Мусофирнинг ўртанча қизини Каттаконнинг кучуги қопгани хабари келганда биз қўрғон оғзидаги қўлбола чойхонамизда қартабозлик билан машғул эдик.
Ие, қачон? Қандай қилиб? Ўсал эмасмикан? Ҳамма таажжубда: жониворнинг жағи бир зум тинмаган эди-ку, акиллай туриб ҳам қопар эканми?
Ҳамма бирдан ғазабга минди.
— Бедодлик! Бориб турган бедодлик бу! — деди жамоатчи мухбир Э.Сафар ўрнидан сапчиб. — Бир бечора мусофирнинг боласини-я! Ёзиш керак! Ёзаман!
— Ўтиринг, иним, — дея уни босиб қўйди оқсоқол. — Кейин ёзарсиз. Дарвоқе, бир уриниб ҳам кўрувдингиз шекилли? Аввал бундай бир маслаҳатини қилайлик. Қоидаси шу.
У ҳар ишнинг қонун-қоидасини билади, шунинг учун ҳам оқсоқолликка даъвогар. Масалан, «Мана шу ариқ» деб гап бошласангиз, «Ариқлик-ка-ку ариғ-а, лекин ичида сув ҳам оқади-да» деган қабилда ақл ўргатишни яхши кўради.
— Буни бир бало қилмасак, тинчлик йўқ, акахонлар, — деди дайди шопир. — Ўзим ўлдираман! Кучала топсам, бас!
— Шаҳарма-шаҳар юрасиз, бир чимдим кучала ёки маргимуш қаҳат бўптими?!
Фан номзодининг 6у гапига дотсентнинг азалий ғайирлиги қўзиди:
— Тавба! Кучала ана — Эскижўвада! Сурманинг суюғию игнанинг тешигидан ўтган туягача топилади! Кучала шарт эканми, жимжилоқдек келадиган игна ҳам кифоя-ку! Бир чангал хамир ё бир туюр гўштга жойлабгина!
— Вой, вой, олдин у касофатга яқин боришни айтинг! — дея ваҳима қилди фан номзоди.
— Ҳовлиқманглар, биродарлар, — деди доимий муросасоз оқсоқол. — Аввал Каттаконнинг олдиларидан бир ўтайлик. Қоидаси.
— Нима деб ўтасиз у кишимнинг олдиларидан? — деди сипо ўтирган дўкондор энсаси қотиб. Бугун унинг иши юришмаган — бир йиллик мўлжали амалга ошмай, қўрғонда икир-чикир дўконча очишга доир қоғозлари атама улашувчи идорадан яна қайтган, жамоатчилик асосида жавлон урадиган эзмароқ аллома «Ҳемири бир атторликка Темурхон наслидан бўлмиш султон Улуғбекнинг муборак номини қўймоқ — гуноҳи азим, супермаркет очсангиз, ана унда ўйлаб кўрармиз», дея дилини хуфтон қилган эди; «Кенжа ўғлимнинг оти — Улуғбек» деган важ-корсони хисобга олинмади. Бу ёкда эса, ҳали даргумон ётган оқсоқоллик дастмоясига у хам даъвогар. — Хўш, итингизга кучала ё игна бериб ўлдирсак майлими, деб сўрайсизми?
— Шунчалик нодон эканмиз-да, а? — деди оқсоқол пинҳона рақибига ошкора ўқрайиб. Сўнг асли йўқ этагини қоққандек қўл силтаб чорпоядан тушди-да, касаба уюшмаси аъзолари, йўғ-э, аҳил маҳалла аҳлини бебош-этакчисиз қолдириб, ҳовлисига қараб жўнади.
Ўзини ўзи сайлаган оқсоқолнинг зтак силкиб кетиши — арази чорпоядагиларни ҳовурдан туширмади.
— Каттаконнинг шпиони бу одам! — деб қўйди унинг ортидан дўкондор.
— Қандоқ бедодлиг-а! — дерди касби юзасидан ҳам адолатталаб Э.Сафар фиғони ошиб. — Шўрликнинг боласи!
— Боз устига, мусофир бўлса!
— Шуни айтинг! Ота болам-чақам деб эртаю кеч тўрва кўтариб пой-пиёда бозорга қатнагани қатнаган. Ўзи бор-йўғи манови санаторийга қоровул. Пулни қаёқдан топаркан-а?
Кимнинг қаёқдан нимани қандай топиши ҳам бизнинг мавзумиз зди.
— Ўзи шу одам нега мусофир? Қай гўрдан келган? — деб қолди дайди шопир.
— Ким билсин, бирор пойиз-мойизга осилиб келган-да, кейин мусофир аталиб кетгандир, — деди ўзи ҳам асли аллақаёқлик бўлган дотсент. — У ёғини сўрасангиз, ҳаммамиз ҳам мусофирмиз, оғайни. — Кейин алоҳида бир таъкид билан қўшиб қўйди: — Бу дунёда.
Худди девор ортида туриб бу гап-сўзларни эшитгандек, шу пайт қўрғон дарвозаси оғзида мусофирнинг ўзи кўринди. Бўлган кор-ҳолдан бехабар, одатдагидек, елкасида бозортўрва, парвойи фалак, мункайганча лўкиллаб келяпти.
Ҳамма бирдан ҳушёр тортди. Лекин ҳеч ким оғиз очиб чурқ этмасди. Нима десин? Ҳали ҳодисанинг тафсилоти аниқ эмас. Балки, кучук анчайин бир ҳамла қилгандир ўқувчи қизга, қўрқитгандир, холос. Нохуш гапга суюнчи олиб нима зарил? Мана, ўзи ҳозир уйига боради, эшитади, хабар топади, вассалом.
Чорпояга ёндош келганда юкини ерга қўйиб, мусофир биз тарафга бир таъзим қилдию яна тўрвасини елкалаб қўрғон оралай йўртиб кетди.
Ҳамиша шундай: саломини беради-да, ўтади-кетади. Кўчиб келганига бир йиллардан ошган, аммо маҳаллага аралашмайди. Аралашгулик ҳоли ҳам йўқ — мусофир-да.
Ўзи бир ғариб мусофир-у, ажабтовур кошонада яшайди. Айтишларича, каттароқ лавозимда ўтирган прокурор қариндошининг пинҳона ҳовлисини ёмон кўзлардан қўриқлаш учун атай кўчиб келган бу ерга. Қайдам, қўрғонда бунақа ҳовли-жой ягона эмас: кимдир-биров номигагина яшаб туради, асл эгасини эса дунёга жар солиб ахтарганда ҳам тополмайсиз!
