Одамзот Коинотнинг ҳақиқий ўлчамларини тасаввур қилиши қийин. Биз унинг нечоғли катта эканини билмаймиз, бинобарин, қанчалик масофага чўзилиб кетганини тасаввур қилишимиз ҳам қийин.

Агар биз Ердан узоқлаша бошласак, бунинг сабабини англаб етамиз. Ер — Қуёш системасининг кичик бир зарраси. Қуёш системасига унинг атрофида айланадиган сайёралар, кичик сайёралардан иборат астероидлар ва метеорлар киради.

Бизнинг бутун Қуёш системамиз ўз навбатида «галактика» деб аталувчи бошқа бир катта системанинг кичик қисмидир. Галактика миллион-миллион юлдузлардан ташкил топган бўлиб, ўша юлдузларнинг кўпчилиги бизнинг Қуёшимиздан анча каттадир ва ўз қуёш системаларига эга.

Шундай қилиб, биз Сомон йўли деб атайдиган ва кечалари кузатадиган галактикадаги юлдузларнинг барчаси «қуёшлар»дир. Уларнинг ўртасидаги масофа километрлар билан эмас, ёруғлик йиллари билан ўлчанади. Ёруғлик бир йил давомида 9 500 000 000 000 км масофани босиб ўтади. Бизга энг яқин ва ёрқин юлдуз бўлмиш Центавр Альфаси Ердан 46 000 000 000 000 км узоқликда жойлашган. Ўз навбатида бизнинг галактикамиз ҳам ундан-да каттароқ системанинг кичик бир бўлагидир.

Бундан бошқа яна миллионлаб галактикалар мавжуд бўлиб, улардан энг яқини билан бизнинг галактикамиз ўртасидаги масофа 2 000 000, энг узоғи билан бизнинг галактикамиз ўртасидаги масофа эса триллионлаб ёруғлик йилларига тенгдир. Буларнинг барчаси бизга маълум бўлган Коинотнинг фақат бир бўлагидир. Ҳақиқатда эса унинг ўлчамлари бундан ҳам катта бўлиши мумкин!

Мунажжимларнинг фикри ҳам шундай. Асосий муаммо Коинотнинг айнан қанчалик катта эканини билишдадир.

Олимлар бу саволга жавоб топишга ҳаракат қилганда, фазонинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олишларига тўғри келади. Замонавий назарияларга кўра, фазо ўз атрофида эгила боради. Бунинг маъноси шуки, фазонинг «ташқариси»га чиқиш мумкин эмас, чунки сиз маълум бир чизиқ бўйлаб олдинга қанчалик ҳаракат килманг, у, барибир, эгилиб, фазо «ичида» қолиб кетаверади.

Унинг қандай юз беришини қуйидаги мисол ёрдамида тушунтириш мумкин. Москвадан Владивостокка маълум бир баландликда учаётган самолёт Ернинг эгик юзасини такрорловчи ёй шаклини ҳосил қилади. Агар у тўғри чизиқ бўйлаб учганда эди, манзилга етадиган масофани босиб ўтганида бир неча минг километр баландликка чиқиб кетган бўларди.

Мунажжимларнинг фикрича, фазодаги ҳар қандай ҳаракат худди шу ҳолатда содир бўлади, ягона фарқи шундаки, фазонинг эгилиши ўта мураккаб ҳодисадир. Уни бирор сурат ёки модель ёрдамида тасвирлаб бўлмайди, фақат олий математика қонунлари ёрдамида ҳисоблаб чиқиш мумкин.