Olmon faylasufi Artur Shopengauer o‘ziga to‘q savdogar oilasida dunyoga keldi. U avval tijorat, tibbiyotdan saboq olib, keyin falsafani o‘rgana boshladi. 1809 yildan boshlab Germaniyadagi eng mashhur Gettingen dorilfununida o‘qidi. Tibbiyot, fizika, zoologiya, falakiyotshunoslik, tabiiy tarix, psixologiya, mantiq, inson miyasi anatomiyasi fanlarini o‘rgandi. 1811 yildan esa Berlin dorilfununida Fixte hamda Shleyermaxer ma’ruzalarini tinglab, falsafadan saboq oldi.

Shopengauerda yoshligidanoq tushkunlik kayfiyati shakllana boshlagan. «Hayot – juda shubhali narsa va men umrimni u haqda fikrlash uchun bag‘ishlashga qaror qildim», — deb yozgandi faylasuf o‘zining hayotiy maslagi to‘g‘risida. Shopengauerning o‘ziga ishonchi juda yuksak bo‘lgan.

U keksaygan chog‘ida ham xasisligi, so‘zlarining keskinligi va sabrsizligi bilan shuhrat qozongan.

Hamkasblarining ta’kidlashicha, Shopengauer o‘ta sershubha odam bo‘lgan. Doimo atrofidagilar go‘yoki undan nimanidir yashirib, unga qarshi fitna uyushtirayotganidan gumonsirab yurgan.

Shopengauerning Berlin dorilfununidagi dotsentlik faoliyati uzoq davom etmagan. Chunki u o‘z ma’ruzalarida boshqa faylasuflarni tahqirlab yodga olar yoki ularni umuman tilga olmasdi.

1825 yilda Shopengauer o‘qituvchilikni tashlab, Frankfurt-Mayn shahriga ko‘chib boradi va hayotining ko‘p qismini shu yerda o‘tkazadi. U ingliz, frantsuz, italyan va ispan tillarini mukammal bilgan.

Shopengauer 30 yoshida «Olam iroda va tasavvur sifatida» deb nomlangan eng mashhur asarini yozgan.

U birinchi bo‘lib «ruhiy halovat» atamasini qo‘llagan. «Eng oliy darajadagi turfa va davomiy huzur-halovat ruhiy halovatdir…» deb yozgandi faylasuf.

Shopengauer kunning asosiy qismini ikki xonali uyidagi ish bo‘lmasida o‘tkazgan. Mutolaa – uning eng sevimli mashg‘uloti edi.

Faylasuf bir umr bo‘ydoq o‘tgan. U yuqumli kasallik tufayli vafot etishdan o‘lgudek qo‘rqqan. Shunday xavfni sezishi bilan darhol turar joyini almashtirgan.

Shopengauerning quyidagi asarlari ma’lum:

«Ko‘z va gullar to‘g‘risida» (1816), «Olam iroda va tasavvur sifatida» (1819), «Axloqning asosi» (1841), «Etikaning ikki asosiy muammosi» (1841), «Din haqida» (1851), «Parerga va Paramipomenon» (1851), «Sevgi metafizikasi». Bu asar ikki jilddan iborat bo‘lib, «Parerga» – lotincha «Qo‘shimcha asarlar» degan ma’noni anglatadi. Shopengauerning mashhur «Turmush hikmatlari» to‘plami ham ana shu kitobga kiritilgan.

Artur Shopengauer 1860 yilda vafot etdi. O‘lim to‘shagida yotgan faylasufdan do‘stlari qayerga dafn etish to‘g‘risida so‘raganlarida, u: «Menga baribir. Ular meni izlab topishadi», deb javob bergan ekan.

* * *

Falsafa menga hech nima bermadi, biroq u juda ko‘p narsalarni saqlab qola oldi.

* * *

Falsafaning boshlanishi hayronlikdan emas, balki hayrat va qayg‘udandir.

* * *

Agar tafakkur yo‘q qilinsa yoki barcha boshchanoqlardagi miya olib tashlansa, butun olam barham topadi. Buni hazil deb qabul qilmasligingizni iltimos qilaman. Men jiddiy gapirayapman. Chunki olam faqatgina bizning (barcha jonivorlarning) tasavvurimiz sifatida mavjuddir, xolos. Bu tasavvurlardan tashqari olam yo‘q.