Қаранг, шундай кўримсиз, пачоққина одамнинг ҳуснда бири биридан зиёда уч қизи борки, қўрғондаги жами бўзбола шуларга ошиқу шайдо! Мана, энди ўша қурмагурларнинг ўртанчасига Каттаконнинг арзанда ити чанг солиб ўтирибди!
Ота борибоқ қўнғироқ қилган шекилли, бир маҳал қўрғон дарвозасида «Тез ёрдам» мошинаси пайдо бўлди. У чорпоя ёнидан шувиллаб ўтиб боғкўчага шўнғидию ҳаял ўтмай изига қайтди. Мошинанинг ён деразаларига оқ парда тутилган, ичида кимлар борлигини кўриб бўлмас эди.
Даврада ҳодисанинг тафсилотига қизиқиш кучайиб турганда дўкондорнинг қаёққадир отланган ясан-тусан хотини ўтиб қолди. Тергамоқ учун унинг йўлини тўсиб чиққан эр қайтиб келиб, масалага унча-мунча ойдинлик киритди.
Энди маълум бўлишича, камхарж қўлга ул-бул бериб, албатта, Каттакон ҳовлисини қўриқлашни, табиийки, анови жағинг тинмагур лаънатига ҳам овқат-повқат ташлаб туришни мусофирга топшириб қўйган экан. Қиз шўрлик суяк-пуяк кўтариб борса, кўча бўйидаги панжара билан ўралган боғчада боғлоғлиқ ётган касофат ечилиб кетганми, ғиппа тиш солибди! Қаерига? Ишкал, ишкал. Ҳарҳолда, қиз бола, нозикроқ жойи эмиш.
— Оббо-о! — Оташин Э.Сафар сакраб жойидан турди. Нафақага чиққунича жамоатчи мухбир мактабда бошланғич синфларга дарс берган, бунга туғма жиззакилиги ҳам қўшилиб, хийла асабий бўлиб колган эди. — Бу ишга энди кўз юмиб бўлмайди, ўртоқлар, дарҳол бир чорасини кўришимиз керак! Мен — ёзаман! Каттакон бўлса — ўзига! Бу нима бедодлик, ахир?!
Давра аҳли баттар мутаассир бўлиб, жунбушга келди. Энди қартабозликка ҳам хуш қолмаган эди. Барчанинг кўнглида мубҳам бир исён ҳисси алангаланар, лекин аниқ нима қилмоқ кераклигини ҳеч ким билмас эди.
— Бугуноқ кучала топмасам, мени бу даврада қайтиб кўрмайсизлар! — деб юборди олис манзилларда чамбарак айлантириб юравериш жабридан чапанироқ бўлиб кетган дайди шопир. — Айтиб бўладими, биздаям чурвақадан уч-тўрттаси бор!
— Ҳалитдан оқсоқоллик талашгунча, манови кучук масаласини ҳал қилишни ўйлаш керак, — деди табиатан мулойимроқ фан номзоди кутилмаганда. — Келинглар, кимки шу кучукни бир ёқли қилса — ўша бизга оқсоқол, ўшани сайлаймиз! Гап шу!
Ҳукмдек янграган бу гапдан ҳамма лол, бирин-кетин чорпояни тарк этдик.

* * *

«Биз» деганимиз — биз, Э.Сафарнинг таъбирича, «мана шу халқнинг бир бўлаги». Мухбиримиз тўғри айтади: собиқ касаба уюшмаси арбоби — оқсоқол, негадир камдан-кам одам ўқийдиган серсаҳифа газетанинг жамоатчи мухбири Э.Сафар (хат-хабарлари шундай имзо билан чиқади), икки нафар фан номзоди (бири дотсент), «уч-тўрт чурвақа»сига ризқ қидириб юрт кезадиган дайди шопир, янги замондан руҳланиб, кўзи тушган жойда дўкон очишни мақсад қилган дўкондор ва ҳоказолар — халқ бўлмай нима?!
Биз шанба-якшанба кунлари гоҳ чошгоҳ, гоҳ оқшом чоғи мана шу қўлбола чойхонамизда тўпланиб қартабозлик қиламиз: «дурак», «пирра» дегандай. Дўкондор аралашиб қолганда ўртага пул-мул ҳам тикилади. Маҳалламизнинг тўнғич фуқароларидан ҳисобланган оқсоқол сермева ҳовлисидан бир ликоб олма ё уч-тўрт бош узум кўтариб келади. Чой кўпинча яқинроқ манзилдан — ёнма-ён яшайдиган икки фан заҳматкашининг уйидан чиқади. Галма-гал. Қип-қизил «Дамас»ида шаҳардаги «тўчка»ларидан хабар олиб қайтган дўкондор ёнимиздан ўтаётиб бир-икки шиша анови сабилдан ташлаб кетади. Кейин помидор-бодринг кўтариб хонаки кийимда ўзи ҳам сафимизга қўшилади. Ҳали рўйхатдан ўтмаган бўлса-да, биппа-бинойи, беминнатгина чойхона!
Ўйин асноси ундан-бундан гурунг кетади. Асосан, қўрғонимизни тезроқ маҳалла сифатида расмийлаштириш, чойхонамизни эпақага солиб, атрофини ободонлаштириш, иложи бўлса, келажакда ёнига ихчамроқ бир ҳужра ҳам қўшиш каби ҳозирча хом хаёллар. Хўш, ким қилади бу юмушларни? Маҳаллани рўйхатдан ўтказишни-ку мухбиримизга юкласак бўлади: тилли-жағли, қўлида қалами бор, ўзи ҳам чаққонгина. Бошқа масалаларда кимдан имдод сўраш керак? Ие, Каттаконимиз-чи! Бизга қўшилиб қарта ўйнамаса ҳам, ўзидан билиб, мана, қўрғоннинг оғзини икки ёндан силлиқ ғишт билан бежирим қилиб кўтариб, гажакдор темир қопқа ўрнатиб берди-ку, бу ёғига ҳам қараб турмас! Маҳаллада электр, газ ё телефонга алоқадор нимаики муаммо ёки чиқим бўлса — доим шу одам балогардон. Далолат қилиб борган оқсоқолимиздан суриштириб ҳам ўтирмай, дарров чўнтак кавлайди. Ҳа-а, нимасини айтасиз, зўр одам, олижаноб! Фақат шу кучуги безор қилди-да, ит эгасига ўхшамас экан.
