Петрарка (Petrarca) Франческо (1304.20.7, Ареццо — 1374.19.7, Аркуа, Падуя шахри яқинида) — итальян шоири, итальян адабий тилининг асосчиларидан бири, файласуф. Монпелье (1316), Болонья (1320) университетларида хуқуқшуносликдан таълим олган. 1326 йил Авиньонга кўчиб бориб, диний рутбани қабул қилган ва олий мартабали руҳонийлар билан яқинлашган.Петрарка ўрта аср ақидаларидан мутлақо холи бўлмаган эсада, Уйғониш даврининг гуманизм ғоялари билан йўғрилган маданиятига тамал тошини қўйган. Петрарка лотин тилидаги «Дунёга нафрат тўғрисида» (1342—43) фалсафий рисола, «Узлатдаги ҳаёт тўғрисида» ва «Роҳиблар фароғати тўғрисида» (1346—66) рисолалари муаллифи. Петрарка шеъриятни ўрта аср маддохлари ҳужумидан ҳимоя қилар экан, унинг катта тарбиявий ва эстетик қимматга эга эканлигини алоҳида таъкидлайди. Петрарка «Ўзимнинг ва бошқа кўплаб кишиларнинг жоҳиллиги тўғрисида» (1367—70) асарида Аристотель «Этика»сида баён қилинган мавҳум фиқоларни рад этади қамда амалдаги ахлоқ меъёрларини ва инсонни яхлит ҳолда ўрганиш ғоясини афзал, деб ҳисоблайди. Петрарканинг «Авлодларга мактуб» (1374) номли мухтасар автобиографияси ҳам муайян ахамиятга молик.Петрарка антик дунёни идеаллаштирган Европа шоирларидан бири сифатида лотин шоирларининг қўлёзмаларини тўплаб, уларга шарҳлар ёзди, айни пайтда ўз асарлари билан классик лотин тилини тиклашга уринди. Агар унинг лотин тилидаги «Африка» (1339—42, тугалланмаган) достони Вергилийнинг «Энеида»си услубида ёзилган бўлса, мажозий мазмундаги «Буколикалар» (1346—57) асари чўпонлар эклог (қўшиқ)ларига татаббу тарзида майдонга келган. Петрарка итальян тилида хам ижод қилган. Унинг итальян тилидаги лирик асарларида ишқий ва сиёсий мавзулар устуворлик қилади. Петрарканинг «Менинг Италиям» асарида ватан жароҳатланган гўзал аёл қиёфасида гавдаланади.Петрарка ижодида Лаурага бағишланган лирик шеърлар туркуми, айниқса, катта бадиий қимматга эга. Шоирнинг эътироф этишича, у Лаурани 1327 йил Авиньон шаҳридаги ибодатхоналарнинг бирида учратиб, уни бир умрга севиб қолган. Петрарканинг Лаурага бағишланган шеърий туркуми «Канцоньере» деб аталган («Мадонна Лаура ҳаётига» ва «Мадонна Лаура ўлимига», 2 қисм). 317 сонет, 29 канцона, 9 секстина (тўққизлик), 7 баллада ва 4 мадригалдан ташкил топтан «Канцоньере» ўзига хос шеърий кундаликдир. Петрарка, салафларидан фаркди ўлароқ, севимли аёл образини аниқ-тайин ва ҳаётий белгилар билан бойитган. Шу сабабдан ҳам унинг лирикаси нафақат итальян, балки Европа лирикаси тараққиётида янги даврни ташкил этади. Петрарка, лирик шеърларидан ташқари, терцина (учлик) билан ёзилган «Тантаналар» (1354) мажозий достонини ҳам Лаурага бағишлаган. Петрарка лирикаси, айниқса, сонетлари Европа шоирлари ижодига катта таъсир кўрсатган. Ўзбек шеъриятида Усмон Носир, Рауф Парфи ва бошқа Бойқобилов сингари шоирлар ижодида сонет жанрининг пайдо бўлиши ва тараққиёти ҳам Петрарка ижодининг таъсири самарасидир. Петрарканинг бир қанча сонетлари узбек тилига таржима қилинган.Наим Каримов.