Жонийнинг номи Мулла Қурбон бўлиб, унинг яшаган ва ижод этган вақти XVIII асрнинг охирги чораги ва XIX асрнинг биринчи ярмига тўғри келади. У Бухорода яшади ва ижод этди. Сайфий деган шоир Жонийнинг вафотига бағишлаб ёзган тарих — марсиясида:

Хирад пири деди уйқумга тарих айлағил Сайфий,
Дедим минг икки юз эллик бошида Жони жон кетди.

деб ёзади. Демак Жоний 1250 (1834) йилда вафот этган. Бизга маълум бўлган тазкираларда Жоний биографиясига оид маълумотлар учрамайди. Аммо шоирнинг мукаммал девонидан икки нусхаси бизгача етиб келган. Улар ҳозир Ўзбекистон Фанлар академиясининг Шарқшунослик институтида сақланмоқда. (Инв. № 125, инв № 7483) Ушбу тўпламга киритилган Жоний шеърлари тахминан 1833/1834 йилларда кўчириб ёзилган девонидан (инв. № 125) олингандир.

«ДЕВОН»ДАН

ҒАЗАЛЛАР

* * *

Турди бўстон сайриға сарви хиромон силкиниб,
Қилди пояндоз гул баргин гулистон силкиниб.

Кулгусидин гул сочиб, қизлар билан нозин кўруб,
Панжасида зарларин гул қилди эҳсон силкиниб.

Зулф бирлан ўйнабон атридин анбар тўкканин,
Сунбул они кўрди-ю, бўлди паришон силкиниб.

Ғунча гуфторин кўруб чирманди хазро пардаға,
Сарв рафторин эшитиб, қолди ҳайрон силкиниб.

Ҳар ким ўз гулрўйиға маҳв эрди, Жоний, бил они
Гул юзин кўрди-ю, булбул қилди афғон силкиниб.

* * *

Йиғлатди кўзларимни ажаб лабларинг кулуб,
Важдим бу эрди шамъи жамолингдин ўргулуб.

Ҳар қайси бошқа-бошқа тилар садқа бўлмағин
Қошу кўзингга жону кўнгул ақл олдуруб.

Васлинг тириклигим сабаби субҳу шом, бас,
Бошинг учунки борма менинг кўнглими узуб.

Таъбир қилдим ой юзинга мунзави калаф,
Рухсоринг узра хатти муанбарни туш кўруб.

Бир кўрмак иштиёқидин эй навбаҳори ҳусн,
Тунларнн ўткурур йўлинг устида ўлтуруб.

Сен шод сайр ичинда паричеҳралар била,
Мен хаста доғ бир гўшада зор телмуруб.

Жоний, ниҳояти талабинг кўйи туфроғи
Жон берса оз эмастур оёғингга бош қўюб.

* * *

Санга бир кун дедим, эй маҳжабин, шомимни маҳтоб эт,
Сен айдинг йиғламоқдин ашки олинг бодаи ноб эт.

Мен онга навҳа қилдим ҳолима бир келмадинг ҳаргиз,
Гулоб урмай, кўзум мардумларин дерсенки симоб эт.

Сариғ рухсор уза гулгун сиришким ҳолатин кўргил,
Гулистон ичра раъно қоматингдин гулни бетоб эт.

Хатинг савдосида гул оразингдин бехабар сонма,
Нигоҳ тиғи била гул ғунчадек кўнглимни сероб эт.

Юраклар пора-пора, таҳ-батаҳ қондур жигар, Жоний,
Чаманда сийна очиб, гул яқо чокини ноёб эт.

* * *

Маломатлар етишти сачга, эй жон, мен ёмондин кўп.
Нечаким менга етти сарзаниш аҳли замондин кўп.

Агар булбул чаман саҳнида юз йил навҳа тортаркан
Эмастур бир нафас мен бенаво чеккан фиғондин кўп.

Итинг бирла менинг шаънимда сонсиз можаролардур,
Басо, Фарҳоду Мажнун элга қилган достондин кўп.

Жамолингдин кўзум боғида бир наврас гул очилмиш.
Шукуҳи жилваси юз гулшану минг гулситондин кўп.

Сари кўйингда танҳо мен киби зору ҳазин йўқтур,
Агарчандеки сенда ўртаган бехонумондин кўп.

Қадинг сарвини истаб бир гулистон ичра кўз солдим,
Анга монанд кўзга кирмади сарви равондин кўп.

Адамдур, беибодур Жонийи мискин, афокаллоҳ,
Жаҳон ичра баҳосин қилмағил аҳли замондин кўп.

* * *

Тун оқшом оразингдин тўлун ой кўрдим хаёл ичра,
Ўзимдан бордим ул ғоятда бўлдим ўзга ҳол ичра.

На раъно сарвқад давринг гули рухсори зебидин
Чаман аҳлини маҳви ранг айлабдур камол ичра.

Хушо, гулзор аро гулгун узори наргис олтуни,
Ики заррин ғазола гурфароқдир ҳусни ол ичра.

Малоҳат боғидур ҳуснинг, назокат сендадур ёри,
Пари пайкар санамлар ходим ўлмишлар жамол ичра.

Менинг коми дилимға заҳри ҳажрьнг шаҳди роҳатдур,
Бу лаззатни киши топмас юриб юз йил висол ичра.

Не давлатдур менга дилдор ёди бирла жон бермак,
Не мушкул иш эрур оҳсиз малолидур малол ичра.

Фано бўлмай етишмас белу оғзинг сайрига Жоний
Саропо умр бори сарф ўлмиш қийлу қол ичра.

НАВОИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС

Боғи жаннат гулшани ҳуснингга руҳафзо эмас,
Нахли тўби қоматингдек сарв гардунсо эмас,
Не деб олам ичра хаттинг рашкидин савдо эмас,
Сунбулин Лайли очибдур ел абир осо эмас,
Доғини Мажнун қонатмиш лолаи ҳумро эмас.

Баҳри ҳайрат ичра Вомиқ туздинг, эй Узро узор,
Гулда Лайли аксидур, булбулда Мажнундин шиор.
Бир тараф Ширин ҳадиси, бир тараф Фарҳоди зор.
Настаран кўзгусида бир сори мен, бир сори ёр.
Чеҳра аксин кўргузубдур ул гули раъно эмас.

Савсани тўн бирла сабзи хат муносибдур анга.
Нилуфарга хол юзида мазҳари нурул-ҳудо,
Мунча зебу зийнат ила сарви қаддидин адо,
Гулга ўхшатган каби ёримни гўё боғ аро,
Музтариб кўнглум қушидур булбули шайдо эмас.

Гўиё шамсу қамардур ҳусн шаҳристонида.
Кўрмадим ул ҳурваш шабхуни ризвон ёнида,
Гулжабинлар ҳасратидин бош қўйуб остонида,
Гулни сарв узра хаёл этдим кўнгул бўстонида.
Рост айтиб сарви гулрўйим киби зебо эмас,

Ул ситамгардин кўнгул ҳифзиға қилдим эҳтиёт,
Ҳар касу нокас била беҳуда қилмай инхирот.
Мутриби гулчеҳра илҳони-ла туздим инбисот.
Доим афғонимда булбул ноласидии йўқ нишот.
Ул ҳам андуҳзо эмас, бул ҳам нишот афзо эмас.

Новаки мужгон этиб ул шўх чўқ гўстоғ аро,
Қолди кўнглум захми пайконидин асру доғ аро,
Хизр бўлсун йўқ иложи кирмайин туфроғ аро,
Бўлмангиз мағрури ҳусн, эй шўхларким, боғ аро,
Сиз киби бултурги гуллардин бири пайдо эмас.

Қошларининг эгмасидин аксдур қавси қузаҳ,
Ёй агар булдур жаҳон ичра савод этмас шабаҳ,
Жоний ўз гулчеҳраси эҳсонидин топмиш фараҳ.
Менга гулруҳ соқи-ю, булбулга гул тутти қадаҳ,
Мастдур улким, Навоийдек вале расво эмас.

ФУЗУЛИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС

Завқиминг вори ўшал тожи сазовора фидо,
Шавқиминг шуҳраси бошинг уза зар тора фидо,
Кўнглуминг маҳзани гул орази гулнора фидо,
Жониминг жавҳари ул лаъли гуҳарбора фидо,
Умриминг ҳосили ул шеваи рафтора фидо.

Қанд дерлар сўзинги, йўхса малоҳат кони,
Рамзидин гул тўкилур, дур гуҳари эҳсони,
Кўзларим ул ики меҳроби яшил ҳайрони,
Дард чекмиш бошим ул чашми сияҳ қурбони,
Тоб кўрмиш таним ул турраи таррора фидо.

Сарв дерлар қадинга аслида жаннат шажари,
Гуллари руҳи равон, инсу малакдур самари,
Юзларим лолалари шабнами сони саҳари,
Кўзларимдин тўкулан қатраи ашким гуҳари,
Лабларингдин сочилан луълуи шаҳвора фидо.

Юзинга садқа чаман сайрида гул соралари,
Бенгзатурлар дахи насрин киби бечоралари,
Кўзларим оқида мардум деялар қоралари,
Чок кўксумда ўлан қонлу жигарпоралари,
Маст чашмингда ўлан ғамзаи хунхора фидо.

Кўзларинг ўқи ўтуб кўксима бал жонимдин,
Қатра қонлар тўкула хар сари мужгонимдин,
Бехабар бўлдум ўшал этдуги пайконимдин,
Пора-пора дили мажруҳи паришонимдин,
Сари кўйингда киран ҳар ита бир пора фидо.

Манга даст берса внсолинг унин ошуртордим,
Кирпиким найза қилиб душманингни туртордим,
Шукрлиллаҳки кўйинг хокина кўз суртордим,
Жону дил қайдини чекмакдин ўзум қуртордим
Жонни жононима қилдим, дили дилдора фидо.

Тонг дагил булбул агар тутса гулистонни азиз,
Дўгулуб гули ҳумро қилса бу бўстонни азиз,
Жоний, ҳоқонлар аро беклади султонни азиз,
Эй Фузулий, нўла гар сахлар эсанг жонни азиз,
Вақт ўла ким ўла бир шўхи ситамгора фидо.

РУБОИЙЛАР

Зулф эмас рухсори жонон узра умридур дароз,
Ул жиҳатдин ҳасратиднн кўрмайин жон берсам оз,
Кокилинғ торига банд ўлди кўнгул не важҳдин,
Улса ул нисбат била саргашталикда сарфароз,

* * *

Қоматинг сарвинда кўрдим икки гулшанвор гул,
Икки гулгун оразинг аксиму, ё дастор гул.
Лаъл гул барги жабин, гулнор рухсору зақан.
Ҳар бирин ёлғон эмас айтилса юз харвор гул.

* * *

Ой талъати моҳ ёна кўрдим.
Ғафлатда эдим уёна кўрдим.
Лутф этдингу бошим узра келдинг,
Шукрки юзунгни қона кўрдим.