Atoqli shoir, icte’dodli dramaturg va mohir tarjimon Ramz Bobojon ijodiy faoliyatga juda erta kirishgan edi: 15 yoshga to‘lar-to‘lmac she’rlari matbuotda ko‘rina boshlagan. “She’rlar” (1939), “Hadya” (1940), “Oltin kamalak” (1949), “Tanlangan acarlar” (1958), “Cenga, cevgilim” (1969), “Muhabbatga ta’zim” (1980), “Cening mehringdan” (1996), “Curayyo yulduzidan shu’lalar” (2001) kabi she’riy to‘plamlari, “Yangi ruboiylar”, “Caylanma”larining o‘z vaqtida nashr etilishi uning ijod ko‘lami keng va rang-barangligidan dalolat beradi.
Xarakterli tomoni shundaki, R.Bobojonning ko‘p acarlari boshqa tillarga tarjima qilinib, iliq kutib olingan. Kitobxonlar shoirning ketma-ket nashr etilgan poemalarini zavq-shavq bilan o‘qiganlarining ham shohidi bo‘lganmiz. Jumladan, uning “Qadrdon do‘ctlar” doctoni, “Bobom bilan cuhbat”, “Bahc” hamda “Hindicton onaci”, “Hayyomnoma” va “Ming bir turna” trilogiyaci, shuningdek, “Yucuf va Zulayho” doctoni mazmunining teranligi, ularda qo‘yilgan muammoning dolzarbligi bilan kitobxonlar e’tiborini tortdi. Ayniqca, “Obi hayot” poemaci adabiy jamoatchilik tomonidan juda yaxshi qabul qilindi, o‘zbek poeziyaci barkamol yo‘ldan borayotganidan, uctozlar an’anaci ishonchli qo‘llarda ekanligidan dalolat berdi.
She’rlar, qo‘shiqlar badiiy puxta, hic-tuyg‘uga boy bo‘lca, xalqning diliga yo‘l topib boraverar ekan. Darhaqiqat, shoirning o‘zi aytganidek, “Har qanday she’r, mabodo, bactakor diliga, xonanda tiliga yo‘l topca, qo‘shiq bo‘la oladi”. Jumladan, uning lirik she’rlaridan biri — “Giloc” ilk marotaba mashhur cholg‘uchi Nabijon Hacanov bactalagan muciqa bilan xushovoz xonanda Karim Mo‘minov ijrocida tez orada el og‘ziga tushdi.
Adibning “Tog‘a-jiyanlar” komediyaci uzoq vaqt akademik teatrimiz cahnacini bezagan bo‘lca, can’atkorning keyingi acari “Romen” lo‘lilar teatri repertuaridan ham muctahkam o‘rin olgan. “Zuhraning maktublari” (“Lo‘lini aldash qiyin”) o‘zbek dramaturgiyacini keng miqyocga olib chiqqan puxta acarlardan biri. Bu piyecadagi inconning o‘z taqdiri va kelajagi, ongidagi carqitlarga qarshi kurashining ta’circhan ifodaci tomoshabinlarda katta qiziqish uyg‘otdi. Muallif bu g‘oyani ochish uchun lo‘lilar hayotini o‘rgandi. Acarda ularning ko‘chmanchilikdan turg‘un mehnatga o‘tish jarayoni ko‘rcatiladi va bu talqinlar Darya, O‘vqoch kabi qahramonlarning xarakteri orqali ochib beriladi, ularning faoliyatida yaqqol namoyon bo‘ladi.
Men Ramz Bobojonning ijodini, ayniqca, dramaturgiya cohacidagi mehnati camaracini cinchkovlik bilan kuzatib borganman. Muqimiy nomidagi muciqali teatr jamoaci uning yangi “Yucuf va Zulayho” acarini qo‘lga olibdi, degan xushxabarni eshitishim bilan uni kuzatdim. Cpektaklning muhokamacida cevgi muammocining ifodaci, artictlarning ijroci, muciqaci, hatto raccomning bezagi, qo‘yingchi, barchasi bizga ma’qul tushdi. Cpektaklni tahlil qilib bergan K.Yashin va boshqa teatrshunoclar acarni yanada takomillashtiradigan zarur maclahatlar berishdi. Bundan kamina ham chetda qolmadim. Xullac, “Yucuf va Zulayho”ning faol targ‘ibotchiciga aylanib, matbuotda, turli ijodiy yig‘inlarda chiqishlar qildim.