Ия, ошини еганингиздан кейин ўчоғининг тутунига ҳам чидайсиз-да, братан! Чидаймиз, чидаймиз, қулоқлар ҳам ўрганиб қолди ўзи. Шугина бир зум акиллашдан тўхтаса, нимасинидир йўқотганга ўхшайди одам. Бу ҳам маҳалланинг бир файзи-да. Майли, акилласа — акиллайверсин, вовулласа — вовуллайверсин. Кучук бўлгандан кейин акиллайди-да — вазифаси. Қайтага яхши — замон қалтис, ҳар хил ёт нусха бу ёқларга дориёлмайди. Акилласин! Шундай дейсиз-у, аммо роса…
Ниҳоят, асосий масалага ўтилади. Маҳалланинг номи-ку тайин — «Аралашқўрғон», бунга атама улашувчи анови идора эътироз билдирмаса керак; хўш, оқсоқолликка кимни сайлаймиз? Ана шунда давра бир қалқиб, икки тарафга бўлинади. Ўртадаги кўзиру жўкер, чиллигу таппон-маппонлар аралашиб-чалкашиб кетади. Ўйин ўз-ўзидан барҳам топиб, ҳар ишнинг қоида-расамадини биладиган, нимагадир раҳбарлик қилмаса туролмайдиган оқсоқолимиз билан даври келиб дўкондор бўлган қўшнимиз гоҳ пинҳона, гоҳ ошкора чўқиша бошлайди. Униси раҳбарлик тажрибасини пеш қилади, буниси — темир сандиққа босаётган сармоясини. Биз — томошабин, биз — муаллақ бир тарафкаш. Аслида, бизга барибир. Биз — оддий халқ-да!
Тажрибакор оқсоқолга қарши замона зайлига мос илғор фитна усулларини қўллаб моҳирона курашаётган дўкондор дам-бадам кўркам чорпояга кўз қирини ташлаб, панжара бўёқларини силаб-силаб кўяди.
Чорпоя — бениҳоя кенгиш, баҳайбат, бақувват. Боз устига — нақшинкор, қадимий, шоҳона дегулик. Буни чегарадошимиз бўлмиш ташландиқ дам олиш уйидан етти-саккиз киши аранг кўтариб келганмиз. Тўғрироғи, девордан ошириб олганмиз. Бепоён боғнинг шох-шабба босган хилват бир гўшасида оёқлари синиб, бўёқлари кўчиб ётган эди. Дастлаб бунинг дарагини келтирган — дайди шопир. Толиқтирарли сафарлардан қайтганида у чурвақаларининг чуғур-чуғуридан қочиб темир-бетон девордан липпа ошаркану соя-салқинда қийшайиб ётган мана шу шалоқ чорпояда ухлай-ухлай мириқиб олар экан. Бекор ётган бу матоҳни меҳнаткашлар тасарруфига ўтказиш ташаббускори эса, табиийки, собиқ касаба уюшмасининг халқпарвар арбоби — оқсоқол эди. Қолган даҳмазаларни, ўз навбатида, дўкондор зиммасига олди. Ўзи бош бўлиб чорпояни қайта таъмирлатди, устма-уст икки қатла зангори тусга бўятди. Қарабсизки, футур етган, яроқсиз бир уюм ёғоч, бамисоли, лўлиларнинг қўлидан ўтиб бозорга чиққан қўтир-
қирчанғидан гулдек саманга айланди-қолди. «Бош уста»нинг сурбетларча писандасига кўра, бу ишга ярим «кўба» асил тахта, олти килоча немис бўёғи сарфланганмиш. Қани, сендан нима чиқди, мирқуруқ оқсоқол?
Дотсентимизнинг лоф уришича, бир замонлар деҳқондан етишган, эски чориғини эшик тепасига осиб қўйиб, муҳташам мансабхонасига кирганда ҳам, чиққанда ҳам пешонасини уриб ўтадиган дўлвор давлат арбоби мана шу чорпояда ёнбошлаб чойхўрлик қилишни яхши кўрар экан. Ишчи-деҳқон салтанатини мустаҳкамлаш ташвишларидан ҳоригач, биқинингиздаги хумчойнакда «раиси» чой, тепангиздаги асрий арғувон япроқларига тикилиб, порлоқ кела-жак ҳақида ширин хаёллар суриш қандоқ маза, қандоқ ҳузурбахш! Бугун эса, мана, шу чорпояда биз ўтирибмиз — ўша бобомиз орзу қилган замон вакиллари. Ўртада қарта, фикру зикримиз — кимнидир «аҳмоқ»қа чиқариш. Тузни жойига қўйиб қўйинг! Ҳа-а, ана шундай! Валет кўзир сизданми? Кўтарасиз, давай! Ҳозиргина дамангизни босдим-ку! Кўз борми, кўз? Ғирромлик ҳам эви билан-да, ўртоқ! Йўқ!
Йўқ дедимми, йўқ! Менинг қўлим эди! Бўлмаса, қарта қайтадан сузилади, тамом! Мана, ўзим бир чийлаб берай!
Бу олақуроқ тоифа қайдан пайдо бўлган ўзи?
Узоқ йили шаҳардаги уй-жойимиз янги «ҳалқа» йўлига тушиб, бизга мана шу манзилдан ер теккан эди. Марказдан четроқ бўлгани сабаб, қурбига қараб-да, келган — келди, қургани — қурди; келмагани, қуролмагани бировга «ҳадя» қилди, сотди, алмаштирди, хуллас, ажабтовур бир жамоа, маскан барпо бўлди. Серсув, унумдор ерлар. Биттагина имзо билан бунақа кўркам маъвони бизга ўхшаганларга тортиқ қилиб юборган амалдор, чамаси, ё шинам мансабхонасидан чиқиб келиб қаровсиз ётган бу «тупканинг туби»ни кўришга эринган, ё Э.Сафар тоифасидаги ғалвачилардан тезроқ қутулиш мақсадида арзанда имзосини босгану юборган. Агар чарвиси эришидан қўрқмай азза-базза келганида, уч-тўрт йил доманасида қандоқ обод масканга айланишини ҳечқурса бир тасаввур қилиб кўрганида борми, бу атрофда минбаъд биздақаларни учратолмас эдингиз! (Лофчироқ дотсентнинг айтишича, бир аср муқаддам бу ерлар машҳур Мирзакаримбойнинг ҳув Йўлчивой ғайрат кўрсатган серҳосил экинзори бўлган эмиш. Қайдам, бунинг тўғри-ното
ъғрилигини Ойбек домла тирик бўлганида, ўзларидан сўраш мумкин эди — бугун эса ишонмоқдан ўзга чорангиз йўқ.) Бир томони донгдор дам олиш уйининг девори билан тўсилган, бир томони — сердарахт санаторийга туташ. Этак тарафда эса қаторлашиб иморат тушган. Тап-тайёр қўрғон-да! Кимдир бу жой аҳлини қурама, аралаш дегандек гап қилган экан, маҳалланинг номи ўз-ўзидан «Аралашқўрғон» бўлиб кетди. Тўғри-да, дайди шопиру оддий нафақачидан тортиб, собиқ вазиру ваҳимали прокурорларгача шу ерда!

