Ғижж-ғижж… Ғижж-ғижж… каллаи саҳардан то ярим кечагача ўттиз тўққиз яшар кампир шундоқ ҳам уйқуга ажратган жиндай вақтини яна ҳам қисқартириб, гўёки гавдасига машина жойлаб қўйгандек чархнинг мой суриб мойлаб қўйилгандек қоп-қорайиб кетган тепкисини босгани босган… Ошқозон шаклидаги ёғ қуядиган идишга аёл ҳар куни икки маҳал ёғ, яъни угра оши қуйиб туради. Бундан кўзланган бирдан-бир мақсади — машина тўхтаб-нетиб қолмасин.
Бир неча муддат вақт ўтади — аёл қўққисдан қараса, серажин тери қоп ичига жойланган, нами қочган мушаклардан ва сарғиш суяклардан таркиб топган машина бошдан-оёқ толиқиш чанги билан қопланибди. Буни кўриб аёл шубҳаю гумонларга ботади.
“Ичимдаги нарсаларнинг чиндан-да, менга дахли бормикин? Нима учун мен мана шу аҳволда ҳордиқ нималигини билмай ичим деб, қорним деб чарх тепкисини босиб умр ўтказмоғим керак? Ахир, нотаниш ҳаким резинка асбобини кўкрагимга қўйиб, саломатлигимни текшириб кўрмагунча, мен ичимда нима бор-нима йўқлигини билмайман-ку? Агар ичимда ўрнашиб олган толиқишни қаноатлантириш учун шу ишни қилаётган бўлсам, етар, бас, керагидан ҳам ортиб кетди. Бутун вужудим бунга ортиқ дош беролмаяпти. Ғижж-ғижж… Ғижж-ғижж… Оҳ, сира дармоним қолмади, бир ҳовуч увадага айланиб қолдим”.
Аёл хира чироқнинг шуъласида ўтириб, кўнглидан шу хаёлларни ўтказиб турганида юнг тугаб қолди. Аёл тери қоп ичидаги машинага “тўхта!” деб буйруқ беради. Лекин — воажаб — ғилдирак тўхташни истамай, айланаверади. Ғилдирак йигиришни давом эттирмоқ учун ипларнинг учларига тегина-тегина шафқатсиз айланмоқда эди. Йигирадиган юнг тугагани маълум бўлгандан кейин ипнинг учи кампирнинг бармоқларига ўралиб олди. Шунда кампирнинг толиқиш оқибатида увадага айланган танаси бармоқларининг учидан бошлаб титила бошлади ва ғилдирак ёрдамида йигирилган ипга айлана бошлади. Аёл бошдан-оёқ буткул ипга айланиб бўлгандан кейингина ғилдирак бир-икки ғижирлаб, ниҳоят тўхтади.
“Сизлар эллик минг одамни ишдан бўшатиб, улар учун ҳам бизни ишлашга мажбур қилдинглар. Энди эса сизларнинг шармандагарчиликларинг тўғрисида очиқ гапиришга журъат қиладиган одам қолмаганига хурсанд бўлиб, бизни янада кўпроқ ишлашга мажбур қила бошладинглар ва оқибатда эллик миллион иен фойда кўрдинглар. Шундоқ бўлгандан кейин маошимизни ошириш ҳаракатига тушинглар-да”.
Ўттиз тўққиз яшар кампирнинг ўғли ана шу варақани тарқатгани учун фабрикадан қувилди. У фабрикада қолган шўрлик ўртоқларининг манфаатини ўйлаб, бугун уззуккун гектограф учун қоғозга шундай сўзларнинг шаклини чекиб чиқдики, бу сўзлар ишчиларнинг қалбларидаги сўниб бораётган алангаларига куч берадиган тоза ҳаво бўлмоғи керак эди. У кун бўйи зўр бериб гектографнинг қулоғини айлантирди. Бу иш бутунлай ҳолдан тойгунча давом этди, сўнг ярим яланғоч гавдасининг устига газета варағини ёпди-да, чархнинг тепкисини ғижирлатиб босаётган онасининг оёқлари ёнига чўзилди, энди кўзи илинган эдики, чархнинг ғижирлаши бошқача бўлиб қолганини сезиб, дарҳол кўзини очди ва шу ондаёқ қора либос тагидан чиқиб турган оёқ учини кўрди. Чархнинг кичик тешиги уни сўриб, ямлаб кетмоқда эди.
— Ойижон!
