilan xo‘rsindi-da, buqaning boshini shoxidan tutib, yelkasiga ort­moqlagancha qushxonani tark etdi. Uning ortidan xuddi munchoqdek qonli izlar qolar, bu qon tom­chilar buqaning boshidan emas, baayni uning yura­gidan tomayotgandi.
Shamining butun kiyimlari, a’zoi badani qonga belangan, ko‘z yoshlari esa yuzlarini ivitib borardi:
– Shunday chiroyli buqachani so‘ygan qo‘llaring akashak bo‘lsin, iloyim, Homiddin, – deya ming‘ir­lardi o‘ziga o‘zi. – Senga o‘ldirma, degandim, bari bir so‘yding-a? Endi qushxonangga qaytib kel­mayman. Endi hech qachon sen so‘yadigan mollarni yiqitmayman. Sening yordamching bo‘lmayman endi.
Uning qadam tovushlari itlarni sergak tort­tirdi. Butun a’zoi badanidan qon hidi anqib ketayotgan yigitning orqasidan bir gala it er­gashdi. Ko‘p o‘tmay butun dara et va qon tala­sha­yotgan itlarning vahshiyona shovqiniga to‘ldi.

Ozarboyjon tilidan Rustam Jabborov tarjimasi