Истиқлол йилларида Шайх Фаридуддин Аттор ҳаёти ва ижодини ўрганиш, адабий меросини таржима қилиб, нашр этишда кашфиёт ­даври бошланди, дейиш мумкин. Н.Комилов, Ж.Камол, М.Кенжабек, ­Э.Очилов, И.Ҳаққул, Ҳ.Ҳомидий, М.Маҳмуд, И.Остонақулов, М.Ҳасаний, ­Ҳ.Аминов, А.Ҳасаний, А.Мадраимов каби адиб, олим ва таржимонлар бу борада бир қатор диққатга сазовор тадқиқот ва китобларни эълон қилдилар.

Профессор Н.Комилов Шайх Атторнинг «Илоҳийнома» асарининг бир қисми ҳамда «Мантиқ ут-тайр»дан Шайх Санъон ҳақидаги қиссаси ва бир неча ҳикоятларининг насрий таржималарини чоп эттирди. Шоир ва таржимон Мирзо Кенжабек Шайх Атторнинг энг машҳур мансур (насрий) асари, авлиёларнинг таржимаи ҳолларидан баҳс юритувчи «Тазкират ул-авлиё» асарини Шайх Муҳаммад Зоҳид Қўтқу туркчасидан ўзбекчалаштирди.

Ўтган йилнинг охирида Ғафур Ғулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи Атторнинг насрда битилган “Тазкират ул-авлиё” асарини таниқли шарқшунос олимларимиз М.Ҳасаний, Ҳ.Аминов, А.Ҳасаний, А.Мадраимов томонидан бевосита аслиятдан қилинган таржимасини чоп этди. Китобдан ўрин олган тарихий лавҳалар жуда жонли ва таъсирчанлиги билан асарни юксак бадиий ижод намунаси даражасига кўтарган. Ушбу китоб тарихий ­манбадан кўра бадиий асар сифатида қимматли ҳамда тасаввуф тарихи ва ­назарияси, амалиётини ўрганишда катта аҳамиятга эга.

Ўзбекистон халқ шоири Жамол Камол томонидан Фаридуддин Атторнинг 6та – «Мантиқ ут-тайр», «Илоҳийнома», «Асрорнома», «Панднома», «Булбулнома» ва «Уштурнома» достонлари таржима қилиниб, нашр этилиши адабий-маънавий ҳаётимизда муҳим воқеа бўлди.

Бир сўз билан айтганда, асрлар давомида Шайх Атторнинг асарлари таърифини эшитиб келган ўзбек ўқувчилари ниҳоят она тилларида ўқиб, буюк маънавият уммонидан баҳраманд бўлиш бахтига эришдилар.

Сўнгги йилларда Шарқ адабиётининг муаззам сиймоларининг пурҳикмат мероси намуналари билан ўқувчилар оммаси эҳтиёжини қондириш йўлида адабиётшунос олим ва таржимон Эргаш Очиловнинг саъй-ҳаракатлари ҳам диққатга сазовордир. Яқинда “Ўзбекистон” нашриёт-матбаа ижодий уйи у ёзган сўзбоши билан “Тафаккур туҳфалари” туркумида Фаридуддин Атторнинг “Ҳикматлар” китобини чоп этди.

Ушбу китоб мутафаккир шоирнинг диний ва тасаввуфий қарашларини ўзида ифодалаган, кенг билим ва ҳаётий тажрибалари билан тўйинган, бадиий юксак, ихчам, жарангдор, тимсолу ташбеҳларга йўғрилган гўзал ва теран ҳикматлари диди баланд ўзбек ўқувчиларига катта туҳфа бўлди.

Шайх Фаридуддин Атторнинг теран мазмунли фикрлари, панд-насиҳатлари, фалсафий мулоҳазаларини ўзида акс эттирган ҳикматли сўзлар китобига тартиб беришда Эргаш Очилов «Мантиқ ут-тайр», «Илоҳийнома» ва «Асрорнома» асарларининг Жамол Камол таржимасидан ҳамда «Панднома», «Булбулнома» ва «Уштурнома» достонларидан фойдаланган.

Фаридуддин Аттор ҳикматлари ­инсонни Ҳақ ва ҳақиқатга ундайди, унинг комиллик шарафини улуғлайди:

Мард бўлиб қоқсанг, эшик очилгуси,

Истасанг, йўл сенга равшан бўлгуси.

* * *

Яхшиликка яхшилик элтгай, холос,

Яхшилик бирлан киши топгай халос.

* * *

Кимда бўлса ҳиммати олий агар,

Киритар қўлга у ҳар неки тилар.

Жаҳон сўз санъатининг забардаст намояндаларидан бўлган Шайх Фаридуддин Аттор ҳикматлари «Аллоҳ – Олам – Одам» муносабатлари билан боғлиқ деярли барча мавзулардаги кенг кўламли ва ранг-баранг қиррали беқиёс тафаккур дурдоналаридир. Айни жиҳатдан Шайх Аттор хикматларини «Тафаккур уммони, Ҳикмат қомуси, Ҳаёт дарслиги, Маънавият хазинаси, Насиҳатнома, Заковат бўстони, Жавоҳирлар сандиғи» каби кўпдан-кўп номлар билан таърифлаш мумкин. Зеро, тафаккур уммонига шўнғиган, бу қомусни варақлаган, бу дарсликни мутолаа қилган, бу хазинага кирган, бу пандномадан баҳра олган, бу бўстонни оралаган, бу сандиқни очган киши ўзига керакли маънавий гавҳарни қўлга киритмай қўймайди”, деб ёзади нашрга тайёрловчи Э.Очилов сўзбошида.

Аттор ҳикматлари бутун дунёда машҳур. Ул мавлоно ҳикматлари инсонларни ихлос-иймонга, тавҳид-таваккулга ундайди, маънавий-руҳий поклик, маърифий камолот йўлида хизмат қилади. Ишончимиз комилки, Шайх Аттор ҳикматномасини ўқиб, замон аҳлининг қалби ва маънавий дунёси нурлангай, ёришгай.

“Ўзбекистон” нашриёт-матбаа ижодий уйи “Тафаккур туҳфалари” туркумида яна Шарқ мумтоз адиблари: Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, Юсуф Хос Ҳожиб, Алишер Навоий, Жалолиддин Румий, Саъдий Шерозий, Аҳмад Яссавий, Абдураҳмон Жомий, Сулаймон Боқирғоний, Маҳмуд Замахшарий, Муҳаммад Ризо Огаҳий, Сўфи Оллоёр, Аҳмад Югнакий, Абу Абдулло Рудакий, Абулқосим Фирдавсий, Низомий Ганжавий, Амир Хусрав Деҳлавий, Кайковус ҳикматларини жамлаган китобларни ўн босма табоқда, мухтасар ҳажмда ҳамда юқори бадиий сифатда икки минг нусхадан чоп этишни режалаштирган. Ҳақиқатан ҳам, Шарқ сўз санъатининг тамал тоши ҳикмат билан қўйилган: панду насиҳат, теран маъноли ҳикматли сўзлар бу адабиётнинг асосий хусусияти эканлиги бежиз эмас. Ҳикматли сўздан холи асар ва девонни топиш деярли мумкин эмас. Шу боис Шарқ адабиётида панду ҳикмат ­ниҳоятда катта ўрин тутган.

Акмал Саидов,

профессор

«Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасининг 2013 йил 14-сонидан олинди.