Ёш кампирнинг анча ёшга борган ўғли панжаларини шу қадар қаттиқ қисдики, ҳатто тирноқлари кўкариб кетди. Шунда у қўққисдан бир нарсани эслади — ҳар гал ҳатто хаёлига келтириши мумкин бўлмаган нарса билан учрашганида, ҳар гал ҳатто қалбан ҳис этмоғининг имкони бўлмаган нарсага дуч келганда у панжаларини мана шундай чалкаштириб ўтириб олиб, уларни обдон ўйлаб кўрарди, ҳаммасини қалбан ҳис этишга ҳаракат қиларди. Сўнг бармоқлари орасидан сирқиб ўтиши мумкин бўлган нарсаларнинг ҳаммасини тугал ҳис қилиб бўлгач, у яна ётарди, лекин бу гал газета ўрнига кампирнинг иш кийимини ёпиб оларди. Мавжудликнинг жисмоний қонуни шунақа — у ҳеч нарсани ўзгартиришга изн бермайди, ҳорғинлик денгизининг тўлқинларидан қочиб қутулишга йўл қўймайди. Оёқларидаги кишанлардан бошқа ҳеч вақоси бўлмаган бу йигит шу кишанлардан халос бўлмоғи зарур бўлган бир шароитда ухламоқни ихтиёр этса, унга ҳеч нарса халақит бера олмасди.
Эртанги кун қўшни аёлнинг қадам товушларидан бошланди. Бу аёл ҳам фақиргина эди. У кеча кечқурун кампир йигириб қўймоғи керак бўлган ипларни олиб кетгани келган эди. Эрининг бир ўзи ишлаб топган пул беш кишилик оилани боқиш учун сира етмайди. Аёл олиб кетган ипларидан свитер тўқиб сотади, шу билан сал-пал тузукроқ кун кўришади.
— Онамиз уйда йўқмилар? Каллаи саҳарлаб қаёққа кетдиларикин? Ипни ҳам йигириб қўймаптилар. Аҳвол чатоқ-ку! Лекин мен жуда ошиқиб турибман. Борини олиб кетавераман. Онангга айтиб қўй.
Кекса йигит эсноғини босиб, яна панжаларини чалкаштириб ўтирди.
— Назаримда, сиз ипларни олиб кетсангиз, аҳволингиз анча ночор бўлиб қолади.
— Аҳволингиз ночор бўлиб қолади, дейсанми? Менга шунақа туюляпти, дейсанми? Сенинг назарингга ғалати нарсалар кўринар экан-ку! Сен назарингда, овқат ўрнига ҳаво ютиб қорин тўйғазиш чорасини топгандай бўлмаяпсанми? Фақат назарингга кўринаётган нарсалар тўғрисида жиддий қиёфада гапиришга арзимайди.
— Сиз ҳақсиз, гарчи сиз буни тушунаётган бўлмасангиз-да, аҳвол чиндан ҳам оғир.
— Бўлмасам-чи! Тушунганимда, бу ерга қадамимни босармидим? Сен ёши ўтинқираб қолган аёлга эртадан-кечгача гап отадиган ёшда эмассан.
Уч кундан кейин кампирдан тўқилган свитер битди.
Аёл уни тугунга тугиб, кўчага чиқди.
Фабрика жойлашган кўчанинг муюлишида туриб, у ўтган-кетганларга ёлбора бошлади:
— Акажон, шуни олиб кетинг. Минбаъд шамоллаш нималигини билмай ўтасиз.
— Мана, қаранг, ҳали тафти кетмаган.
— Ҳа, албатта, тоза жундан тўқилган.
— Деҳқоннинг хонадонида унинг ўз қўли билан меринос қўйдан қирқилган юнгдан тўқилган.
— Ғалати-я… буни кимдир кийиб-кийиб, яқиндагина устидан ечганга ўхшайди-ку…
— Йўғ-е, унақа деманг. Кўрмаяпсизми, яп-янги-ку! Мен уни яқиндагина тўқиб битирдим.
— Балки юнгига ип аралашгандир?
— Берироқ келиб, қўлингиз билан ушлаб кўринг. Деҳқон хонадонида унинг ўз қўли билан тирик меринос қўйдан қирқиб олинган юнг…
— Бўлса бордир… Ие, свитердан ғалати нағмалар эшитиляптими? Эшитяпсизми? Нималардир ғижирлаяпти, фарёд чекяпти, маъраяпти. Тирик меринос қўйнинг юнгидан тикканинг учун шундай бўлмаяптимикин?
