O‘zbek bolalar adabiyotining ko‘zga ko‘ringan vakili Xudoyberdi To‘xtaboyev 1932 yilda Farg‘ona viloyatining O‘zbekiston tumanida tug‘ildi. Uning bolalik va o‘smirlik yillari urush davriga to‘g‘ri keddi, ota-onadan erta yetim qoldi. Yozuvchi o‘rta maktabni tugatib, ToshDU filologiya fakultetining logika-psixologiya bo‘limiga o‘qishga kiradi. Talabalik yillaridanoq badiiy ijodga qiziqadi.Xudoyberdi To‘xtaboyev oliy o‘quv yurtini tugatgach, «Toshkent haqiqati», «Qizil O‘zbekiston» ro‘znomalarida, «Guliston», «Gulxan», «Sharq yulduzi», «Yosh kuch» oynomalarida, «Kamalak» nashriyotida ishladi, «Oltin meros» respublika jamg‘armasiga rahbarlik qiddi. Adib ijodining dastlabki davridanok hajvga, kulgiga moyil hikoya to‘plamlarini, qissa va romanlarini yaratdi. Uning birinchi hikoyalar to‘plami «Shoshqaloq» 1961 yilda e’lon qilindi.Xudoyberdi To‘xtaboyev Hamza nomidagi Davlat mukofoti, «O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi» (1982) unvoni sovrindori, O‘zbekiston xalq yozuvchisidir (1991).Asarlari: «Sehrli qalpoqcha» (Bu asarda voqealar qahramon tilidan bayon etilgan), «Sariq devni minib» (1968, jami 24 tilga tarjima qilingan), «Sariq devning o‘limi» (1973), «Besh bolali yigitcha» (1976), «Qasoskorning oltin boshi» (1981), «Yillar va yo‘llar» (1983), «Sehrgarlar jangi yoki shirin qovunlar mamlakatida» (1986), «Mungli ko‘zlar», «Sir ochildi» (1964), «Omonboy va Davronboy sarguzashti», «Jannati odamlar» (1996), «Shoshqaloq», «So‘qmoqlar» va boshq.
Xudoyberdi To‘xtaboyev. Jannati odamlar (O‘smirlar uchun roman). — Toshkent, Cho‘lpon nashriyoti, 1995. Asar insonning qadr-qimmatini ulug‘lash, undagi yaxshi xislatlarni sharaflash, tubanliklardan nafratlanish tuyg‘ulariga yo‘g‘rilgan. Shafqatsiz davrda yashab, qalbi to‘la armon bilan olamdan o‘tgan marhum onam Sorabibi Erkavoy qizining xotirasiga bag‘ishlayman. davomi…
Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, o‘tgan zamonda emas, shu o‘zimizni kunlarda Toshkent shahrida eng aqlli odamlarni shoshirib, o‘ylantirib qo‘yadigan sirli bir voqea yuz beribdiki, butun shahar ahli hayratdan yoqasini ushlab qolibdi. 12 qavatli uylarning qoq o‘rtasiga dadalari qurib bergan davomi…
Asarning to‘liq variantini saqlab oling.
Shokalonning shohona qurilgan hovlisi. Ayvonda Shokalon bilan xotini Shahriniso atlas to‘shaklarga, par yostiqlarga yaslanishib suhbatlashyapti. Nariroqdagi baland tushgan ravonda o‘g‘li Shoumar uch-to‘rt tengqurlari bilan qarta o‘ynayapti. Xizmatkor ayol er-xotin oldiga so‘yilgan qovun olib kiradi.Ayol – Men endi ketaveraymi?Shahriniso – Yigitlarga davomi…
OPAJONIM BOR EDI… Birinchi qism ChAQIRIQ QOG‘OZI Meni qishlog‘imizdagi jamiki o‘g‘il bolalar yomon ko‘rishadi, shuning uchun ham menga «besh bolali» deb laqab qo‘yishgan.Besh bolali deyishlariga, rostini aytsam, uncha jahlim chiqmaydi. Nega desangiz, chindan ham roppa-rosa beshta ukam bor. Beshoviniyam o‘zim davomi…
BIRINChI QISM SARSONU SARGARDONLIKDA I bob Bu qishloqning asl nomi Xonkeldimi, Qo‘rg‘onchami — hech kim aniq bilmaydi. Katta ko‘chaning o‘ng tomonidagilar Xonkeldi deyishadi. Xonlar yashagan, bilib qo‘yinglar, deyishadi. Chap tomondagilar qo‘rg‘oncha deyishadi. Qo‘rg‘onchada xonlarning navkarlari, navkarboshilar turgan, bilib qo‘yinglar, deyishadi. davomi…
I BOB MEN AKBAR QOVUNChI BO‘LAMAN Gap qo‘shmay tursangiz, hammasini bir boshdan so‘zlab beraman, bo‘lgan voqea qanday yuz bergan bo‘lsa, qasam ichib aytamanki, hech narsa qo‘shmasdan, hech narsani olib tashlamasdan shundayligicha aytaman. Yolg‘onchi emasman. Yolg‘on gapirgan odamni ko‘rsam, meni yetti davomi…
SEHRLI QALPOQChA I bob KO‘ChAGA QUVILDIM Tanishib qo‘yaylik: otim Hoshim, erkalatib chaqirmoqchi bo‘lsangiz Hoshimjon deb aytasiz. Familiyam — Ro‘ziyev, Ro‘zivoy traktorchining o‘g‘liman. Ruxsat bersangiz, oilamiz haqida ham ikki-uch og‘iz so‘zlab o‘tsam: dadam ikki-uch yildan buyon choida buldozer haydab yer tekislaydi, davomi…