Дермантинли эшикни оҳиста чертиб, ичкарига бош суқдим:
– Мумкинми?
Тўрда ниманидир ўқиб ўтирган чўққисоқол, кўзойнакли, тақирбош ғўлабирдай одам менга томонга қарамасдан.
– Келинг, бўтам, келинг, – деди.
Кирдим. У менга кузойнак остидан узоқ тикилди:
– Хўш хизмат, бўтам?
– Домла, мен бир китоб чиқармоқчи эдим. Учрашганларим сизнинг нашриётингизни ва сизларни саҳоватли, бағри кенг одамлар деб мақташди. Бораверинг, ёрдам беришади дейишди. Шунга келиб эдим. – дедим бироз ёлғонларни қўшиб-чатиб. Тўғриси, шаҳар бўйлаб бу гапларни бошқаларга ҳам айтиб юрардим.
– Ў-ў-ў. Одамнинг кўнглини эритиб юбордингиз, бўтагинам. – У бирдан жилмайиб, кўзларини ишқалаб қуйди: – Наҳотки, наҳотки. Биз тўғримизда одамлар шундай яхши фикрда эканлигини эшитиш қандай яхши-я. Кўнглим бузулиб кетди-ей. Оббо сиз-эй. Одамнинг кўнглини эритишга жуда уста экансиз. Яшанг, яшанг. Хўш-ш. Тўғри қилибсиз келиб. Бўпти. Биз хақиқатдан ҳам хожатбарормиз. Ёрдам қиламиз. Қани, нима опкелдингиз?
Мен унга қўлёзмаларимни бердим. У варақлай бошлади.
– Иҳ-ҳи, иҳ-ҳи. Ҳикоялар экан. Ҳикоя. Хўш-ш. Йе?! Вой бетамиз-эй. Нега кўзингни лўқ қиласан? – деди дабдурустдан менга тикиларкан.
– Нима? Мен… Йе, домла…
Мен унга ҳайрон бўлиб тикилдим.
– Манови ерга шундай деб ёзибсиз, – деди-да, қўлёзмани варақлашда давом этди. Мен сал ўзимга келмасдан, у яна менга қараб кулди:
– Нонни қаерига ейди?
– Нима? Тушунмадим. Домла қанақа нон? – дедим қизариб-бўзариб.
– Нонни оғзига ейди-ю, бўтагинам. Мана бу ерда нонни қулоғига еб юрибдими дебсиз. Оббо сиз-эй. Ҳа, майли. Тўғирласа бўлади. Тўғирлаймиз. Хўш-ш. – у қўлёзмани стол устига шапиллатиб ташлади:
– Кўзимга иссиқ кўриниб турибсиз. Қаердансиз, бўтагинам?
– Мен Сурхондарёданман, домла.
– Э-э, шунақами. Айтдимов. Ўхшаб турибсиз. Қалай, хурмолар пишиб жатиппа? Мазза қилиб жеб жатипсизларма? – деди-да шарақлаб кулиб юборди.
– Ҳа, пишган.
– Кўтариб келмабсиз-да. Битта-битта оли-иб, же-еб гурунг қилардик, бўтам.
– Узр, домла, эртага олиб келаман.
– Ҳа, майли, ҳазиллашдим. Ў-ў, сизларда тандирни зўр қилишади-да. Зўр, зўр. Хўш-ш, бўтагинам, демак китоб чиқармоқчиман денг. Оббо сиз-эй.
– Ҳа, домлажон. Сизларнинг ёрдамингиз билан…
– Бўпти, бўпти. Ёрдам қиламиз. Хўш-ш. Ким бўлиб ишлайсиз ўзи? Мухбирмисиз?
– Ҳе, йўғ-э. Духтурман.
– А? Духтур? Йўғ-э. Глав врачмисиз?
– Йўқ. Оддий… болалар врачиман.
– Оббо сиз-эй. Китоб чиқарасизми? Ҳе, бўтагинам-эй. Ўзингизни қийнабсиз-да. Ташвиш, ташвиш. Ҳа, майли…
– Ҳа, энди домлажон, бир ёрдам қилсангиз деб… – Оббо, бўпти. Ёрдам қиламиз дедим-ку. Лекин китоб чиқариш қиммат бўлиб кетди-ю, а бўтагинам. Оддий врач экансиз, қандай бўларкан-а?! Мен сизни бир катта касалхонанинг бош врачими деб ўйлабман.
– Домлажон, энди ўзингиз бир ёрдам қилиб юборасиз-да. Умидим сиздан…
– Хў-ўш, – столни черта бошлади, – бу, бу, бу бўлади. Хў-ўш. – У кўзларини пирпиратиб бир шипга, бир ерга қараб турди: – Бу бўлади 8 босма тобоқ бўлади. Тобоқни биласизми? Ош ейдиган тобоқ эмас. Хих-хих-хих-хи-хи-хи.
– Биламан, домла. Энди ўзингиздан қолар гап йўқ. Сал ёрдам қилинг-э. – дедим рангим ўчиб, чунки бошқа нашриётларда 4-5 босма тобоқ дейишган эди-да. “Ўтдан қутилиб сувга тутилдим” шекилли деб ўйланиб қолдим.
– Яхши, яхши. Ёрдам қиламиз. Рангингиз ўчмасин, бўтам. Келинг-э. Узоқ ерлардан келибсиз. Сазангиз ўлмасин. Боринг-э. Ана 7 босма тобоқ бўлақолсин. Бўладими, бўтагинам.