— Ҳазилингизни қўйинг. Эҳтимол, ачиган ловия еб тўйиб олган бўлсангиз, сизнинг қорнингиз ғўлдираётгандир?
Свитернинг ичида кампир пиқиллаб йиғламоқда эди. Свитернинг ичида кампир ҳўнграб юборишдан зўр-базўр ўзини тўхтатиб турарди. Свитерга айланиб қолган кампир ипга айланиб қолган мияси билан фикрлар, ипга айланиб қолган қалби билан ҳис этарди.
Шу пайт аёлнинг ёнига кампирнинг ўғли келди.
— Сотяпсизми? Назаримда, уни сотсангиз жуда мушкул аҳволга тушиб қоладиган кўринасиз.
— Мушкул аҳволга тушиб қоладиган кўринасиз, дейсанми? Бекорларни айтибсан. Савдо қилишимга халақит берадиган бўлсанг, сенинг ўзинг мушкул аҳволга тушиб қолишинг аниқ. Сенга ўхшаган бирор ялангоёқ тепангда масхара қилиб турганидан ёмони йўқ…
— Тўғри айтасиз. Ахир, свитерингизни сотгани тўқиганмисиз?
— Албатта-да! Агар уни ўзи кийгани тўқиган десангиз, жуда ҳам адашасиз. Акажон, берироқ келинг, мана, ўзингиз кўринг. Худди сизга тикилгандай. Қизлар кўрса ўлиб қолади. Буни кийган одам ҳеч қачон шамолламайди.
Аммо анчагина вақт ўтди-ю, харидор топила қолмади. Ҳолбуки, свитер жуда пишиқ тўқилган эди. Ўттиз йил мобайнида аёл бармоқларидаги асаблар гўё свитер тўқийдиган жуволдизларга кўчиб ўтгандай эди. Бунинг устига, аёл жуволдиз ишлатишга жуда моҳир бўлиб кетганди. Свитер мавсуми ҳам авжида эди. Ҳадемай қиш бошланади.
Гап шунда эдики, теварак-атрофдагиларнинг ҳаммаси яланг қашшоқлар эди.
Аёл тўқиган свитерни олишга муҳтож бўлган одамлар жуда қашшоқ эди. Свитерни харид қилишга қурби етадиганлар эса хориждан олиб келинадиган юқори сифатли кийимларни киядиган тоифага мансуб эди. Шунинг учун ҳам охир-пировардида свитер ломбардга тушди — ўттиз иенга гаровга қўйилди. Ҳамма ломбардлар аллақачон свитерларга тўлиб кетган эди. Шаҳардаги ҳамма уйларнинг томлари остида эса свитерлари йўқ одамлар тўлиб-тошиб кетган.
Нима учун одамлар свитерлар борасидаги бунақа аҳволдан нолимайдилар? Наҳотки, одамлар аллақачон свитер деган нарсани буткул унутиб юборган бўлсалар?
Қашшоқлик ботқоғига ботган одамлар бочканинг тубида ётган тузламаларни эслатади — уларни чарм қоплардаги тузланган бақлажонлар эзиб ташлаган. Бу қопларда уларнинг жисмлари тажассум топган, шу қопга уларнинг орзулари, қалблари, ардоқли иштиёқлари оқиб тушган. Улар хўжайинларидан маҳрум, қалин туман янглиғ ҳавода сузиб юришади. Агар бирор кимсани свитерга ўраш зарур бўлса, айни ана шуларни ўрамоқ керак. Свитер харид қилишга имкон бермайдиган қашшоқлик одамларни шу даражада ночор қилиб қўйганки, улар свитер кийдириб қўйиш керак бўлган жисмларини бутунлай унутиб қўйишган.

Одамлар қашшоқликдан қашшоқроқ бўла борадилар.
Бунақа бемаъни қашшоқликнинг бирон-бир сабаби борми? Сен ўзинг аслида нимасан? Қаёқдан келиб қолгансан?
Бутунлай иситмайдиган, лекин гулдор расмлари бор, ингичка юнгдан машинада тўқилган хорижий свитерлар киядиган тоифага мансуб одамлар мулоҳаза юритишади. Ҳарҳолда, свитерлар ҳам кўпайиб кетди-да! Эҳтимол, уруш-пуриш қилиш керакмикин? Ё свитерларни бирон хорижий мамлакатга сотган маъқулми?
Қуёшнинг тиззаси букилиб кетди, соялар узунроқ ва туссизроқ бўлиб қолди — қиш бошланди. Буғланиб, кўкка ўрлаган қалблар, орзулар, ардоқли истаклар бадқовоқ булутларга айланиб, кун-бакун қуёш нурларини тўсиб, ўтказмай ётишарди. Шунинг учун ҳам бошланган қиш жуда совуқ келди.
