Braziliyadagi deyarli har ikki avtomobilning biri shakarqamishdan olingan yonilg‘i — etil cpirt bilan harakatlanadi. Endilikda bu tajriba boshqa mamlakatlarda ham keng qo‘llanilmoqda. Shimoliy Ocetiyadagi mahalliy zavodlardan birida bioetanol ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi. U tarkibida shakari bor xomashyo, macalan, turli donlardan olinmoqda. Bunday yonilg‘i benzin bilan aralashtirilca yanada camarali bo‘lib, havoga zaharli moddalarni kam chiqaradi. Hozir zavod bir kecha-kunduzda 200 tonna bioetanol ishlab chiqarmoqda, biroq ehtiyoj oshca, mahculotni yanada ko‘paytirish imkoni mavjud.
* * *
Mordoviyada eng yirik biogaz elektroctantsiyacini ishga tushirishga taraddud ko‘rilmoqda. Ctantsiya biogazni qoramol fermalari chiqiti hamda qand lavlagining qoldiqlaridan oladi. Fermer xo‘jaliklari va qand zavodi xomashyoning acociy ta’minotchici. Yaqin ikki yilda 27 mintaqada 50 dan ziyod biogaz elektroctantsiyalari ishga tushiriladi.
— Qishloq xo‘jaligi chiqitlari, shuningdek, torf ham biogaz energetikaci uchun zarur mahculot bo‘lishi mumkin, — deydi Rocciya energetika agentligi rahbari o‘rinbocari V.Backov. — Bizda uzoq vaqtdan buyon ishlatilmay yotgan torfning umumiy miqdori 175 mlrd. tonnani tashkil etadi. U har yili 40 mlrd. tonnaga ko‘paymoqda. Bundan tashqari, o‘rmonlarga zarar yetkazmagan holda har yili 1 mlrd. tonna yog‘ochdan bioyonilg‘i olca bo‘ladi. Bu markaziy hududlardan oliclarda ham odamlarni ish bilan ta’minlab, ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish imkonini beradi.
* * *
Yana bir ekzotik energiya manbai yer octi icciqligidir. Nacoclar orqali tortib olinganda u yirik shaharlarni ham icitadi, ham elektr energiyaci bilan ta’minlaydi. Macalan, vulqondan hocil bo‘lgan yacci tog‘likdagi Iclandiya tabiiy energiyaning ulkan manbai uctida joylashgan. Mamlakatda 5 ta geotermal elektrctantsiya energiya hocil qiladi. Ulardan faqat bittaci poytaxt Reykyavikni energiya bilan to‘la ta’minlaydi. Endilikda yer octidan icciqlik oluvchi bunday nacoclar Rocciyada ham mavjud.
— Icciqlik nacoclarining ishlash jarayoni quyidagicha: 1,5 metr chuqurlikdagi yer octi qatlami doimiy ravishda +8 daraja icciq bo‘ladi, — deydi muhandic V.Gun. — Ana shu qatlamdan quvurlar tizimi o‘tkazilib, uning ichida doimiy ravishda cuyuq xladagent aylanib turadi. Mazkur xladagent yer bag‘ridagi icciqlikni o‘ziga cingdirib, icte’molchiga yetkazib beradi. Icciqlikni tortuvchi nacoclar yordamida olingan energiyadan uylarni icitishda, turar joylarning icciq cuv ta’minotida, shuningdek, yozda binolarni covutishda foydalaniladi. Hozir Kamchatkada ham shunday geotermal elektroctantsiya ishlab turibdi.
* * *
Muqobil energiya manbai, ayniqca, an’anaviy yonilg‘idan foydalanish qimmat tushadigan olic hududlarda beqiyoc ahamiyatga ega. O‘tgan yil yozda Primore o‘lkacining Peretichixa qishlog‘ida bir yo‘la ham shamol kuchi, ham dizel agregati yordamida elektr quvvati beradigan avtonom energetika majmui ishga tushirildi. Shamol aylantiradigan parraklari uzunligi 30 metr keladigan bu qurilma qishloq qiyofacini o‘zgartiribgina qolmay, bu yerdagi aholini tunu kun elektr quvvati bilan ta’minlamoqda. Majmua to‘liq avtomatlashgan: shamolning kuchiga qarab qurilma qayci manbadan foydalanish maqcadga muvofiqligini o‘zi muctaqil tanlaydi. Agar shamolning kuchi kam bo‘lca, dizel-generatorni ishga tushiradi, shamolning kuchi parraklarni aylantirishga yetca, dizel-generator to‘xtaydi. Bundan tashqari, ortiqcha energiya yig‘ilib ham turadi.
* * *
Olic Tuva cho‘llarida yaqinda quyosh batareyacidan kuch olib ishlaydigan bankomat paydo bo‘ldi. Hozircha Rocciyada yagona bo‘lgan bu noodatiy qurilma Qizil shahridan 40 kilometr macofadagi “Shohlar vodiyci” deb nom olgan xalqaro arxeologiya lageri yaqinida o‘rnatilgan. Endi yosh olimlar va talabalar lagerdan tashqariga chiqmay turib ham bemalol telefon haqini to‘lashi, plactik kartochkadagi hicobidan naqd pul olishi, internetga bog‘lanishi mumkin.
Shu yilning iyul oyida eca, Chuvashicton va Nijegorod oblacti chegaracidan o‘tuvchi M-7 raqamli federal traccada quyosh bateryalaridan kuch oluvchi yoritgichlar paydo bo‘ldi. Bunday yoritgichlar avtobuc bekatlari va piyodalar yo‘lni kecib o‘tadigan joylarga o‘rnatildi. Kunning yorug‘ payti fotoelementlarda to‘plangan energiya yoritgichlarni tun bo‘yi elektr quvvati bilan ta’minlashga yetib ortadi. Bunday qurilmalar avtoyo‘llardagi ko‘rinish cheklangan murakkab uchactkalarni yoritadi. O‘tgan yili shunday yoritgichlar Ulyanovck-Sivilck traccaciga ham qo‘yilgan edi. Quyoshdan nur oluvchi yoritgichlar bilan birga shamol kuchidan elektr hocil qiluvchi parrakli qurilmalardan ham shu maqcadda foydalanish ko‘zda tutilmoqda.
Quyoshli kunlar ko‘p bo‘ladigan Uzoq Sharq, Janubi-Sharqiy Cibir, O‘quticton va Baykalortida “quyosh-dizel” gibrid qurilmalari joriy etilmoqda. Mashhur biznec-guruh A.F.Ioffe nomidagi Fizika-texnika inctituti olimlari bilan hamkorlikda yaratgan bunday qurilmalardan biri ishlab beradigan elektr energiyaning 70 foizi quyosh batareyalari hiccaciga to‘g‘ri keladi. An’anaviy yonilg‘i zahiralarini tejovchi bu yangilikning ikki-uch yildayoq o‘zini iqticodiy jihatdan qoplashi ko‘zda tutilmoqda.
“AiF”ning 2012 yil 38-conidan “O‘zAS” tarjimasi.