– Сал камайтиринг-э, домлажон. Илтимос…
– Ҳе, йўқ. Бошқа иложи йўқ. Бизни ҳам текширадиганлар бор, бўтам. Ҳа-а. Чатоқ. Бўмаса-ку, майли эди-я.
– Сал қайишинг-э, домлажон. Наҳотки энди ишим битмаса. Ёрдам қилинг…
– Хўш-ш, – у мени эшитмаётгандек эди – демак 50 мингдан еттитаси қанча бўлади? Ҳисоб-китобга қандайсиз?
Мен қизариб ерга қарадим.
– Хў-ўш. Бу бўлади 350 минг – деди у олдидаги калкуляторни чиқирлатиб: – Майли, келинг. Яхши одам кўринасиз. Духтур экансиз. Эллигини учирамиз…
Индамай қолдим. Гапиришга мажол йўқ эди. Ниҳоят ўрнимдан турдим:
– Домла…
У менга тикилди:
– Хўш, бўтагинам, яна нима гап?
– Бироз ёрдам қилинг-э. Жон домла. Сал арзонроқ бўлмаса менинг иложим етмайди ўнчага. Илтимос…
– Йўғ-э, – у менга тикилди ва бош чайқади. – Оббо сиз-эй! Ахир қоғоз қимматда, бўтам, қиммат. Ўзингиз биласиз қоғоз Россиядан келади. Ўрмонлар ўша ёқда. Улар қимматига бергач, мен нима қилай ахир. Уф-ф…
– Илтимос, домла. Ёрдам қилинг. Ойликка яшайман. Уйдаги сигиримни сотиб пулини олиб келган эдим. Насиб қилса, рози қиламан сўнг…
– Ҳе, сизни қаранг-у. Шунчалик экан нима керак эди шу ташвишларнинг.
– Ҳа, энди бир шундай бўлиб қолди-да. Мен бунчалик бўлишини билмабман… Энди барча умидим ўзингиздан, домлажон. Бўмаса, кетаман энди…
– Уф-ф. – у столни яна тақиллатиб хаёл суриб қолди: – Бўпти. Бу ерга ўтиринг, – деб менга жой кўрсатди. Ёнига бориб ўтирдим. Бироз ичим ёришгандай бўлди. Ишқилиб ноумид бўлиб кетмайин-да…
Хонада икковимиздан бошқа ҳеч ким бўлмаса ҳам уёқ-бу ёғига қараб қўйди-да, паст овозда қулоғимга деди:
– Бўпти. Ёрдам қиламан. Жуда раҳмим келяпти сизга. Келинг-э. Бир савоб қилсам қилайин-э. Бўтагинам, мен уч марта Арабистон борганман. Святойман. Биздан шу савоблар қолади-да. Нима дедингиз?!
– Ҳе, шундай қилинг-э, домлажон. Мен ҳам худо хоҳласа, қайтарарман. Раҳмат-э.
– Хў-ўш, гап бундай. Ҳозир бориб ҳовлидаги ғазнахонага 100 минг тўлаб келасиз. Ундан ташқари бизнинг ички харажатларимиз ва наврўз каби ҳар хил тадбирларимиз учун менга 100 минг берасиз. Тушунарлими, бўтам. Ана шундай қилсак, сиз ҳам куймайсиз, биз ҳам. Бўладими?! Ана сизга ёрдам. Нақд 100 минг пул чўнтагингизда қоляпти. Маъқулми.
– Ҳе, раҳмат-э, домлажон. Лекин шу-у, ўзингизга берадиганини яна бироз камайтирсангиз, деган эдим.
– Ҳе-е, бўтагинам, энди буёғи слишком бўлди-ю. Ахир мен охирги нуқтани айтдим-у. Охиргисини… Энди, бўтагинам, мен сизга айтсам, яна кирадиган эшикни қаттуғ ёпмайди деганлар. Так что. Шунисига ҳам рози бўлаверинг. Керак бўлса, бошқа ерларда ўҳ-ҳў-ў…
У лабини чуччайтиб, кўзларини ола-кула қилиб қўйди. Мен унинг олдидаги қўлёзмаларимни олдим.
– Ҳа, бўтагинам?! Нима бўлди?
– Ҳеч нарса. Бу қўлёзмани сизга адашиб берибман. Сизга компютердан чиққанини беришим керак эди. Хозир…
– Оббо, сиз-э. Бўпти, бўпти. Компютерда терилган бўлса, жудаям яхши. Ўшани беринг. И-и, шошманг. Бўтагинам, аввал менга берадиган доляни беринг. Сўнг ғазнахонага борасиз. Сўнг келсангиз, яна озроқ, иш бор. Ёрдам бераман. Бўлақолинг…
– Хўп, домлажон. Ҳозир. Пул ташқарида бир ўртоғимнинг қўлида эди. Чиқиб, олиб келай. Ҳозир…
– Йе, шунақами? Оббо, сиз пухта-ей. Ҳа, майли. Тез обкелинг. Мен ҳам бир ерга боришим керак эди. Сиз учун кечикиб ўтирибман-а. Тез бўлинг…
– Хўп, хўп. Ҳозир келаман…
– Мен унинг олдидан чиқдим-у, ура қочдим. Анчагача тўхтамай чопдим. Гуё тўхтасам изимдан етиб келиб, “Бўтагинам, менинг долямни бермайсизми?”, деяётгандек туюларди. Шундан бери нашриётларнинг ёнига йўлай олмай юрибман десангиз…