Япроқлар узилиб тушди, қушлар патларини янгилашди, ер шиша ойнадек силлиқ сирпанчиқ бўлиб қолди. Одамлар букчайиб қолишди, уларнинг бурунлари қип-қизариб кетди, сўзлари ва йўталлари оппоқ совуқ ҳовурга айланди, баъзан бу ҳовурни тамаки тутуни деб ўйлаш мумкин эди. Шунақа деб ўйлаган ўқитувчилар ўқувчиларини, халфалар эса шогирдларини дарра билан савалашди. Қашшоқ одамлар кеч кириб, қоронғи тушишидан безиллаб қолишган, улар тонг отишидан ҳам қайғуга тушардилар. Хорижда ишлаб чиқарилган свитерлар киядиган эркаклар ов милтиқларига ружу қўйдилар, хорижда ишланган свитерлар киядиган аёллар қимматбаҳо мўйналарга ўраниб, кун давомида ўттиз мартадан кўзгу олдида айлана бошладилар. Чанғичилар мумларини эритишга киришди, коньки учадиганлар конькиларини чархлайдиган асбобга мой сурдилар.
Сўнгги қалдирғоч учиб кетди, муюлишда турадиган кўмирфуруш бозорининг юришиб кетганидан мамнун бўлиб, кафтларини бир-бирига ишқай бошлади.
Метереология қонунларига илова тарзида буларнинг барини ичидан ҳам, ташидан ҳам ўша булутлар совутиб юборди. Бу булутлар ўзига орзулар, қалблар ва ардоқли истакларни сингдириб олган ўша булутлар эди. Улар музлаб қолиб, қор учқунларига айландилар. Ниҳоят, бир куни улар қорга айланиб, ерга ёға бошладилар.
Синчиклаб қаралса, бир нарсани кўриш мумкин эди: қор ҳаммаёқни шу қадар тўлдириб ёғмоқда эдики, самонинг ўзи ерга оқиб тушяпти деб ўйлаш мумкин эди. Қор шаҳар ҳаётининг ҳамма товушларини ютиб юбормоқдайди. Орага чўккан ўлик сукунатда фақат тунга борибгина қор учқунларининг бир-бирига ишқаланишидан чиққан товуш ғира-шира қулоққа чалинарди. Бу товуш — овоз ютадиган ускуналар ўрнатилган улкан хонадаги кичкинагина — зиғирдай келадиган қўнғироқчанинг садосига ўхшарди. Орзулар, қалблар, ардоқли истаклар музлаб, қотишидан ташкил топган қор, табиийки, одатдаги қордан фарқ қилар эди.
Кристаллашиш ҳайрон қоладиган даражада кенг қамровли, мураккаб ва гўзал бўлган эди. Баъзи бир учқунлар худди бениҳоя нозик дид билан жило берилган чиннидек совуқ оқ рангда, бошқалари баайни фил суягининг бағоят юпқа қилиб кесиб олинган парчасидек хира-оқиш рангда, учинчилари юпқа садаф синиқларини эслатувчи товланадиган оқ рангда эди. Уларнинг баъзи бирлари кўринишларидан бир-бирлари билан ўттизта қилич орқали туташтирилган, баъзи бирлари — аралаш-қуралаш бўлиб қалашиб кетган планктонлардан иборатдай кўринади, яна бир хиллари эса ўзимизнинг оддий қоримиз зарралари бўлиб, худди биров чиройли қилиб ясаб қўйганга ўхшаб кўринадиган саккиз қиррали парчалардан иборат эди.
Қор суюқ ҳаводан кўра совуқроқ эди, баъзан унга тушган қор зарраси тутагандай ҳовур чиқариб эриб кетарди. Қор бағоят қаттиқ эди. Мабодо унинг зарралари тиғ шаклида кристаллашганда, у билан бемалол соқол олса бўларди.
Устидан машина юрганида қор нафақат эрирди, балки, аксинча, такроран музлаш принципига амал қилиб кескин чийиллаган овоз чиқариб, ғилдирак резинкасини кесарди. Мавжуд нарса деб айтиш мумкин бўлган мавжуд нарсаларнинг деярли ҳаммаси бу кристалларни парчалашга уриниб кўришдан олдиноқ ўзи қирқилиб, майда-майда бўлакчаларга ажраб кетарди, бу кристалларни эритишга интилмасдан олдиноқ ўзи музга айланиб қоларди.