* * *

E’tiqod va bilim – tarozining ikki pallasi: biri qancha baland bo‘lsa, ikkinchisi shuncha pastdir.

* * *

Falsafaning shu topgacha muvaffaqiyatsizlikka uchrab kelayotganining sababi shundaki, uni san’at yo‘lidan emas, ilm yo‘lidan izlaydilar. Faylasuf falsafa ilm emas, san’at ekanligini hech qachon unutmasligi kerak.

* * *

Mukammal davlatga asos solish uchun eng avvalo shunday mavjudotlarni yaratish kerakki, toki ular hamma yerda va har doim o‘z manfaatlarini jamiyat farovonligi yo‘lida qurbon qilishga qodir bo‘lsinlar.

* * *

Men va mening vaqtim: bir-biriga sira to‘g‘ri kelmaydi.

* * *

Har bir cheklash baxtga yo‘llaydi. Ya’ni, bizning nigohlarimiz, harakatlarimiz va shubha-gumonlarimiz doirasi qanchalik tor bo‘lsa, shunchalik baxtiyormiz. Ular qanchalar keng bo‘lsa, biz shunchalar ko‘p azoblanamiz va xavotirga tushamiz. Chunki ular bilan birga bizning tashvishlarimiz, istaklarimiz hamda xavotirlarimiz ham o‘sib, ko‘payib boradi.

* * *

Agar kimningdir to‘g‘ri so‘zlayotganiga shubha qilsang, o‘zingni unga ishonayotgandek tut: shunda u yolg‘onni yanada bo‘rttirib, sirni ochib qo‘yadi. Bordi-yu, uning so‘zlarida yashirishga urinayotgan haqiqat ohangini payqab qolsang, o‘zingni unga ishonmayotgandek ko‘rsat: shunda u haqiqatning qolgan qismini ham aytib beradi.

* * *

Har bir odam o‘zga bir odam uchun bir ko‘zgudirki, u orqali barcha kamchiliklarni yaqqol ko‘rish mumkin. Biroq ayrim odamlar boshqa bir it deb ko‘zgudagi aksiga qarab hurayotgan ko‘ppak kabi harakat qiladilar.

* * *

Biror kimsaga tirikligida haykal qo‘yish – kelgusi avlodlar uni unutmasligiga umid yo‘qligini e’lon qilish bilan teng.

* * *

Uylanish huquqlarning yarmini kamaytirish, majburiyatlarni esa ikki baravar oshirish demakdir.

* * *

Insonning haqiqiy fe’l-atvori mayda-chuydalarda: ular inson o‘zini nazorat qilishdan to‘xtaganda yuzaga chiqadi.

* * *

Mutolaa kallang o‘rniga boshqaning kallasi bilan o‘ylamoq demakdir.

* * *

Ma’lumki, ko‘pchilik bo‘lib kulfatlarga dosh berish osonroq. Aftidan, odamlar bekorchilikni ham kulfatlar qatoriga kiritishadi. Va birgalikda bekorchilik qilish maqsadida majlislar uyushtirishadi.

* * *

Umr qisqa. Haqiqat esa uzoq yashaydi. Keling, haqiqatni so‘zlaylik!

* * *

Agar chindan ham kimdir biz uchun juda qadrli bo‘lsa, buni uning o‘ziga aytishni jinoyatga qo‘l urish bilan barobar deb bilmoq kerak. Bu uncha yoqimli bo‘lmasa-da, to‘g‘ri maslahat. Chunki ortiqcha erkalash odamlar uyoqda tursin, hatto itlarni ham buzadi.

* * *

Yolg‘iz qolish bizni doimo odamlar ko‘z o‘ngida yashash zaruriyatidan va shuning barobarida ularning fikri bilan hisoblashishdan forig‘ etadi.

* * *

Yolg‘izlikni sevmaydigan odam – erkinlikni sevmaydi. Chunki faqat yolg‘izlikdagina erkin bo‘lish mumkin.

* * *

Shunday avlodlar keladiki, ular mening har bir satrimni quvonch bilan qo‘llab-quvvatlaydilar.