Og‘ir sukunatni mutloq o‘ziga singdirgan qabristonning qo‘rqinchli manzarasi horg‘in nafas olgancha gunohlarga to‘lib-toshgan foniy dunyoni jimgina kuzatib mudraydi. Do‘psaygan qabrlarning u yer-bu yerida bo‘y cho‘zgan yantoq butalari bu sovuq sukunatga bardosh berolmay, yengilgina esgan shabbodaga asta-asta bosh chayqashib, bir-birlarining badanlariga davomi…

Yangi tomorqamizga oilamni og‘zim qulog‘imda bo‘lgancha olib bordim. Qip-qizil dashtni ko‘rgandayoq, xotinimning avzoyi birdan o‘zgarib, labiga uchuq toshgandek gezardi-qoldi. Na ariqda suv ko‘rinadi va na gurkirab o‘sgan biror dov-daraxt. To‘g‘ri, har qadamda adir giyohlari bo‘y cho‘zib yotibdi-yu, baribir yoqimsiz ko‘rinish davomi…

Bir qishloqdan o‘n besh o‘g‘lon harbiy komissariatga chaqirildik. Harbiy okrugdagilar tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishiboq, ertaga xurjunlarimiz bilan xuddi shu yerda taxt turishligimizni qat’iy tayinlashdi. Aytishlaricha, temir yo‘l stantsiyasidan jo‘natilarkanmiz. Tomir-tomirlarimizda ko‘pirib oqqan qon dushmanga qarshi intiqom o‘tida yongandan-yonadi. Tezroq, tezroq urush davomi…

Tashqarida yovvoyi shamol chiranib guvillaydi. Derazaga yaqin bo‘y cho‘zgan qora gilos shoda-shoda mevalarini hovuchida siqimlagancha shoxlarini olib kelib, oyna yuzlariga urmoqni ko‘zlaydi. Shashtidan qaytadimi, ketiga bosh olib, kaftlarini keng yozadi. Mevapari marvariddek tovlanib ketadi. Shu daf’a yeru ko‘kni bir-biriga urgudek davomi…

Ozod esankirab qolayozdi. Qaynotasining bunchalik tuban ketishi, hatto ko‘zining paxtasi chiqqudek olayib, qo‘lini bigiz qilgancha o‘shqirgani uning izzat-nafsini junbushga keltirib, ayovsiz sanchiqlarga belab tashladi. Nahot bir oilaning taqdirini shunchalik sayoz, shunchalik yengil hal etayotgan bo‘lsa? Nahot ikki norasida tirik yetim davomi…