Бу совуқ тўғрисида ҳикоя қилиб бермоқ учун нимани мисол қилиб келтирса бўларкин? Ҳар томонини совуқ муз қоплаган боғда Верленга амал қилиб ёноқларини ёноқларига қўйиб турган ошиқ-маъшуқларнинг қизиган чеҳраларига қўнган қор учқунларини айтайми? Баайни Дали қаламига мансуб рангдор сиймоларга ўхшаб икки киши қимир этмай, бир-бирига қапишганча қотиб қолган. Ёки ғалати бир иситма оловларида тўлғаниб, ўлим тўшагида оҳ-зор чекиб ётган пешонасига тушган қор заррасини гапирайми? Ҳаёт билан ўлим оралиғида ётган бу бемор на у, на бу томонга йўналди. Ё девордаги ёруғ орқали бир гадонинг зўр-базўр липиллаб ёниб турган печкаси устига тушган қор зарраси ҳақида сўзлаб берайми? Печкадаги аланга худди шишадан ясалган каби қотди-қолди.
Кунма-кун, ойма-ой, йилма-йил узлуксиз қор ёғаверди, ёғаверди, гўё бу Форд заводининг конвейери эди. Қор гўё бирор қўрғошин тахтасини дукиллатаётгандай гупиллаб, тинимсиз ёғарди.

Кўча бўйида ўсган дарахтлар бутоғига,
Почта қутилари устига,
Қалдирғочларнинг кимсасиз инларига,
Томларга,
Йўлларга…
Бўтана сувли ариқларга,
Қудуқлар қопқоғига,
Анҳорларга,
Пўлат кўприкларга,
Туннелларнинг оғизларига,
Далаларга,
Товуқхоналарга,
Кўмирфурушлар кулбаларига

Ва яна свитерлар сақланадиган ломбардларга ёғмоқда қор.

Ёққан қорлар устига яна қорлар келиб тушарди, кўчалар уюм-уюм қор тепалари билан қопланди. Бир неча кун, балки бир неча соат қор бўралаб ёққандан кейин қимир этмай, ҳаракатсиз қотиб қолади, гўё кино қўядиган ускунанинг майда тишли ғилдиракчалари қайилиб қолди деб ўйлаш мумкин. Миньковский кенглигидан вақт ўқи ғойиб бўлиб қолди. Энди ёғаётган қорга қаршилик кўрсатиб, ёлғизгина текис тахта шаклидаги кенглик ҳаракат қилмоқда эди.
Белида осилиб турган қутичага нонуштасини солиб олган ишчи гавдасининг ярмини эшикдан чиқариб, осмонга қаради ва қимир этмай туриб қолди. Майдончада ўйнаб юрган бола осмонга ирғитган копток гўё кўзга кўринмас тўрга илингандай осмонда муаллақ туриб қолди. Бошини эгиб, сигаретини тутатиб олмоқчи бўлган йўловчи изғиринда ушикиб қолди. У қўлида ушлаб турган гугурт чўпининг алангаси худди шишадан ясалгандек қимир этмасди. Заводларнинг улкан мўриларидан қора чойшабга ўраниб олиб, шўхлик қилаётган шайтонбаччалардек, худди сувда қотиб қолган желятиндек осмонда муаллақ турардилар. Ҳавода совуқ қотиб золдирга айланишга улгурмаган чумчуқ ерга йиқилиб, электр лампочкасидай чил-чил бўлди.
Ва буларнинг бари яна қор билан қопланди. Симоб устуни тобора пастга тушиб борарди, натижада унинг ортиқ тушадиган жойи қолмади, ҳарорат ўлчагичнинг ўзи эса деярли бир хил ҳароратни кўрсатадиган аҳволга келиб қолди.
Ўқтин-ўқтин кўчалар узунасига ҳам, кўндалангига ҳам ёриқлар билан қопланиб турар, у ер-бу ерда тез-тез қор тўзонлари кўтарилиб турарди. Бироқ улар ҳам бир зумда тинар, ўринларида эса қор уюмлари ҳосил бўларди.
