Ёмғирали таҳоратини янгилаб, шом намозини мачитда ўқиш учун дарвоза сари юрганида, кўчадан кимдир уни шанғиллаб чақирди. У лаббайланиб ўтирмасдан, охирги уч қадамини тезлата бориб, дарвозани очди. Қараса, ўнг чироғи синган машинага ўхшаб, Ширмон биркўз турибди.
Чақирган одами шу заҳотиёқ қаршисида ҳозир бўлишини кутмаган Ширмон биркўз муштланган хонтахтадаги туздондек сапчиб тушди.
– Келинг, Ширмон ака, – деб манглайини тириштирди Ёмғирали. – Мачитга шошиб турувдим. Бизга хизмат бормиди?
Ширмон биркўз соғ «чироғи»ни терговчиникидек чарақлатиб, Ёмғиралининг нигоҳига қадади.
– Майли, шошаётган бўлсанг, гапни калтароқ қилай,– дея мушукланиб яланди у. – Ҳм-м… Урайим новча калхўзимиздаги аптагаражга мудирлигида сен унга шопирлик қилгансан. Тўғрими?
Тасдиқ жавобини олгач, Ширмон биркўз моғорёқа кителининг чўнтагини титкилади, чап қўлида муқоваси бужмайган дафтарча, ўнг қўлида думи чайналган қалам пайдо бўлди. Шундан сўнг, Урайим новча мудирликда кимларга нималарни сотиб тирикчилик қилгани тўғрисида у-бу нарсалар билиб олмоқчи эканлигини, ҳозир борини шовуллатиб тўкмаса, Ёмғиралининг ўзини ҳам товоқдошликда айблаб, шармандасини чиқаришини айтди.
Ёмғирали пинагини бузмай, мийиғида кинояли кулимсиради:
– Бунақа дўқлар билан чумчуқни қўрқитинг. Қишлоқда осилмаганингиз мен қолувдим.
– Қўрқма, сенга астойдил осилмоқчи эмасман, – мурувват кўрсатган бўлди Ширмон биркўз. – Урайим қилган қинғир ишлардан, ҳеч бўлмаса, бир жуфтини менга ўрмалатгин-у, яхшилик билан тарқалайлик. Уқдингми?
Ёмғирали Ширмон биркўзга чимрилиб боқди:
– Калхўз йўқолиб кетганига анча бўлди. Урайим ака ҳозир пенсияда. Сизга нима қилди у?
– Маълумот беришдан олдин, айбини билволгинг келаётган бўлса, хўп, айтай, – тулкиланди Ширмон биркўз.– Урайим ўзи биринчи бўлиб менга ёпишди. Бўлмаса, уни пайпаслашдан бўлак ишим йўқми?
Душманликка сабаб бўлган воқеани эшитиб, Ёмғиралининг қорнида кулги чулдиради. Ширмон биркўз кўчадан кетиб бораётса, Урайим новча томорқасига сув очиб турган экан. Буниси ўзини пастроқ олиб, «ассалому алайкум» деса, униси нохушгина «вал..» деб, хиёл бош қимирлатиб қўйибди.
– Амалдорлигида ундан «Москвич»имга битта карданний вал сўраб борсам, омбордан топиб бериб, пулини буғолтирга тўлаб қўярсиз, деганиди, – негадир ғижиниб хотирлади Ширмон биркўз. – Ана тўлайман, мана тўлайман деб юриб, паққос эсдан чиқиб кетганакан. Мана, охири «вал-л» деб, ўша эски темирни шама қилди-я. Вой, ўғривачча-ей! Шунча ўмарган нарсангдан биттаси текинга кетса, ўлиб қолмассан!
Ёмғирали бўйнини қашиб туриб, Урайим новчанинг жуда ҳалол одамлигини урғулагач, у «вал» деганда ўша кардан валини хаёлига ҳам келтирмай, «ваалайкум»ни қисқартиб айтган бўлиши мумкинлигини тахминлади. Кейин: «Шунчалик ўпкалаган экансиз, буни ўзига таъналаб қўя қолмабсиз-да, ака», деб қўшимча қилди.
– Нима, мени индамай кетадиганлардан деб ўйлаяпсанми? – чўччанглади Ширмон биркўз. – Ўрнидаёқ тузладим уни. Жойингда қимирламай тур, дедим. Ҳозир бошқатдан салом бераман, одамдай алик олишни ўрган, дедим. Уқдингми?
– Уқдим, Ширмон ака, уқдим. Кейин нима бўлди?
– Кейин, икки қадам орқага қайтиб, ёнидан яна салом бериб ўтдим. Барибир, ўша туриш – ўша туриш. Бетимга қарамасдан, «валай…» деб қўйди, холос. Шунда аниқ билдимки, менга ичида кири бор.
Ёмғирали Ширмон биркўзга ҳафсаласиз тикилиб: «Бунақа тор бўлманг-да, ака. Кейингисида «валай» деб аниқроқ айтибди-ку», дея дакки берган бўлди. Буни эшитиб, Ширмон биркўз жаҳлланганича лунжини титратди:
– Бу каллами, ноғорами? Кейинги гапи олдингисиданам баттарлигини пайқамадингми? Урайим «валай» деган гапни «валяй»га ўхшатиб айтди. «Валяй» бу– ўрисчада «қорангни ўчир» дегани. Ҳе, тил билмаган қолоқ!
Сўфининг азон чақираётгани эшитилди. Ёмғирали: «Бўпти, мен борай бўлмаса», дея суҳбатни чала қолдириб, мачит томонга юрди. Тўрт-беш одим ташлаб улгурмасидан, ортдан: «Вей, бола! Бу туришда ўзинггаям ёмон бўлади-я!» – деган вағиллоқ товуш таралди. «Худонинг уйи»га бораётган Ёмғирали қандайдир нотавон банданинг дағдағасига парво қилмай, йўлидан жимгина кетаверди.
2005 йил.