Уста Биноқул, қани туринг, шом тушмай ҳув довонга етиб олайлик! Ўша довонга етайлик, у ёғи — ё раззоқ!
— Уҳ, тақсир, оёқ босгулик ҳолим қолмади. Юролмайман, тақсир, юролмайман!
— Андак бардош қилинг, уста Биноқул! Чеккан машаққатларимиз, иншооллоҳ, бесамар кетмас! Ажаб эмаски, довон ортида бирор қўналға бўлса… Шу манзилга етиб олсак бас, жароҳатингизга ҳам бир даво топармиз. Қани, қўлингизни беринг, уста Биноқул!
— Эҳ-ҳ, тақсир…
Уч кундан буён аҳвол шу: уста Биноқул шишиб кетган оёқларини судраб босганча зорланиб инқиллайди, ҳар қадамни мннг бир азоб билан қўяди. Ҳофиз Кўйкий эса лабларини маҳкам қимтиганча кўпроқ ўз юрагидаги ваҳмни енгиш учун унга тинимсиз таскин-тасалли беради, сабр-бардош сари даъват этади. Биноқул инграйди, оғриққа чидаёлмай йиғлагудек ёлворади, Ҳофиз Кўйкий гўдакни алдаган каби уни юпатмоққа тиришади, «кўпи кетиб, ози қолгани»ни айтиб ишонтирмоқчи, ишонмоқчи бўлади, лекин бундан на йўл қисқаради, на йўл азоби камаяди.
Улар ўн етти кун азият нима, машаққат нима билмай, вақтичоғлик билан йўл босдилар. Тагларида ўйноқлаган дулдулдек отлар, хуржунларнинг кўзига тўлдирилган лаззатли озуқалар белга қувват, дилга мадор бўлиб келди. Карвондаги дунё кезган савдогарларнинг вазмин, мароқли гурунглари йўл танобини тортар, ҳувиллаган, файзсиз чўлнинг ўлик манзарасига бир қадар жонланиш бағишлагандек бўлар эди.
Ўн саккизинчи куни саҳар чоғи кимсасиз биёбонда ҳали маст уйқуда ётган карвонни қароқчи босди.
Улар олатасир тўполонда тоғ унгури ёқалаб қочишга муваффақ бўлдилар. Биноқул қўлига илинган кичкина бир тугунчагини олишга улгурди, холос.
— Тақси-ир, — деди Биноқул йиғламсираб, — ҳеч вақомиз қолмади-ку, тақсир?!
— Биноқул, — деди Ҳофиз Кўйкий, — жон қолди, жон!
У — дунёнинг қарийб ярмини кезган жаҳонгашта одам эди, ҳаёт қадрини, тирикликнинг нечоғли улуғ неъмат эканини теран англарди, кечагина сафар-саёҳат завқи, сирли, номаълум манзиллар иштиёқи билан сармаст Биноқулнинг мусичадек жовдираб турганини кўриб кулгиси қистади, соддадил йигитнинг юрагига мадор бўладиган бирор оғиз сўз айтгиси келди. Ҳали олдинда жазирама иссиқ, очлик, ташналик, тушкунлик сингари мислсиз уқубатлар кутаётган, истиқболда ажал совуқ қучоғини очиб турган бир пайтда бу сўзнинг маҳзун кўнгилга нақадар улкан қувонч ва қувват бағишлашини у яхши биларди.
— Куйинманг, Биноқул, — деди у жилмайиб, — падари бузрукворингиз Ҳинд сори айни шу йўлдан ўтган бўлса, не ажаб!
Биноқулнинг юзи ёришди. Ҳофиз Кўйкий йигитнинг дилида пинҳон муқаддас сирдан воқиф: Биноқул ҳали гўдак экан, Бобир Мирзо Фаркатда бир муддат тўхтаган кезлар отаси черикка кирган, амирзода Ҳиндистонга отланганда бирга жўнаган.
Биноқул отасини энасининг сўзларидан таниб улғайди. Дом-дараксиз кетган отасининг йўлига кўз тика-тика энаси бултур оламдан ўтди.