Аммо бошида баъзи бир оилалар музлаб қолиш хавфидан халос бўлишга муваффақ бўлдилар. Булар хорижий свитерлар кийиб юрадиган оилалар эди. Хорижий свитерларнинг ўзида бунга ёрдам берадиган ҳеч вақо йўқ эди, бу оилалар қашшоқ бўлмаганлари учун қорнинг оғирлигидан уларнинг уйларининг томи босиб қолмади, уларнинг печкасидаги олов ҳамиша ланғиллаб ёниб турарди. Аммо улар ҳам бора-бора озиқ-овқат маҳсулотлари сақланадиган пештахталарнинг бўм-бўшлиги таҳдидли тус олаётганини сезмасликлари мумкин бўлмай қолди. Чирсиллаб ёниб турган печка теварагида ўтириб олишиб, бир-бирларини кузатишиб, ким қанча овқат еяётганини чамалаб ўтиришарди. Кейин кўмирнинг камчилиги сезила бошлади, улар диванлардан ёғоч стулларга, ёғоч стуллардан мандарин солинган яшикларга, мандарин солинган яшиклардан полга ўтишди. Энди улар тахталарни бирин-кетин полдан ажратиб ола бошлашди. Электр чироқлар керосин чироқлари билан алмашди, керосин чироқлари ўрнини шамлар эгаллади. Сўнг бутунлай зулмат ичида ўтирадиган бўлишди. Ипакдек юмшоқ мўйналарга бурканган хонимлар озиб-тўзиб кетган тулкиларга айланди, банкдаги ҳисоб дафтарларини ўйлаб туриб, ов милтиқларини тозалайдиган зодагон жаноблар тулаган, бод касалига дучор бўлган итларга айланишди, уларнинг детектив романларни ўқийвериб, калласи шишиб кетган талаба ўғиллари ҳақиқий гангстерларга айланишди ва тўппончалар билан қуролланиб, оналарининг ётоқларида яшириб қўйилган консерваларни ўғирлашди. Авваллари деразалардан оқсочларига қаттиқ дашном бераётган уй бекаларининг овози, қартада омади келиб ютиб олганларнинг шодон хитоблари эшитилиб турарди. Энди эса чироқсиз, қоронғи деразалардан сўкишишлар, бақириб-чақиришлар, оғир буюмларнинг гурсиллаб тушгани, газмолларнинг тар-тар йиртилгани, ўлим олдидаги нола-фиғонлар эшитилади, холос.
Оила бошлиқлари хонани электростанцияларнинг қуввати билан ишлайдиган радиотелефонлар орқали узлуксиз жазавага тушиб машваратлар қилишади ва оқибатда хориждан ёрдам сўрамасак бўлмайди, деган хулосага келишади.
Улар жўнатган радиограммаларга шундай жавоб келди: “Яна беш минг дона ғоявий қора-оқ чизиқларнинг сурати туширилган янги свитерлардан харид қилинг. Элликта атом бомбаси масаласига нима дейсизлар?”
Энди ҳар бир одамга оддий кўз билан қараганда ҳам равшан бўлиб қолди: хоҳлайсанми-йўқми камбағалларни меҳнат қилишга, заводларни ишлашга мажбур қилиб, уруш бошлашга тўғри келадиганга ўхшайди.
Шунда анча-мунча доно бир одам бир нечта таёқни бир-бирига улаб, учига эгилган темирни қотириб боғлапти ва илмоққа ўхшаган бу асбобини деразанинг ёруғидан ўтказиб, ташқарида музлаб қолган йўловчини тортиб олмоқчи бўлипти. Хорижий свитер киядиган оила аъзолари кўз очиб юмгунча ўзаро ғалваларини тўхтатишиб, нафас ҳам чиқармай дурбинларга ва радиотелефонларга ёпишиптилар. Аммо йўловчи миқ этган овоз чиқармай чил-чил бўлиб синиб кетипти.
Ўз-ўзини барбод этиш жазавасининг сўнгги портлаши. Ичидаги мурвати синган қўғирчоқ. Маънисиз моддиюнликка қайтишнинг энг қисқа йўли. Қилиниши зарур бўлган сўнгги оқилона нарса — деразани очиб, қўлини ташқарига чиқариш ва ўзини бир бўлак музга айлантириш бўлиб туюлганди.
Аммо энг ғалати жойи шунда эдики, энди — жамики мавжуд нарса музлаб қолиши керак бўлган бир шароитда ҳамон авваллари қандай яшаган бўлса, шу тарзда яшашни давом эттираётган каламуш қолган эди. Каламуш кампирдан тўқилган свитер ётган ўша ломбардда яшарди. Ҳадемай каламушнинг болалари туғилмоғи керак эди. У ана шу болаларига инни нимадан ясашини билмай юрганди.
