1925 yilning 4 mart sanasida dunyo sahnalarini o‘zining maftunkor va dilbar kuy-qo‘shiqlari-la bezagan buyuk bastakor, atoqli dirijyor Pol Moria dunyoga keldi. Musiqachilar oilasida tavallud topgan Polga otasi to‘rt yasharligidayoq pianino chalishni o‘rgatdi.
O‘n yoshidan Pol Moria Marsel konservatoriyasining fortepiano bo‘limida tahsil oldi. U musiqachi bo‘lishni orzu qilardi. Konservatoriyada o‘qib yurgan kezlari bir do‘sti uni jaz musiqasi bilan tanishtiradi. Jaz musiqaci uni shu qadar o‘ziga rom etadiki, ko‘p o‘tmay u shu yo‘nalishda kuylar yaratishga kirishadi. Bir gal jaz musiqasi klubida bo‘lib o‘tgan talabalar uchrashuvida qatnasharkan, yosh bastakorda kelajakda musiqiy orkestr yaratish niyati tug‘iladi.
Pol Moriada musiqa yaratish va tanlash qobiliyati benihoya kuchli edi. U ohanglarni erkin tanlar, kuyni maromiga yetkazib bastalardi. Nafaqat bastakor bo‘lish istagi, balki musiqaga mehri uni doimo o‘z ustida ishlashga, tinimsiz izlanishga undardi. 1939 yilda Marsel konservatoriyasini imtiyozli tamomlasa-da, mumtoz musiqa yo‘nalishidagi bilimlarni to‘liq egallamagani, yetuk jaz musiqachici sifatida ko‘nikma va tajribalaridan ko‘ngli to‘lmay, tahsil olishni davom ettiradi.
Moria o‘zining birinchi orkestrini tashkil etganida 17 yoshda edi! Avvaliga bu ixcham guruh Frantsiya bo‘ylab kontsertlar uyushtiradi. Vaqt o‘tishi bilan Moria orkestri butun Yevropada tanila boshlaydi. Bastakor orkestr uchun o‘zi musiqa yozar va aranjirovka qilardi. Nafaqat jaz, balki pop yo‘nalishida ham ijod qilgan bastakor tanlagan kasbidan hamisha zavqlangan. U ortiqcha shon-shuhrat, boyligu moddiy manfaat vajidan emas, balki ko‘ngil rozlarini tezroq va ko‘proq ohanglar qatiga ko‘chirishga shoshilardi. Shu tariqa Pol Morianing muxlislari ko‘paya boshladi. Bunga uning betakror qobiliyati, mehnatkashligi, o‘ziga xos ijro uslubi sabab bo‘ldi. Bastakor o‘z ustida tinimsiz ishlardi. Ijodkor, hattoki, ikkinchi jahon urushi yillarida ham musiqa bastalashdan to‘xtamadi. 1957 yilda unga rosmana omad kulib boqadi. 1962 yilda Del Roma taxallusi ostida “G‘ildiraklar” qo‘shig‘iga bastalagan musiqasi unga katta muvaffaqiyat keltirdi. Xalqaro “Evrovideniye” tanlovida Gran-pri sovriniga ham musharraf bo‘ldi. Mazkur qo‘shiqni u taniqli bastakor Frank Pursel bilan hamkorlikda yaratgandi. Shu yili u o‘zining “Pol Moria kuylari” deb nomlangan ilk albomini muxlislar e’tiboriga havola etdi.
1959 – 1964 yillarda “Bel-Er” studiyasida “Pol Moria va uning orkestri” nomli ikkinchi albom dunyo yuzini ko‘rdi. Uning Richard Audrey, Niko Papandopulos, Eduardo Ruo va Villi Tvist singari taxalluslari ham bor edi.
1960 yillarga kelib, u butun Frantsiyaga tanilib ulgurgan san’atkor edi. 1962 yilda u o‘zining «Chariot» nomli qo‘shig‘ini yaratdi. Bu asar olamshumul shuhrat qozondi. Keyinchalik bu qo‘shiq AQShda ham shov-shuvga sabab bo‘ladi va inglizchada “Men uning izidan boraman” nomi bilan keng tarqaladi. 1990 yilga kelib ushbu qo‘shiq “Opa, harakat qiling” filmida saundtrek sifatida yangraydi, besh hafta mobaynida Amerika musiqiy xit-paradida birinchi o‘rinni egallab turadi.
Pol Morianing Sharl Aznavur bilan hamkorlikda 120 dan ziyod qo‘shiq yaratishi uning yanada mashhur bo‘lishga olib keldi. Keyinchalik boshqa san’atkorlar bilan hamkorlik qilishga ham yo‘l ochildi. Dalida, Moris Shevale, Leo Ferre, Leni Eskudero va boshqa estrada yulduzlari bastakorning eshigida turnaqator bo‘lib, yangi asar kutishardi. 1966 yilda Pol Moria Mirey Matyo kontsertlarida musiqiy rahbar bo‘lib ishlay boshlaydi va u bilan hamkorlikda 50 dan ziyod qo‘shiq yaratadi. Taniqli shoir Andre Paskal bilan ijodiy hamkorlik ham shu yillarda boshlangan edi.