* * *

Мусофирнинг қизини ит қопмаганда биз ҳали-вери, кун тиккага келмагунча ўрнимиздан қўзғалмас эдик: шанба куни, бекорчилик, жайдари гурунг, ўйин завқи!
Ўтираверсак, тушдан нари қўрғон дарвозасида кумушранг «Ласетти» мошинаси кўринади. Каттакон! Шунда ҳамма бирдан сергак тортади, кимдир жойидан нимхез бўлиб, кимдир қўлини беихтиёр кўксига юбориб эҳтиром кўрсатади — катта одам-да!
Орқа ўриндиққа жойлашиб олган Каттакон, қаншарида қора кўзойнак, биз томонга ҳорғин ўгирилиб, нишонхўр доҳий таомилида эринчоққина қўл тўлғаб қўяди: ҳалиям ўтирибсизларми, ҳай, ўтираверинглар!
Унинг изидан биров ҳавас, биров ҳасад билан, кимдир эса завқ, аллақандай умидворлик аралаш тикилиб қолади. Баъзида бир чимдим ғийбат ҳам қилиб оламиз, лекин беозоргина: билиб бўладими, орамизда айғоқчиси ўтиргандир!
Бугун эса чорпояда одам йўқ эди, унинг ташрифидан ҳеч ким хабар топмади. Чорпояни кимсасиз ҳолда кўриб ўзи ҳам таажжублангандир. Бўлган ҳодисадан ҳали ғофил-да.
Каттакон деганимиз аслида хипчагина, ўртамиёна жуссали бир одам. Лекин дами-сиёсати зўр! Айтишларича, яқин-яқинга қадар вазир бўлган экан. Ҳозир ҳам чакана эмас — вазирликдан-да мойлироқ, чала, йўғ-э, деярли шахсий бир довруғдор корхонанинг хўжайини эмиш. Рўбарў келганингизда бошини бир ёнга солинтириб, афтингизга таажжублангандек, аммо беозор тикилиб тураверади. Бундай пайтда унча-мунча одам ундан савол сўрамоққа ҳам журъат этолмайди. Гўёки сўз бошласа, қандайдир хунук бир ҳол содир бўладигандек, баайни осмон узилиб ерга тушадигандек туюлаверади. Ўзи эса салом-аликдан бўлак гап гапирмайди. Вазмин, индамас. Ё писанд қилмасмикан? Ишқилиб, сирли одам. Каттакон-да!
Каттакон кунда-кунора, кўпинча кечки салқинда келар, бошида ёш-яланг расм қилган соябони сербар қалпоқча — бейсболка, калта шим — шорти кийиб олиб итининг атрофида гирдикапалак бўлиб юрар эди. Гоҳ асилзода серу синорлар мисоли, занжирларини шиқирлатиб арзандасини сайр қилдиради, гоҳ шундай салобатли одам ирғишлаб у билан ўйнашади, гоҳ, лабида сигарет, буклама курсичасида жониворга ўйчан тикилиб узоқ-узоқ ўтиради. Ит жинниси!
Бу эркатойни сайр қилдириш маросимини кўрсангиз! Аввал, яқинлашаётган балодан огоҳ этмоқчидек, Каттаконнинг серсалом ҳайдовчиси ўн-ўн беш қадам нарида учраган қўни-қўшнини четга суриб, йўл очади. Ҳамма девор-деворга қапишиб қолгач, гарданида — ялтироқ пистон қадалган эндор чарм бўйинбоғ, ҳар тарафга қараб ириллай-вишиллай, хўжаси етагида савлат билан итнинг ўзи ўтади.
Боз устига, ҳар куни айни чошгоҳ маҳали баланд дарвоза олдида кумушранг «Ласетти» пайдо бўлиб, йўлда кетаётиб ҳам қўрғонда кўринган одамга қўлини кўксига қўйиб салом берадиган кексароқ ҳайдовчи Синдбодга (итнинг лақаби шундай) азза-базза овқат келтиришини айтинг! Ит шундагина, тумшуғи тагидаги таомга андармон бўлибми, бир дам акиллашдан тинади. Қўрғон аҳли эса бирдан ҳушёр тортиб, хавотирга тушади: нима гап, тинчликмикан?
Гап шундаки, Синдбод бир кеча-кундузда икки мартагина омонат танаффус билан вакиллашдан тўхтайди. Хўжайини ёки серсалом ҳайдовчи келганида ва қўрғон аҳли уйқуга кетганда. Дарвоқе, шунда ҳам тинмайди, негаки, ухлаётган одамни тушида ит қувлаши мумкиндир, аммо бу пайтда у акиллаш сасини эшитмайди.
Э.Сафарнинг муваффақиятсизликка учраган (фактлари тасдиқланмади!) танқидий мақоласидан кейин ҳамма «Каттаконнинг кучуги» деб атай бошлаган бу махлуқ аслида жимитдеккина лайча ё жўн-жайдари кўппак эмас, накд йўлбарсдек келадиган бир бало! Жазавага тушиб вовуллаганида овози қўрғондаги жами иморат деворларида аксланиб, чор атрофдан баравар садо беради — худди қутурган итлар галаси ичида қолгандек бўласиз!
Каттаконнинг ўзи бу ерда муқим яшамайди. Ҳатто бир кеча ҳам келиб ётмаган. Гоҳо ҳордиқ кунлари калта-култа кийган бир тўп замонавий йигит-қиз қий-чув билан бассейнни бошига кўтариб шалоп-шулуп чўмилиб кетишини айтмаса, уйда деярли одам бўлмайди.