Одамларга бир нарса хос — улар энг эҳтиросли истакларининг амалга ошишига халақит берадиган қашшоқлик нима эканини билишмайди. Каламуш ҳам бундан бехабар ҳолда бир лаҳза ҳам иккиланмай ўша ажабтовур свитердан фойдаланди.
Свитерни эгаллаб олиб, уни тишлари билан тилка-тилка қила бошлади.
Бирдан каламуш ҳосил қилган йиртиқдан қон кўринди. Каламушнинг тишлари тасодифан ипга айланиб қолган кампирнинг юрагига санчилган эди. Каламушнинг бундан хабардор бўлиши мумкин эмас эди, шунинг учун у жонталвасасида инига қочиб кетди ва бола ташлаб қўйди.
Кампирнинг қони сирқиб ётарди. Орадан кўп ўтмай полнинг ҳаммаёғи қон бўлиб кетди, свитер эса ўз қонидан қип-қизил рангга бўялди.
Қўққисдан қор ёғиши тўхтади. Совуқ ўзининг энг авж нуқтасига чиққан бўлса ҳам ажаб эмас. Қор ярим йўлда музлаб, ёғолмай қолгандир.
Ана шунда свитер ҳали уйиб улгурмаган қизил қонини ялтиратиб, полдан енгилгина кўтарилди. Уни кўзга кўринмас одам кийиб олгандай туюларди. Свитер сирғалиб ташқарига чиқди. Сўнг ҳаракатсиз қор билан қопланган бўшлиқ қўйнида беозоргина сузиб кетди. Бу бўшлиқ қўйнида тунни кундан ажратишнинг иложи йўқ эди.
Кампирдан тўқилган свитер қорда ётган йигитга рўпара келди. Бу — кампирнинг ўғли эди. У завод дарвозаси олдида қўлтиғига қистириб олган варақаларини ичкаридан чиқаётганларга тарқатаётган ҳолида музлаб қолган эди.
Свитер унинг қаршисида тўхтади. Сўнг ёнида турган кўринмас одам свитерни йигитга кийгазиб қўйгандай бўлди. Свитер йигитнинг танасига ёпишиб, таранг турарди. Йигит тўсатдан мижжа қоқа бошлади. Кейин бошини астагина ўнгга, сўлга бурди, кейин сал-пал қимирлаб қўйди. Ҳайрон бўлиб, теварак-атрофига аланглади, кейин нигоҳи ўзининг устидаги қизил свитерда тўхтади. Қўққисдан йигит ўзини шоир деб ҳис қилди ва мамнун жилмайди.
Йигит ҳовучига ғижирлаб турган қорни тўлдириб, анчагача унга тикилиб қараб турди. Йигит ҳатто ҳовучида қорни кўтариб турганида ҳам музлаб қолмади. Ёки у қордан ҳам совуқроқ бўлиб қолгандир. Унинг кўзлари чақнарди. У қорни бир кафтидан иккинчи кафтига олди ва қор гўё қор эмас, илиққина ёқимли қумдек унинг қўлини жароҳатламади. Эҳтимол, унинг қўлининг териси пўлатдай мустаҳкам бўлиб қолгандир? У хаёлчан бошини эгди. Унинг қиёфасини ўзгаришга олиб келган йўлни эслаб кўриш керак.
У пешонасини тириштириб, эслашга ҳаракат қилди. У эслаши зарур бўлган нарса борлигини билар эди. Ҳатто музлаб қолганида узилиш содир бўлган бўлса ҳамки, ҳарҳолда, бу ҳар бир қашшоқ одамга маълум нарса эди. Бу қор қаёқдан келиб қолди?
Бу саволга жавоб беролмаган тақдирда ҳам, лоақал уни ҳис этишга муваффақ бўлади-ку! Қара-чи, ана шу ҳайрон қоларли даражадаги катта, мураккаб ва гўзал қор зарралари камбағаллар унутиб қолдирган сўзлар бўлмасин, тағин. Орзулар… қалблар… ардоқли истаклар кристаллари… Олти бурчакли, саккиз бурчакли, ўн икки бурчакли гуллар. Улар гуллардан ҳам гўзалроқ. Улар камбағаллар қалбларининг унсурлари жойлашган моддий қурилмалар…
Камбағалларнинг сўзлари ғоятда улкан, мураккаб ва гўзал, бунинг устига, улар табиий, тугал шаклга кирган, геометрик жиҳатдан оқил сўзлар. Фақат қашшоқларнинг қалбигина кристаллашиши мумкинлиги ғоятда табиий ҳолдир.