Биноқул — қадди-қомати келишган, пишиқ-пухта, чайир йигит, кулганда кулдиргичли юзларида ажиб бир жозиба пайдо бўлади — чин дилдан яйраб кулади. У ҳар ишга тиришқоқ, ҳавасманд; узун қиш кечалари кулбасида этик, маҳси тикади, ёзда икки таноб ерида тер тўкади, китобга, илмга чексиз ихлос қўйганидан ҳаммаҳалласи — Мозори Ҳожи масжидининг имоми Ҳофиз Кўйкийни ўзига устоз деб билади, унинг кечмиш воқеалар, айниқса, жангномаю жаҳонгирлар тарихига доир дилкаш суҳбатларини соатлаб жон қулоғи билан тинглайди. Ҳофиз Кўйкий сафарга кетган пайтларда Биноқул уни интизор кутади.
Устози сўққабош, вораста кўнгил одам бўлиб, умри муттасил сафарларда ўтарди. У баъзан икки-уч йиллаб беному нишон кетар, сафардан қайтгач, масжид хонақосига туташ ҳужрасида мутолаадан бош кўтармай, алланарсалар ёзгани ёзган эди. Биноқул бу битикларнинг нималигини билмас, сўрагани ботинолмас, аммо устозининг ёш бўлса-да, улуғ одам эканини сезарди: масжид эшигига Тошканд, Самарқанд ва бошқа шаҳру кентлардан отлиқлар, ҳашаматли соябон аравалар тез-тез келиб турар — зарбоф тўн кийиб, симобий салла ўраган турли-туман басавлат кишилар Ҳофиз Кўйкийни зиёрат қилиб чиқар эдилар…
Бир ой муқаддам у устозининг Ҳиндистон сафарига ҳозирланаётганини эшитиб қолди. Эшитдию юрагига ғулғула тушди, оромидан айрилди.
Отаси бундан йигирма етти йил аввал — йигирма ёшида хонадонини тарк этган экан. Ўшанда Биноқул уч яшар гўдак бўлган. У отасининг тириклигига, қирғинбарот жанглардан омон чиққанига, ёт элларда соғ-саломат юрганига сўнмас ишонч билан инонар, назарида, падари бузруквори она юртда қолган мурғак зурёдининг дийдорнни интиқлик билан кутаётгандек туюлар эди.
Биноқул чидаб туролмади, устозининг оёғига бош уриб, бирга олиб кетишини сўради.
Ҳофиз Кўйкий рози бўлди.
Улар ўн етти кун азият нима, машаққат нима билмай, вақтичоғлик билан йўл юрдилар…
Карвонни қароқчи босган ўша машъум жума оқшомида улар яна бир фалокатга йўлиқдилар; тошдан тошга сакраб, тоғ ёнбағридан писиб борарканлар, Биноқул оёғи тойиб, етти-саккиз газ пастдаги ҳандақсимон унгурга — қиррадор харсанг устига йиқилиб тушди. Бели шилиниб моматалоқ бўлди, тўпиғи ҳандалакдек шишиб, қадам босолмай қолди. Ҳофиз Кўйкий йигитнинг белини, болдирини силаб, чиққан суякни солган бўлди, бироқ эртаси оғриқ баттар зўрайиб, Биноқулнинг ўрнидан қўзғалишга ҳам мажоли келмади…
Ҳофиз Кўйкий Биноқулнинг умуртқаси қаттиқ шикаст еганини пайқади, лабини тишлади-ю, индамади. У ҳамроҳини гоҳ опичиб, гоҳ суяб, шу куни ярим йиғоч ҳам йўл юролмади. Эртаси куни очлик ва оғриқдан силласи қуриган Биноқул устозидан ўтиниб илтижо қилди:
— Тақсир, энди менга озор берманг! Сезиб турибман, куним битган кўринади. Ўзингизни ҳам, мени ҳам қийнаманг. Мени шунда қўйиб, йўлингиздан қолманг, тақсир, уҳ-ҳ…
— Ундай деманг, Биноқул, айб эмасми? Қани, менга маҳкамроқ суянинг, ҳа!
Тоғ йўли, соқов харсанглар. Яланғоч товонларнинг қони томган чағир тошлар. Уфқ қадар чўзилган кимсасиз йўл.
— Уҳ, тақсир, энди мадорим қолмади… Оҳ, сув, бир қултумгина сув беринг!
— Биноқул…— Ҳофиз Кўйкий атрофга ночор аланглади. — Биноқул, бир оз сабр қилинг, ҳув кўкаламзорни кўряпсизми? Шояд ўша ялангликдан сув топилса…
— Сув… Су-у-в… Тақсиржон, бир қултумгина сув, умримни берай, тақсиржон, бу азобдан қутқаринг!

Асарнинг тўлиқ вариантини сақлаб олинг.