– Их-х!
Тўсатдан яна ўша ички шарпа пайдо бўлиб, тир¬ноқдор панжасида юракнинг нақ сўпписини чангаллади. Илик¬лангунча чайналган анжир Босволдининг томоғига чандирдек қадалгач, бор кучи билан ютиниб, талвасали қиёфада ўрнидан турди.
Азалдан шунақа – бирон кўнгилсизлик юз беришидан олдин танасининг ичида қандайдир шарпа ғимирлаб қолади. Буни илк бора болалик чоғида, шаҳарнинг айнан шу бозорида пистафурушлик қила бошлаган пайт¬ларидаёқ сезган. Ўшанда эллик биринчи йилнинг кеч кузи эди, билдириксиз бир ички шарпа юракни тепадан ғижимлаб ғашлантираверди. Бунинг нима эканлигини сал кейинроқ, урушдан пешанаси ямоқ бўлиб қайтган Султон мелиса, пистани Сталиннинг сурати бор газетага ўраб сотгани учун уни бозордан судраб чиқиб, кетига тепиб ҳайдаган лаҳзада англаб етди. Баттол шарпа бўлажак дилхираликнинг даракчиси эканлигига биқиниб-қисиниб атторлик қилишга тутинган, паттачиликка кўтарилган даврларида ҳам, бозорни шахсан бошқариш мартабасига эришганидан кейин ҳам, кўп марта амин бўлди.
Босволди дастурхоннинг учини қайириб, столдаги анжирли тақсимчанинг устини ёпгач, идорасидан таш¬қарига чиқиб, атрофга ҳадикли назар ташлади. Поғо¬надан тушиб, дўконлар тизими бўйлаб одимлаган куйи, мева-сабзавот савдоси қизиб турган қўшгумбазли тим томонга йўл олди. Беш-ўн қадам юриб-юрмай, атир-упа дўкончаси ёнида паканагина йигит ўзидан икки баравар бўйчан қизнинг елкаларига осулгудек бўлиб, бурнига бурнини ишқаётганини кўрди-ю, тепа сочи тиккаланиб, таққа тўхтади.
– Ҳў, лайча! – кўзлари чилимдаги ўтдек чўғланиб, вангиллади Босволди. – Исловатхонамас, бозор бу! Ҳе, симёғочга тирмашган мантўрга ўхшамай ўл…
Босволди бошини ҳўкизсузиш қилиб, ошиқ-мошиқлар сари юраётганида, Ниғмон паттачининг: «Осмонда бургут кўринди, ҳа-ҳов!» – деган товуши диққатини тортди, ўша ёққа ярқ этиб қаради. Ниғмон паттачи маънодор қиялаб, мўйловида тим тарафга ишора қилди. Босволди кескин зийракланди, қисиқ кўзлари тимнинг остини титкилаб-титкилаб, ниҳоят, бир нуқтада тўхтади. Қайсидир «дўнглик»дан сурилиб, яқинда ҳокимиятга ишга ўтган Гўга Гадоевич ғўдайганича раста кезаётгани, ора-сира деҳқонлар билан гап чўқилашиб қўяётганини кўрди. «Менга учрашмай, ўзича бозор кезиб юришида бир хосиятсизлик бор-ов», деган ўйдан юраги янада хижилланди. Ниғмон паттачига сирли сузилиб, иккала қўли билан ҳавони чирманда шаклида чизган тарзда сеҳрли топшириқни берди, сўнгра ўзини харидорларнинг панасига олиб, Гўга Гадоевичга ўғринча яқинлаша борди.
Гўга Гадоевич таппак дўппили сотувчининг олдида тўхтаб, пештахтага терилган бақлажонлардан бирини қўлга олиб, уни бурун жийирган асно кўздан кечираркан: «Олтиариқликмисиз, ўртоқ деҳқон?» – дея жўғрофий савол ташлади. Сотувчи: «Янгийўлликман», деб жавоб қилгач, мийиғида тиржайди:
– Дарвоқе, Олтиариқнинг бодринглари кўк бўлгучи эди. Хўш, қора бодрингни қанчадан сотяпсиз?
– Бу бодрингмас, ака, – беихтиёр кулиб юборди сотувчи. – Бақлажон бу.
Гўга Гадоевичнинг бирдан ёноғи титради:
– Нима? Сизни деҳқон деб ўйласам, олиб сотар экансиз-да? Қаранг, нимани сотаётганингизниям билмаяпсиз.
– Худо хоҳласа, яқинда қирққа кираман, бизни жа ёш бола қилворманг. Ҳарқалай, бодрингни бақлажондан ажратармиз.
Шефнинг тугалай феъли айниши умумбозор миқё¬сидаги ишларга ҳам салбий таъсир кўрсатиши мумкинлигидан чўчиган Босволди шамсияли аёлнинг панасидан лип этиб чиқиб, сотувчини пўписага кўмиза бошлади:
– Э! Қанақа одамсан? Ўзингдан катта киши бодринг деб турибди-ю, сен нуқул бақлажон, бақлажон, дейсан. Қани аҳлоқ? Қани одоб?