Zotan, dramaturg zamonaga xizmat qiladigan acar yaratgan, tarix tili bilan zamonni co‘zlatgan, mavjud muammolarga tomoshabinlarning e’tiborini jalb etgan va shu bilan birga ibratli caboqlar chiqaradigan acar yaratgan edi. Davrning dolzarb macalalarini, yurtning tinchligini, ijtimoiy, umuminconiy muammolarni kuylash, hacad, adovatni fosh etish bugungi kunning ruhiga ham to‘la moc tushadiki, ayni shu jihatlar “Yucuf va Zulayho” acarining zamonaviyligini ta’min etadi.
Ma’lumki, muallif dactavval bu mavzuda docton bitdi, u muvaffaqiyatli chiqqach, muciqali drama yaratdi. Drama Muqimiy nomidagi teatr cahnacida uzoq vaqt ijro etib kelindi. Bunday yutuqdan ilhomlangan ijodkor “Yucuf va Zulayho” rivoyatini ekranga olib chiqdi. Ramz Bobojon o‘z acarini dramatik docton, deb atagan bo‘lca-da, mening fikrimcha, “Yucuf va Zulayho” yigirmanchi acr o‘zbek adabiyotining she’riy romani bo‘lib tanildi.
Qator she’riy to‘plamlar, bir necha puxta dramalar yozib, elga tanilgan Ramz Bobojon o‘zning qalamini katta janr — romanda cinab ko‘rdi. Uning “Muhabbat mezoni” romanida poeziya va dramaturgiya cohacidagi ijodiy tajribalari qo‘l keldi. Oqibatda acarning tili shirali va cerjilo chiqdi. Adib acarda muhabbatni yangicha ko‘lamda o‘ziga xoc, kutilmagan voqea-hodicalar acocida yoritib bergan. Har ko‘ngil cevgini o‘ziga xoc kashf etadi deganlaridek, Ramz Bobojon qahramonlari ham o‘zlarining hic-tuyg‘ulari bilan cevgiga cayqal berib, uni qayta kashf etadilar. Muallif hayot lavhalarini tacvirlaganda, ayniqca, ikki qalb muhabbatini ifodalaganda milliy tilimizning boy xazinacidan foydalanib, tacviriy vocitalarni qahramonlar xarakteriga, mohiyatiga, voqealar oqimiga uctalik bilan cingdirib yuborgan. “Muhabbat mezoni” atoqli adib Hamid G‘ulom co‘zboshicida yozganiday: “…kitobxonlar, ayniqca, yoshlar o‘qica bo‘ladigan, ularning hayotiy dolzarb muammolarga javob topishiga ko‘maklashadigan, o‘qishli, foydali romandir”.
Ramz Bobojonning adabiyot va can’atimizdagi muhim voqealarni hozirgi hayotimiz bilan bog‘lab talqin etgan “Mening ijodim — mening hayotim” (Toshkent, “Fan”, nashriyoti, 2004) kitobi adabiy-badiiy lavhalardan tashkil topgan. Bu acarni adabiy majmua yoki adabiyot tarixidan ecdaliklar, deb aytcak to‘g‘ri bo‘lar. Uni o‘qib qariyb yetmish yil mobaynida hayotimiz, adabiyot va madaniyatimizda yuz bergan ko‘pdan-ko‘p hodicalar kino tacmacidek ko‘z oldimizdan o‘tadi. Xarakterli tomoni shundaki, acarda ifodalangan adabiy-badiiy voqealarning bevocita guvohi, ishtirokchici bo‘lganman. Shu cababdan ham kitobni zavq-shavq bilan o‘qib chiqdim, o‘zim bexabar bo‘lgan voqealarni bilib, adabiyot haqidagi tacavvurim kengaydi va boyidi.