Қўрғон ичида бир «ичан қалъа»дек бу ҳовли маҳалланинг этак тарафида. Асли икки йил бурун қамалиб, қамоқда ўзини осиб қўйган ҳув номдор бойваччанинг кошонаси эди бу. Ҳовли энди гўёки мана шу баттол ит учунгина сотиб олинган — у кошонанинг қўриқчиси эмас, кошона унинг атиги бир бошпанаси эди.
Каттаконнинг маҳаллага аралашмаслигига сабаб димоғдорлигидан эмас, аввало, кўп ишли одам, бекорчи қартабозлигу сафсата сотиб ўтиришга фурсати йўқдир. Ҳовлисига келади-да, бирпас кучуги билан тиллашиб, кўнгил ёзиб кетади, вассалом. Наврўз арафасимиди, ҳалфана ош қилмоқ бўлиб уни ҳам таклиф этдик. «Шунгаям майдалашиб ўтирадими?» дея, одатдагидек, ёнидан каттагина пул чиқарибди. Масаланинг моҳияти тушунтирилгач эса, буни расмийроқ бир тадбир фаҳмлаган чоғи, ростми-ёлғонми, оқсоқолнинг пичирлаб ахборот беришича, «Гапираманми? Нима дейин? Галстук-палстук тақиш шарт эмасми?» деб сўраган эмиш. «Қўйинг-э, ҳали шорти-порти кийиб анови бўрибосарини ҳам етаклаб келмаса эди!» деди кимдир энсаси қотиб. Йўқ, на ўзи, на бўрибосари кўринди — келмади. Шу-шу, биз ҳам кўникиб кетдик: сен — Исо, мен — Мусо.
Аммо инсоф билан гапирганда, Каттаконнинг бировга зиёни йўқ. Аксинча! Маҳалла аҳли номидан уни-буни важ келтириб, оқсоқол ундан пул ундиргани ундирган. Жуда сахий, серҳиммат одам. Қўрғонда бирон бир йўсинда ҳамият кўрсатмаган хонадони йўқ ҳисоби. Ким дарвозаси ёнида уюлиб ётган тсементидан сўрайди, ким — қолган ёғоч-тахтасини, ким — ташқари боғчасида саржинлаб қўйилган гулдор ғиштига ишқибоз, яна биров — омборхонасидаги ортиб қолган антиқа кафелига. Худди нимадир айби учун барчадан қарздордек, индамай борини чиқариб бераверади. Аломат ҳотамтой!
Каттаконнинг ҳиммат эшигини дастлаб очган одам мана шу оқсоқолимиз бўлади.

* * *

Энди-энди намознинг машқини олаётган оқсоқол тутила-тутила пешинликни ўқиб даҳлизга чиққанида, «таътил кунлари бувисига ёрдамга келган» қиз невараси бурчакда турган телефон гўшагини тутқазди:
— Анув, дотсент амаки.
— Ҳа домла, яна нима гап? — деди оқсоқол гўшакни қулоғига тутаркан, энсаси қотиброқ. Нима гаплигини эшитиб билгач эса, сўради: — Бу писмиқи шарт кимдан чикди ўзи?
— Айтсам, ишонмайсиз — қўшнигинамдан! — деди дотсент алланечук бадхоҳлик билан.
— Кесакдан — ўт денг? У кишимга нима экан? Ё савдогар билан бирон олди-бердиси борми?
— Унисини билмадим, оқсоқол, лекин дотсентликка ўтолмай аламзада бўлиб юргани аниқ. «Публикациям етмай қолди», дейди-ю, аслида бунингизнинг кавуши тўғрилаб қўйилган!
— Анови олибсотар нима қилмоқчи экан, хабарингиз йўқми?
— Ҳали эшикда турган эдим, «Дамас»ини ғизиллатиб шаҳарга жўнади. Дўкон-пўконида бир кор-ҳол рўй берган кўринади.
— Беш қўлингни оғзингга тиқмай ўл денг!
— Бу ёғи энди ўзингизга қолди, оқсоқол, — деди хабаркаш руҳлантирувчи оҳангда. — Бўшашмайсиз! Бирон чорасини топиш керак, ҳа! Биласиз, биз — сиз тараф. Ўшанда бизнинг девор масаласи ҳам ҳал бўлиб қолар-а, нима дедингиз?
— Ҳай, бир гап бўлар, домла, — дея гўшакни жойига қўяркан, оқсоқолнинг хуноби ошди: — Кампирнинг дарди — ғўзада. Бир қарич ерни деб қачондан бери бўғишасанлар. Ҳе, олим бўлмай ўлларинг!
Оқсоқол эран-қаран ҳовлига чиқиб, айвон четида помидор тузлаб ўтирган кампиридан сўради:
— Кенжанг кўринмайди? Яна биқиниб олиб шеър тўқияптими?
Ростдан ҳам, боя чойхонадан келганидан буён шу болага кўзи тушмади. Таътили бошлангач, қачон қараманг, айвон деворига ўрнатилган кўзгу олдида қўққайиб туриб сочини тарагани тараган. Ота эрталаб боғ этагида бетартиб қалашиб ётган анови темир-терсакни саранжомлаб қўйишни буюрган эди. Бари ўша-ўша аҳволда турибди.
— Ҳали подвалга тушиб кетгани, салқин деб. Боши оғриётганмиш. Сиздан сал олдинроқ аллатовур бўлиб кириб келди. Ранги ўчган. Қайдам.
— Чақир!
Зинапояда сочи ҳурпайиб кетган ёқавайрон ўғлини кўриб оқсоқолнинг баттар жиғибийрони чиқди:
— Нима қилиб ётибсиз, шоир?
— Нима қилай? — деди ўғил кўзини ишқаб. — Доим масхарага олаверасиз!
— Бугун сочлари тароқ кўрмагандай?
— Ҳадеб тарайверадими, деб уришасиз-ку ўзингиз!
— Давангирдек йигитнинг бекор шалпайиб юришини қаранг!
— Нима қил дейсиз, айтинг! — Ўғил кутилмаган-да ҳўнгиллаб юборди. — Шоир-шоир дейсиз, нима, анақага ўхшайманми?!
Оқсоқол бирдан бўшашди, аммо заҳрини охиригача сочмай қўймади:
— Мана шундай сасиб ётавер! Йигит эмиш! Йигит дегани бирор иш кўрсатмаса, йигит эканми?! Қоидаси.
(Шунчаки, оталарча бир жавраш йўлида оғзидан чиқиб кетган бу гапига у кейин роса пушаймонлар еди.)