Босволди тарбиявий пўписани тугатибоқ, туйқусдан мулойимланди, Гўга Гадоевичга таъзимланиб, қуюқ саломлашди. Шеф бозорқўм билан қўл учида кўришаётиб, норизо сиёқда чимрилди:
– Бозорингизда тартиб қолмабди-ку, оқсоқол. Мана, қора бодрингни бақлажон деб сотишяпти. Харидорларнинг ҳуқуқига ҳурмат шуми?
Босволди сотувчига такрор ўқрайиб: «Сен каллаварамга ким торози берди ўзи? Бозордан учирвораман-а, ҳов!»– деб дағдағадан болохона қурди. Сабзифурушлар қаторига кириб олган Ниғмон паттачи сотувчига зимдан чақчайиб, жағ силади. Сотувчи уч овчининг ўртасида қолган қуёндек гарангсиб: «Нима, буларга бақлажон деб мен от қўйибманми?» – дея ўзини оқлашга уринганини билади, бозорқўм кафтини унинг оғзига пешма-пеш ниқтаб: «Яна бақлажон дейди-я, яна бақлажон дейди-я! Ўчир!» – деб девдек давараланди.
– Шуни бодринг десам, қутуламанми? – йиғламси¬рагудек бўлиб шарттакиланди сотувчи. – Бўпти, ана, олинглар бодрингдан.
– Қора бодринг! – бармоғини осмонга бигизлаб, сотувчига танбеҳ берди Гўга Гадоевич. – Мана энди айтинг, қора бодрингни қанчадан сотяпсиз?
Сотувчи сўзга лаб жуфтлаб улгурмай, Босволди қайтадан орага суқулди:
– Каллангни ишлатиб, инсоф билан гапир. Балки, олдингда масъул вазифадаги одам тургандир. Балки, шунчаки нарх-навони ўрганиб юргандир…
Сотувчи Гўга Гадоевичга бу гал ҳушёр тортиб қаради. Муомаласи ҳам илиқлашди:
– Кўнгилдан чиққанини бераверинг, ака. Бизга деҳ¬қончилик бу… қора бодринг.
– Боракансан-ку, азамат! – оғзининг таноби қочиб, сотувчини алқашга ўтди Босволди. – Ана, қора бодринг десаям бўларкан-ку.
Шу паллада, тўрсимон кепка кийган терсфеъл йигитча Босволди ва Гўга Гадоевичнинг орасидан музёрардек ўтиб келиб, сотувчига кўкимтир кўзойнакнинг устидан мўралади:
– Бақлажон неччи пул бўлди, амаки?
Сотувчи йигитчанинг икки ёнидан гезариб турган кушандаларга хижолатланиб қараб қўйгач: «Илтимос! Шу топда бақлажон демай тургин, укажон», дея илтижо¬ланди.
– Ий! – тўрcайиб термилди йигитча. – Нима дей бўлмаса?
– Манави амалдор акамиз буни қора бодринг деб турибди. Гапини тўғри демасам, бозордан ҳайдаладиганга ўхшайман.
– Буларнинг суяги эски идораларда қотган, ҳалиям айтганим айтган деб ўйлашади, – болаларча илжайиб, бепарво қўл силтади йигитча. – Ҳозир демократия замони. Энди ҳеч қўрқмасдан бодрингни бодринг, бақлажонни бақлажон десак бўлаверади.
Аллақандай «хамак»нинг дашноми Гўга Гадоевичга оғир ботиб, аламдан бағбақаси пирпиради, шартта ортга бурилиб, тез-тез одимлаганича кўздан узоқлаша бошлади. Босволди бир муддат типирчиланиб турди, сўнг Гўга Гадоевичнинг кетидан чопишга шайланаркан, сотувчига кўз олайтириб ғижинди:
– Ҳаҳ, қишлоқи… Қараб тур ҳали!
Сотувчи бу сафар бозорқўмга ҳаволаниб боқди:
– Бунақа қашқирқараш қилманг! Сизга ўхшаган¬лардан қўрқадиган жинни йўқ! Манави тирмизак менга тўғри дакки берди…
Босволди ғойиб бўлгач, сотувчи: «Э, ҳайрият-е, бақлажонни бемалол бақлажон дейдиган кунам боракан-ку», дея эркин нафас олди. Дазмол кўрмаган яктагининг чўнтагидан носқовоқни суғираркан, теваракка очиқ чеҳра билан юзланиб, баралла сайрашга тушди:
– Кепқолинг! Янги бақлажон, ширин бақлажон, арзон бақлажон! Э, демократияга офарин! Опқолинг бақлажондан! Ҳаҳе-е-й!!!
Бу ҳайқириқлар керакли изни искалаб бораётган Босволдининг қулоқ пардаларида мазахли садоланиб, таъбини баттар хиралаштирди: «Охири барибир ишкал бўлди! Ўша ички шарпагаям, қора бодринггаям минг лаънат!»
2003 йил.