Қизил свитер кийган йигит кўзлари билан қорнинг сўзларини тингларди.
У қўлтиғига қистириб олган варақаларнинг орқа томонига қорнинг сўзларини ёзиб қўйишга жаҳд қилди.
У бир ҳовуч қорни олиб, осмонга улоқтирди — қор жаранглаб кўкка учди ва пастга энаётганида яна жаранглаб, “Свитер! Свитер!” деди. Йигит кулиб юборди. Унинг қалби майин ва нурли оҳанг бўлиб, жиндай очиқ турган лаблари орасидан сирғалиб чиқди-да, юксак кўк бағрига сингиб кетди. Теварак-атрофида ётган жамики қор гўё унга жавоб бергандай акс-садо берди: “Свитер! Свитер!”
Йигит ҳар бир қор заррасини синчиклаб, биттама-битта кўздан кечира бошлади.
У сўзларни ёзиб ола бошлади, уларни таъкидлаб белгилаб қўйди, таҳлил қилди, статистика маълумотларини келтирди, чизмалар чизди ва яна қулоқ сола бошлади. Ҳамон унинг қулоғига қорнинг товушлари чалиниб турарди. Булар қашшоқларнинг товуши бўлиб, бу товушларда уларнинг орзулари, қалблари ва ардоқли истаклари ифодаланган эди. Йигит ажабтовур бир ғайрат билан узлуксиз меҳнат қиларди.
Буларнинг бари давом этар экан, қор аста-аста эрий бошлади. Афтидан, йигитга ҳамма гапини айтиб бўлган қорнинг мавжуд бўлишига ортиқ эҳтиёж қолмаганди. Аввал ҳатто печкадаги оловни совутиб музга айлантириб юборган қор ҳикоясини тугатиб, одатда, қора заминга қўниб улгурмасдан эриб кетадиган навбаҳор қоридек ғойиб бўлган эди.
Ҳа, ҳақиқий баҳор бошланган эди. Баҳор йигитнинг қўлидаги бир даста қоғозни йилнома деб ўйлаб, шитоб билан яқинлашиб кела бошлади.
Гўзал кунлардан бирида қуёш шўх боладай паға-паға булутларнинг ораларидаги ўйиқлардан қўлини чиқарди. У бир замонлар кимдир унутиб қолдирган шаробли кўзачанинг тагидаги олтин узукни чиқариб олгандай, шаҳарни уйқудан уйғотди.
Ҳаракат бошланди. Чала фалаж одамлар гандираклаб чиқиб келишди. Улар йигитни кўриб, хурсанд бўлиб жилмайишди ва унга қўлларини чўзишди. Улар йигитга қўлларининг учини тегизишиб, “Свитер” деб шивирлаб, нари кетишарди. Орадан ҳеч қанча вақт ўтмай, унинг теварагида янги ва янги одамлар жуда кўпайиб қолди. Улар бутун шаҳардан йиғилиб келганди. Улар йигитга қўл учини тегизиб, “Свитер” дейишарди-да, жилмайиб тарқалишарди.
Ҳамма жойда шундай манзарани кузатмоқ мумкин эди: эгасиз қолган омборларнинг эшиклари ланг очилиб кетди ва улардан сон-саноқсиз, кўпдан-кўп свитерлар чиқиб кела бошлади. “Свитер” — навқирон кучга тўла бу шодиёна мадҳия баҳор элчиларига — залворли қора заминга, эндигина оёғи чиққан уч яшар гўдакдек бесўнақай югураётган жилғага, у ер-бу ерда оролчадай сақланиб қолган қорлар орасида кўзга ташланадиган оч яшилликка хитоб қилиб, зўр қудрат билан янграрди. Гарчи баҳор келган бўлса-да, совуқ кунларда қашшоқ одамлар свитер кийиб юрмоқлари мумкин эди — буларни кўриш ғоятда гўзал эмасми, ахир?
Сўнгги қорлар ҳам эриб битди, йигитнинг ишлари ҳам ниҳоясига етди. Завод мўриларидан гудоклар янгради. Унинг теварагида устига свитер кийиб, жилмайиб ишга кетаётган одамлар жуда кўп эди. Йигит уларнинг саломларини қабул қилар экан, ёзиб тугатган шеърлари тўпламининг сўнгги саҳифасини ёпди.
Ва шу лаҳзанинг ўзида тўплам саҳифаларига сингиб, ғойиб бўлди.

Озод Шарафиддинов таржимаси.
«Жаҳон адабиёти» журнали, 2003 йил, 12-сон