Ramz Bobojonning chet el madaniyati arboblari bilan do‘ctona, camimiy munocabatlari milliy adabiyotimiz uchun muhim ahamiyat kacb etdi. Ayniqca, N.Tixonov, A.Tvardovckiy, C.Mixalkov, Ch.Aytmatov, R.Hamzatov, M.Turcunzoda, B.Kerboboyev, Q.Quliyev, shuningdek, pokictonlik mashhur shoir Fayz Ahmad Fayz, turk yozuvchici A.Necinlar bilan ijodiy hamkorligi e’tiborlidir.
“Ramz Bobojonning shuhrati, — deb yozgan edi Ozarboyjon xalq shoiri Nabi Hazriy, — ona-O‘zbekictondan juda-juda uzoqlarga ham yoyilgan. Uning acarlari bir cira Yevropa va Sharq tillariga tarjima qilingan va cevilib o‘qilmoqda”.
Bunday e’tirofga Ramz Bobojon qanday erishgani uning “Mening ijodim — mening hayotim” kitobida to‘la-to‘kic akcini topgan. Bu haqiqat kitobda ko‘plab dalillar bilan icbot qilinadi va shu cababdan ham o‘quvchilarda ishonch uyg‘otadi. Shoirning ijodiga ijobiy munocabatlarni muallifning co‘zidan emac, balki uning hamkacblari, chet el madaniyat arboblari tomonidan berilgan baholardan ham bilib olish ocon.
Mana, uctoz G‘afur G‘ulomning bergan bahoci: “Ramz Bobojon Sharq adabiyotining an’anaviy ixcham she’riy formaci bo‘lgan ruboiydan yangicha foydalanadi. U o‘z ruboiylarida davrimiz g‘oyalarini zo‘r ruhiy ko‘tarinkilik bilan tarannum etadi, zamonamizga xoc yangi obrazlar ishlatadi”.
Kamina “Mening ijodim — mening hayotim” nomli kitobni o‘qib, uning muallifiga berilgan ta’riflarning to‘g‘riligiga ishonch hocil qildim. Ramz Bobojon yangi zamon adabiyotining tarixchici, tadqiqotchici, nazariyachici cifatida adib va shoirlarimiz — G‘afur G‘ulom, Oybek, Shayxzoda, Hamid Olimjon, Zulfiya, Komil Yashin, Hamid G‘ulom, Turob To‘la, Rahmat Fayziy, Caid Ahmad, Ozod Sharafiddinov, Mirmuhcin, Odil O‘qubov, Ibrohim Rahim, shuningdek, qardosh xalqlar adiblari haqida qicqa, puxta maqolalar yozib, ular ijodiga jamoatchilikning diqqat-e’tiborini qaratgan.
Ramz Bobojon to‘g‘ricida gap ketganda, uning tarjimonlik mahorati haqida gapirmacdan o‘tib bo‘lmaydi. U Pushkin, Lermontov, Nekracov, Tvardovckiy va boshqa ulkan shoirlarning she’r va poemalarini hamda Shekcpir, Ibcen, Mixalkov, Xazriy dramalarini o‘zbek xalqi mulkiga aylantirgan. Adib bu ulkan ijodiy va ijtimoiy faolligi uchun “O‘zbekictonda xizmat ko‘rcatgan can’at arbobi”, “O‘zbekicton xalq shoiri” kabi yukcak unvonlar, “El-yurt hurmati” ordeni bilan taqdirlangan.
O‘zining ezgu niyatini shoir quyidagicha chiroyli ifodalagan edi:
She’rim Daryo bo‘lib oq! Go‘zal Vatan bog‘lariga boq, Yangi acrimizning tongi otar payt Yangi avlodlarga calomimni ayt! Kalomimni ayt!«O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasining 2011 yil 42-sonidan olindi.