Pol Moria albomlari Buyuk Britaniya, AQSh, Yaponiya, Braziliya bo‘ylab ayniqsa keng tarqaladi, jahon bo‘ylab qariyb 40 mln. nusxada sotiladi. Binobarin Moria bastalagan kuy-qo‘shiqlari uchun ko‘plab xalqaro mukofotlardan ham benasib qolmadi. 1997 yilda u Frantsiya madaniyat vazirligi tomonidan ta’sis etilgan “Madaniyat va adabiyot sardori” mukofoti sovrindori bo‘ldi. Keyinchalik uning orkestri AQSh, Meksika, Lotin Amerikasi, Yaponiya, Rossiya va sobiq sho‘rolar mamlakatining boshqa respublikalarida ham ijodiy safarlarda bo‘lib, xalqaro miqyosda obro‘ qozonadi. Bastakorning nozikta’b muxlislarga atagan kuylari ko‘plab teledasturlarda (xususan, Rossiyaning “Hayvonot olamida”, “Kinopanorama” ko‘rsatuvlarida, ob-havo dasturlarida), radiodasturlarda, hujjatli va badiiy filmlarda yangrab, qalbga kirib boradi.
Bastakor o‘zining orkestri bilan hamkorlikda jami 1200 dan ziyod musiqa namunalarini yozgan, ular 100 dan ortiq albomga jamlangan. “Noktyurn”, “Sevgi moviy rangdadir”, “Tokkata”, “El-Bimbo”, “Minuetto”, “Penelopa” kabi kuylar butun dunyoda tan olingan.
Pol Moria XX asrda jahon musiqasi katalogini yaratgan yagona san’atkor bo‘lib qoldi. U koinotdan taraluvchi tovushlarni aks ettirishga urinar, musiqa madaniyati va texnologiyasiga nimaiki bog‘liq bo‘lsa, hammasini uyg‘unlashtirishga intilardi. Natijada, u noodatiy hamda musiqada ilgari hech uchramagan tovushlarni ijroga solib, barchaga birday tushunarli, umuminsoniy musiqa olamida boqiy meros qoldirdi. Musiqachi Dueyn Ollmen e’tirof etganidek, “Uning kuylari barchaga birdek, mamlakatidan qat’i nazar, xush keladi, odamlarni ezgu hissiyotlarga undaydi”. Xitoy musiqashunoslaridan biri Pol Moriani “Musiqiy kayfiyat ulashuvchi”, deya ta’riflagan bo‘lsa, ko‘pchilik musiqasevarlar uni “Jahon musiqasi qiroli” deb ataydi.
U so‘nggi kontsertini 1998 yili Yaponiyaning Osaka shahrida berdi. Noyob musiqalari bilan dunyoni larzaga solgan bastakorning umri 2006 yilning 3 noyabrida Frantsiyaning Perpinyan shaharchasidagi uyida yakun topdi. Ammo san’atkor vafotidan keyin ham u boshlagan ish davom etdi, bastakor tashkil etgan orkestr faoliyatini to‘xtatmadi.
Uning musiqasi ixlosmandlar tuyg‘ulari bilan hamohang dunyo bo‘ylab sayohat qilar, hamisha tashnalik bilan qabul qilinardi. Bastakor butun umri davomida yorqin va ehtirosli his-tuyg‘ularini, hayajonini kuylarida namoyon qilishga intilgan. U inson qalbi kechinmalarini ohanglar tiliga ko‘chirardi.
Moria bu olamga ehtiromini o‘zining umuminsoniy va zamonaviy yo‘sindagi musiqalari orqali bildirgan. Har safar uning kuylarini tinglaganimizda u qalbimizga yanada yaqinroq bo‘ladi.
Shubhasiz, bunday noyob kuylar muallifining shaxsiy hayoti barchani qiziqtirardi. Ammo bastakor haqidagi ma’lumotlarni, saqlangan manbalarni topish nihoyatda mushkul. Buni musiqachining shaxsiy hayotini ommaga oshkor qilishni ismagani bilan izohlash mumkin. Biroq san’atkorning bevasi uning vafotidan so‘ng bastakor xotirasiga bag‘ishlab bir nechta mamlakatda kontsertlar uyushtirgani ma’lum.
2000 yili Pol Moria orkestriga mashhur pianinochi Jil Gambyus, oradan biroz vaqt o‘tgach, boshqa bir taniqli musiqachi Jan Jak Justafre rahbarlik qila boshlaydi. Bu vaqtga kelib, orkestrning ijro uslubi, repertuari ancha boyigan edi. 2010 yili mazkur orkestr Rossiya, Ukraina va Belorussiya mamlakatlariga safar qiladi. Orkestrning musiqiy dasturi “Pol Moria xotirasiga” deb nomlangandi.
Zilola Fozilova tayyorladi
“Jahon adabiyoti”, 2013 yil, 3-son