Спектр коинотни ўрганиш учун қандай ёрдам беради?

Маълумки, спектрнинг ўзинигина ўрганиш ҳам мунажжимларга биздан миллиардлаб миллар нарида бўлган юлдузнинг таркибини, унда қандай элементлар мавжудлигини билиб олиш, юлдуз температурасини ўлчаш, ҳаракат тезлигини ҳисоблаб чиқиш ва бу ҳаракат Ерга томон ёки Ердан нарига йўналганини аниқлаш имконини беради.

Спектр оқ нурнинг призмадан ўтаётиб, синиши натижасида ҳосил бўлган чизиқлардир. Спектрда турли ранглар ҳосил бўлишидан ташқари, юзлаб параллел чизиқлар жойлашган бўлади. Улар «фраунгофер чизиқлари» деб аталади. Бу чизиқларни Фраунгофер кашф этган.

Газ ёки буғ ҳолатидаги ҳар бир кимёвий элемент спектрда ўз чизиқлари бирикмасига эга. Нурланиш даражасига қадар қизитилган элемент бу чизиқларни ёруғликдан ютиб олади. Бунинг маъноси шуки, мутахассис ҳар қандай модданинг, у қанчалик масофада бўлишидан қатъи назар, таркибини аниқлай олади. Ҳар бир элемент бошқа бир элементнинг спектридан фарқ қиладиган ўз «қорамтир чизиғи» ёки ютиш спектрига эга. Физик ўрганилаётган материал спектрини маълум элементларнинг спектри билан солиштириб, у нимадан иборат эканини аниқлаши мумкин. Бошқача айтганда, ҳар бир элементнинг ёруғлик сурати кўринишидаги «бармоқ излари» бор.

Мунажжимлар, температура элементнинг спектр чизиқлари ҳолатини ўзгартириши мумкинлигини ҳисобга олиб, биздан миллиардлаб миллар олисда бўлган юлдузлар температураси ҳақида ҳам кўп нарсани айтиб беришлари мумкин. Юлдузлар биз тарафга қараб ҳаракатланаётганда, спектр чизиқлари спектрнинг бинафшаранг қисмига томон ўзгара боради. Агар юлдуз биздан узоқлашаётган бўлса, чизиқлар спектрнинг қизил ранги томон ўзгара боради. Олимлар ранглар ўзгаришига қараб, айрим юлдузлар фазода секундига 150 мил тезлик билан ҳаракат қилишини ҳисоблаб чиқишди.