Оқсоқолнинг боши қотган, ўзи ҳам нима қилишини билмас эди. «Кимки шу кучук масаласини бир ёкли қилса — ўша бизга оқсоқол!» дебди-я анови писмиқ кўзойнак! Ўргилдим сиздай сайловчидан!
Ростини айтганда, азалдан оқсоқолнинг каттаконларга тоқати йўқ. Касаба уюшмаси раҳбари сифатида у умр бўйи оддий меҳнаткашларнинг манфаатини ҳимоя қилиб, завод директорлари билан олишиб келган. Афсуски, доим ён бермоққа, муросага мажбур бўлган. Акс ҳолда, ўша жонажон меҳнаткашларнинг ўзи унга қарши чиқиши, навбатдаги сайловда номзодини қўлламаслиги тайин эди.
Хўш, бугун-чи? Тўппа-тўғри Каттаконга рўбарў бўлиб, «Гап бундай, ака, кучугингизни гумдон қиласиз — маҳалла-кўйнинг талаби шу!» деб шартта айта оладими?
Аслида, бу — қулай бир имконият. Шу ишнинг уддасидан чиқолмаса — Аралашқўрғонда обрў-эътибор ҳам йўқ, оқсоқолликни ҳам тушингизда кўраверасиз!
Оқсоқол худ-бехуд, озода энгил-боши билан неваралари тупроғини ўйнатиб юборган яланг ҳовли саҳнига ўтириб қолди.
Бор-будини мана шу зормонда ҳовлига сарфлаб, оқсоқол бултур бир масалада танг аҳволга тушган эди. Бояги эркатой бир амаллаб ўқишга илинди-ю, шартнома пулини тўлашга келганда қўл савил калталик қилди. Боз устига, ёрдами тегдими, тегмадими, ўртада турган баччағар ҳам каттароқ сўраган эди. Шаҳардаги икки акадан эса рўшнолик йўқ, хотинлари ўраб-чирмаб олган. Ана шунда ночор қолган оқсоқол, қўшничилик баҳона, бахт — таваккал, бир оқшом Каттаконнинг ҳовлисига ўтиб борди. Уй эгаси, одатдагидек, итини ўйнатиб ўтирган экан. Ҳол-аҳвол сўрашув асноси «қурғур шартнома»дан сўз очганида Каттакон буклама курсисидан вазмин қўзғалиб, калта шимининг орқа чўнтагидан шартта бир даста кўк қоғоз чиқарди. Ваҳимага тушган оқсоқол «Йўқ, йўқ, нақди керак эмас!» дея туриб олгач, бир ҳафтага қолмай корхонасидан шартнома ҳақини кўчириб берди. «Қарздор бўлдик-да, икки-уч ойгина сабр қиларсиз» деган ўтинчга у «Э, қўяверинг, қўшничилик-ку!» дея бепарво қўл силтаб қўйган эди.
Бундан ташқари, унинг маҳаллага кўрсатган беминнат марҳаматлари-чи!
Шунча гапдан кейин қайга бориб бўлади, мусулмон? Яна денг, эртанги оқсоқоллик масаласи ҳам Каттаконнинг дамисиз битмаса керак! У тутун қайтарса, тамом, ишнинг пачаваси чиқади.
Боғ тарафдан, қўлида ликобча, ерга тўкилган ўрик қоқиларини териб келаётган кампири оқсоқолни бу алфозда кўриб, саросимада қолди:
— Вой, бу нима ўтириш?! Нима қилди сизга?
Шу чоғ деразадан неварасининг чинқироқ овози эшитилди:
— Дедул, дедул! Сизни анув мухбир амаки чақирвоттилар!

* * *

Аралашқўрғонда Каттакондан ҳеч нима ундирмаган, ундан қарздору тилқисиқ бўлмаган биргина одам бор эди: Э.Сафар!
Жамоатчи мухбир уйига келибоқ, бошини чангаллаб Каттаконнинг кучугига қарши чора изламоққа тушди. Бу балои баддан энг кўп жабр кўрадиган ўзи экан, ўйлаб қараса. Уйи нақд рўпарада, бир деворни демаса, худди ўзининг ҳовлисида вовуллаётгандек — чидаб кўринг-чи! Табиатан тажанг эмасми, туриб-туриб бақириб юборади: «Бўлди-э, падарингга лаънат!» Жониворнинг падари бетайин; тайини бўлганда ҳам бир тажангнинг ўшқириғини тушунармиди, парво қилармиди! Тушунадиган, парво қилиши мумкин бўлган «додаси» эса онда-сонда келади. У келадиган фурсатни мухбир яхши билади, бундай маҳалда дамини ичига ютади. Базўр. Чидайди.
Лекин бир куни чидаёлмади, тоқати тоқ бўлди — ўтириб олиб «Каттаконнинг кучуги» деган фелетоннамо мақола ёзди-да, ўзи ҳамкорлик қилиб турувчи серсаҳифа газетага олиб борди. Таниш муҳаррир уни ўқиб кўриб, «Хабар топсалар, акахонимиз биздан хафа бўладилар-а! Бунчалик экан, бир сиқим хамирми ё гўштга игна тиқиб олдига ташласангиз-ку, олам гулистон. Шунга ҳам газетами, Э.Сафар?! — дея матоҳини қўлига тутқазди. Қаламкашлик виждони қўзидими, кейин сал юмшаб, маслаҳат берди: — Майли, мана шу мўътабар газетамизни олдига тўшаб қўйинг, розиман. Қоронғи тушишини пойлаб-да». «Ия, олдига яқинлаштирармиди у баттол?!» деди Э.Сафар фиғон аралаш. Муҳаррир «билганингизни қилинг» дегандек ночоргина елка қисиб қўйди. Афтидан, Каттаконнинг яна бир ҳовлиси муҳарриримизнинг маҳалласида, у ердаги «хонанда»си бизникидан ҳам «хушовоз»роқ бўлса керак.
Жамоатчи мухбир бир муддат ўзича аразлаб, синашта газетаси билан алоқани узиб ҳам юрди.
Э.Сафар қўшни ҳовлидан келаётган муттасил вакиллаш остида бош қотира-қотира, бир йўлини топгандек бўлди. Каттаконга маҳалла аҳли номидан очиқ хат ёзиб мурожаат қилиш керак! Модомики, бирор кимса унга рўбарў бўлиб, дангал арз қилолмас экан, шундан ўзга чораси йўқ!
