«Turkiston viloyatining gazeti»ning uchinchi no‘mrasida «sart» so‘zi haqida o‘shlik Mirzo Qodirjonning g‘ofilona va mutaassibona yozg‘on bir maqolasini o‘qub, taajjub etduk. Bir-ikki oy ichida «sart» so‘zi va ma’nosina mutaalluq «Vaqt» ham «Sho‘ro»da ba’zi shaylar yozilmish edi.

Endi Qodirjon afandi «sart» so‘zi haqinda qiling‘on e’tirozlara rozi bo‘lmay deyurki, «sart» so‘zi kishi nafrat qilg‘udek bo‘lmay, balki necha ma’nidor mukarram so‘zi sarg‘a itloq qilinurki, alardin biri podshohzoda – toza naslli – filo‘suf demak o‘lur». Bechora Qodirjon afandining tarixdan va milliyat hissidin zarracha hissasi yo‘q emishki, ota-bobosidan meros qolg‘on turklik va o‘zbeklik nomini qabul qilmay, zohiran tumtaroqli ma’nosig‘a aldanub «sart» ismini qabul etmishdur. Qodirjon afandi ham boshqa odamlar bilsunlarki, biz turkistonlilar turk eduk. Hozirda ham turkmiz. Minba’d ham turk ismi ila qolamiz. Agarda turklig‘imizg‘a shubha etuvchilar bo‘lsa, ochsunlar tariximizni.

Burung‘i qahramon turk-o‘zbek bobolarimiz hozirda barhayot bo‘lmasalar-da, alarning nomlari ila dunyoda qilg‘on ishlari tarix sahifalarida tayin va musammatdur. Durust, bir necha kitoblarda «sart» so‘zi zikr bo‘lmishdur. Anglashildikina ko‘ra, bu nom noma’lum xalq tarafidin Turkistondagi bir jamoa qabilaning bo‘yinlarig‘a taqilg‘on bir laqabdur. Ul laqab ila biz umumturkistonlilar turkliqdin chiqub, sart bo‘lmasmiz. Shuning uchun agar chindiki (sart) so‘zining ma’nosi avliyozoda bo‘lsun, payg‘ambarzoda bo‘lsun, bizlar sartliqni bo‘ynimizg‘a taqmasmiz. Shul sababli Xo‘qand yoshlarining «sart» haqida qilg‘on «prutest» – e’tirozlari haqlidur. Bizlar ham shul xususda alarg‘a qo‘shilamiz.

«Turkiston viloyatining gazeti»,

1913 yil, 17 yanvar