Мухбир бор қаламкашлик маҳоратини ишга солиб хомаки бир матн тузди. Жамоатчилик фикрининг ифодаси бўлмиш бу матнда андак лутф, жиндак илтимос, заррадеккина талаб ҳам бор эди. Бир жойига «Афсуски, мазкур ит ҳатто жамоатчи мухбир Э.Сафарнинг ижодий ишларига халал бермоқда» деган писанда ҳам қистириб кетилган.
Бу мурожаатнома-илтимоснома-талабномага биринчи бўлиб ўзи имзо чекди. Кейин, кечки «чойхонабазм»гача ҳам сабри чидамай, бирин-бирин қўшниларига қўнғироқ қила бошлади.
Дўкондор шаҳарда экан, хотини айтди. Магазинларидан биррав хабар олгани кетганмиш. Мана шу чала чойхона биқинида ҳам дўконча очмоқчи у ебтўймас. Бу ишда Каттакондан бирор нима ундириш илинжи ҳам йўқ эмасдир. Ахир, дўкончани бир балолар билан тўлдириш керак-ку, акс ҳолда, номи улуғ-у, супраси қуруқ бу каталакка ким қадам босарди?! Қолаверса, унга барибир — солиқчи ё мелисанинг дами қайтариб турилса, бир эмас, ўнта ит баравар вовуллаганда ҳам парво қилмайди у. Дўкон очишни ўйлайди. Фикр-зикри шу билангина банд.
Дайди шопир ҳам қаёққадир изғиб кетибди. Кучала қидирибмикан?
Боя чойхонада мардона шарт қўйган одам — фан номзоди хатга имзо чекишдан номардларча бош тортди. Каттакон унга телефон ўрнатишда ёрдам қилган экан — уздириб ташлаши мумкин! Номзод эса телефонсиз яшаёлмайди: шаҳарда онаси оғир ётган эмиш.
Дотсент гапни қисқа қилди:
— Келинг, мухбир, шу ишга аралаштирманг мени! Имзобозликка хушим йўқроқ. Бачканалик-ку бу!
Э.Сафар ҳам санчиб олди:
— Очиғини гапиравермайсизми, дўстим! Каттакон бизнинг директор билан қилўтмас қадрдон экан, деб керилган сиз эмасмидингиз?!
Оқсоқолликка даъвогар эса, мурожаатномани эшитгач, бир муддат оқсоқолларча мулоҳазага берилди-да, сўнг:
— Бетамизлик бўлмасмикан, мухбир укам? — дея истиҳола билдирди. — Ҳарҳолда, катта одам!
— Катта бўлса, итини тийиб қўйсин-да! Бир кучукнинг эвини қилолмайдими шундай одам?!
— Майли, майли, қизишмайлик, — деди оқсоқол тағин унинг юзига сув сепгандек. — Бундай қилсангиз-чи, Сафарбой — шу аризангиз сал имзосизроқ бўлсамикан?
Мухбир унинг оқсоқолларга хос эсарроқлигидан ранжимади — ҳозир бунинг мавриди ҳам эмас, аксинча, пандавақилигидан куйди:
— Имзосиз хат анонимка ҳисобланади, оқсоқол! — Ҳисобланаверсин, майли, лекин эгасига етгани ҳисоб-да!
— Хўп, ким етказади?
— Ким? — Оқсоқол яна мулоҳазага кетди. — Азза-базза қўлига бериш ноқулайми дейман-ов, мухбир укам. Шугинани аста элтиб дарвозаси тагига ташлаб келинса қандоқ бўларкан-а?
— Ким ташлаб келади, хўш?
Оқсоқолдан садо чиқмади.
— Ўзлари-да!
— Мен?!
— Оқсоқолликка даъвогар бўлиб юрган сизми, менми?!
Гўшак бир зум жимиб қолди-да, кейин шиқ эткизиб қўйиб қўйилди.
Э.Сафар қўлидаги қоғозни парча-парча қилиб йиртдию югуриб ҳовлига чиқди, бор овози билан бўкириб юборди:
— Э, бўлди-э, падарингга лаънат! Фонограмма дегани ҳам бунчалик жонга тегмас!

* * *

Кечки қартабозлик базмига Э.Сафардан бошқа ҳамма йиғилган. Унинг қонбосими ошиб, уйида ётганмиш. Баттар бўлсин! Ёзғувчи, иғвогар!
Орамиздан ҳеч гап ўтмагандек, ҳаммамиз аҳил қўшни, жонажон улфат сиёғида ўтирибмиз. Ўша гурунг, ўша манзара. Янгилиги шуки, дайди шопирнинг айтишича, хонавайрон бўлаёзган дам олиш уйига бошқа директор тайинланибди. Жуда «крутой» эмиш.
Бироқ, серҳиммат дўкондор кўтариб келган оби-новвотга пичоқ санчилган заҳоти фавқулодда ҳол рўй берди: қўрғонимиз осойишталигига «файз» бағишлаб турган Каттаконнинг кучуги туйқус акиллашдан тўхтади-қолди! Жимжитлик! Ғалати бўлар экан — зарур бир нимасини йўқотиб қўйгандек ҳамма бир-бирига қараган, ҳамманинг қулоғи динг: тинчликмикан?
Хиёл ўтиб боғкўча тарафдан қиз боланинг чинқириғи келди:
— Дедул! Деду-ул! Сизни бабул чақирвоттилар. Тез келаркансиз! Те-эз!
— Оббо-о, невара-ку! — Эндигина ўртадаги қовунга қўл чўзган оқсоқол ўрнидан оғир қўзғалди. — Намунча? Ҳе, бабул-дедулингдан сени! Нима гап экан-а?
Салгинадан сўнг нима гаплиги маълум бўлди. Ақл бовар қилмайдиган гап! Оқсоқолнинг кенжа ўғли нақд Каттаконни отиб қўйибди!
Қовун сўйилганича, туз — тузлигича, валет — валетлигича, кўзир — кўзирлигича қолди, ҳамма бараварига ўрнидан туриб кетди.
Расво кун бўлди ўзи бугун!
Ростдан ҳам, чорак соатга етмай, кетма-кет иккита «Тез ёрдам» мошинаси зувиллаб шу тарафга ўтди. Хунук бир иш бўлганига энди шубҳа йўқ эди.
Эшитган борки, нима гаплигини билгиси, воқеа содир бўлган жойни ўз кўзи билан кўргиси келар, аммо яқин йўламоққа ҳеч кимнинг юраги дов бермас эди. Каттакондек одамники отган бўлса!..
Унча-мунча тафсилоти кечга борибгина, ёлғизликдан кўнгил сиқилиб, одам кўчага чиққиси, ким биландир дардлашгиси келаверадиган завол палласи чорпояга йиғилганимизда аёнлашди.
Оқсоқолнинг кенжаси Каттаконни отиб қўйгани рост экан. Лекин у Каттаконга нисбатан бирор ёмонлик қасдида бўлмаган, зинҳор-базинҳор — анови лаънати кучукни ўлдириш мақсадидагина борган. Секин ҳовлига яқинлашиб, кўча томондаги баланд, жимжимадор панжара билан ўралган боғчада жағи-жағига тегмай вакиллаб турган ярамасни мўлжаллаб тепкини босганида ногаҳон дарвозадан лоп этиб, қўлида ялоқ, Каттакон чиқиб қолган! Биров ўқ бориб унинг қўлига теккан, деса, бошқа биров (астаъфуруллоҳ!) нақд оғзига, дейди. Э.Сафарнинг ўзига ўхшаган тиниб-тинчимасроқ хотини Каттаконнинг оғиз-бурнидан қон оққанини девор тирқиши орқали кўрганмиш. Бўлса — бордир.
Асли, бунақа ҳодисанинг гувоҳи иккита бўлади: уни содир этганлару тепадаги Эгам. Тахмин-тусмоллар эса — мингта!
Милтиқ-чи, бола милтиқни қаёқдан олибди? Ертўлаларида занглаб ётган экан, ўшани топиб обдон тозалабди, мойлабди, чумчуқ отиш баҳонасида бир-икки дапқир ишлатиб ҳам кўрибди. Шундан кейингина… Бу майнаотарни эса оқсоқолга ҳов бир замонлар тажриба алмашгани Ирқутга борганида касабадош ошналари совға қилган экан. Совуқ қуролни оқсоқол ўшандоқ жойдан қандай опкелган денг? Совға қилган одам хатлаб ҳам бергандир. Атиги бир майда-мўлжал ов милтиғи бўлса, кўтариб келаверган-да.
Бола-чи, боланинг ўзи қаерда экан ҳозир? Ўша заҳоти жуфтакни урганмиш. Қаёққа қочганини ҳеч ким билмайди. Жиноят қилган-да! Мана, энди оқсоқолимиз кўчага чиқолмай, юрагини чангаллаб, устма-уст дори ютиб ўтирибди. «Мен айбдорман, мен айбдорман!» дер эмиш нуқул. Негадир мелисага хабар қилинмабди бу воқеа.
Хўш, шугина ўспириннинг бу даражага бориши, келиб-келиб Каттаконнинг кучугига милтиқ ўқталишига сабаб нима ўзи? Ўч олмоқчи бўлган. Мусофирнинг ҳалиги шўрлик қизига ошиқи беқарор эмиш-да бола! Кейинги кунларда унга атаб босим шеър битиб юрган экан. Э, шундай демайсизми! Ё тавбангдан кетай, кўнгил деганлари аломат нарса бўлар экан-да, а!
Эртаси куни — биз ҳамон чойхонамизда ўтирардик — матраб кўтарган беш-олти итқувар пайдо бўлиб, бу нохушликларнинг асл айбдори — Каттаконнинг ялмоғизини шовқин-сурон билан ёпиқ мошинага босиб кетди. Шунда қўрғон болакайларига худо берди — ҳов катта йўлга қадар мошинанинг кетидан вовуллаб боришди.
Орадан бир кунми, икки кун ўтиб, қўрғонда ҳайратомуз бир ваҳима тарқалди: эшитдингизми, Каттаконимиз қутурган эмиш! Арзанда кучугидан юқибди-да! («Баттар бўлсин! Қилмишига яраша!» деганлар ҳам топилди, қаранг.) Эрта-индин дўхтирлар келиб, маҳалладаги катта-кичик ҳаммадан қон олиб, текширувдан ўтказармиш. Демак, мусофирнинг қизи ҳам… Ҳа-да, нозикроқ жойидан қопган экан унинг, қирқ кун қорнидан укол олиб ётармиш-ку!
Умуман, бу савдоларда кўп нарса ноаён, жумбоқ эди. Ҳаётда ҳам шундай эмасми ўзи?
Каттаконимиз қайтиб қўрғонда кўринмади. Айтишларича, кошонасини сотувга қўйганмиш. Аввал, кимдир-биров уни сотиб олибди, деган гап ҳам чиқди. Бекор экан. Эгаси қимматроқ сўраганмиш. Роса танти, бағридарё одам эди-ку? Ўзи ҳеч кимга буюрмаган хосиятсизроқ ҳовли экан шу.
Каттаконнинг ғойиб бўлганидан қўрғонда кимдир хафа — мўлжаллаган не бир ишини битиролмай колган, кимдир хурсанд — берган қарзини қистаб қолиши мумкин бўлган дардисар энди йўқ. Одамгарчилик юзасидан унга ичи ачиганлар ҳам топилди, албатта.
Оқсоқолимиз ҳамон уйида чилла сақлаб ўтирибди. Кўнгли безовта. Мелисадан одам келиб қолмасмикан деб, дори ичгани ичган. Оқсоқоллик орзуларини энди хаёлига ҳам келтиролмайди. Ўғил эса аллақаёқларда қочиб юрибди. Биров Қозоғистонда эмиш, деса, кимдир Россия томонларга кетворган, дейди. Ишқилиб, номаълум.
Мусофирнинг ўртанча қизини икки ойлардан сўнг ота юртидаги аммасинингми, холасинингми, тутал-тутал, ғалчароқ ўғлига енг ичида узатиб юбордилар. Ким билиб ўтирибди — қишлоқ жой, лозим-позим кийиб юрар!
Дам олиш уйининг «крутой» директори бир куни тўрт ишчисини бошлаб келиб, ана шу савдоларнинг бевосита шоҳиди бўлган аломат сўримизни, тарихий ашё сифатида, қайтиб кўтариб кетди. «Ҳечқурса, бўёғимнинг пулини берсин!» дея талай вақт ғалва қилиб юрди дўкондор. Бу машмашани адолатли ҳал этмоқ қасдида қалам чархлаб борган Э.Сафарни кечқурун директорнинг мошинаси ўлардек маст аҳволда келтириб уйига ташлади. Шу-шу, дами ичига тушиб кетди жамоатчи мухбирнинг.
Эртаю кеч акиллаш садоларига тўлиб турган Аралашқўрғонимиз шу тариқа тинчиди-қолди.