Оқибат ва андишани асрайлик

Синглимнинг туғилган куни эди. Хурсанд қилиш мақсадида уни ўзи ёқтирган филм намойишига олиб бордим. Алишер Навоий санъат саройининг муҳташам залига томошабинлар аллақачон йиғилиб бўлган. Биз ҳам бўш ўринлардан бирига ўтираётгандик, орқа тарафдан бир қиз эътироз билдирди. —У ер банд, бошқа жойга ўтиринг!
Буйруқ оҳангидаги бу хитоб нафсониятимга тегди.
Қолаверса, салгина аввал шу ерга ўтиришга тараддудланаётганимизда худди шу қизнинг “Оббо, бизни тўсиб қўяди, бошқа жой қуриб кетганми!” дегани қулоғимга чалинганди. Синглимдан ҳам кичик бўлган бу қизнинг қўполлиги жиғимга текканини яширмай мен ҳам жавоб қайтардим:
—Ҳарқалай бу жойни сотиб олмагандирсиз?
—Сотиб олган бўлсам-чи!
Айни шу топда гап гапга уланиб, уруш чиқиши табиий эди. Бироқ ўзимни босдим. Ахир у менинг тенгқурим эмас — ҳозир шунақа ёшда, битта гапдан қолиш бир еримни камайтирармиди..
Хуллас, филм ҳам бошланди. Аслида руҳиятга таъсир қиладиган, ўзига чорловчи, ибратли жойлари кўп эди филмнинг. Лекин боя мен билан тортишган қизнинг овози борича филм қаҳрамонлари билан баб-баробар гапириши, ора-чорада баралла куй чалиб жиринглаётган қўл телефонида андиша кўчасидан анча йироқ бўлган сўзлар билан гаплашиши асабга тегмай қўймасди. Бунисига ҳам чидаб ўтирдик. Бир маҳал синглим ортига ўгирилиб:
—Оёғингизни йиғиштириб олинг, — деди.
—Ногиронма-ан, оёғим чўлоқ, йиғиштиришнинг иложиси йў-ўқ!
Қиз шундай дея овозининг борича ҳиринглади. Билишимча, у синглим ўтирган ўриндиқ суянчиғига оёғини тираб унинг сочидан тортган. Яширмайман, унинг ўрнида синглим бўлганида шу безбетлиги учун чаккасига тарсаки тортиб юборган бўлардим… Қизиқ, қизини қўл телефонидан тортиб тилла матоҳларигача таъминлаб қўйган ота-она наҳот уни оддийгина — жамоат жойида ўзини тутиш одобидан сал бўлсин, бохабар қилмаган бўлса? Таассуфлар бўлсинки, бугун кўча-кўй, автобус, кинотеатр ва шу каби гавжум жойларда бундай қизларни кўплаб учратиш мумкин. Шу тахлит қилиқларга одатланган қизлар эртага бировнинг эшигига борса, панд еб қолмайдими? Ўз фарзандларининг яхши еб, бировдан кам бўлмай кийиниши ҳақида қайғураётган ота-оналарни нега уларнинг тарбияси, юриш-туриши ташвишлантирмаяпти?..
—Кўйлакни итидан кийиб олибдими, Феруз?
Мана сизга ўз тилига бўлган “ҳурмат”нинг намунаси! Мана сизга бир пайтлар энг кассабоп деб тан олинган “Кўзларинг маъюс” филмидаги биргина сўзнинг ёшлар тарбиясига кўрсатган салбий таъсири. Ўша филмда қаҳрамонлардан бири худди шу сўзни ишлатган эди. Шу ўринда бир мисол. Мутахассислар фикрича, болага ташқи муҳитнинг таъсири катта бўлиб, у ҳатто ёруғ дунёга келмасиданоқ онаси эшитган мусиқа, у ўқиган китоб ёки томоша қилган филмдан таъсирланар экан. Ўз-ўзидан бу бола туғилганидан то улғайгунича атрофида юз бераётган воқеликлардан ижобий ва салбий маънода сабоқ олишини эса таъкидлаб ўтиришга ҳожат бўлмаса керак. Шу боис ҳам бугун болани китобдан кўра ойнаи-жаҳон кўпроқ ўзига жалб қилаётган бир пайтда ижодкорларимиз имкон қадар ахлоқ-одобга дахлдор сўзлардан кўпроқ фойдаланишса яхши бўларди…
Филм ҳам ниҳоясига етди. Уйга қайтиш учун автобусга чиқдик. Бир-икки бекат юрганимиздан сўнг бир қизнинг кўзларида ёш билан зорлангани ҳамманинг диққатини тортди:
—Қизингиз тенгиман-ку, уялмайсизми шунақа қилишга?!
Нима гаплигини англаб-англамасимиздан қизнинг ёнида турган одамнинг ғудрангани эшитилди:
—Ириллама! Овозингни ўчир!
Барча лол-у ҳайрон. Қиз эса “Худога солдим…” дея тескари бурилиб олди. Шу пайт билмадим, қайси гуноҳи учун, ҳалиги одам қиз шўрликка астойдил қўл кўтариб, уни олдга томон итариб турткиласа бўладими? Тўғриси, шу чоққача аёл зотига қўл кўтарган эркакни кўрган эмасман. Шунинг учунми, ўзимни буткул йўқотиб қўйдим.
Қўлидаги дипломат, бўйнидаги бўйинбоғу, тақиб олган кўзойнагидан нуфузли идорада ишлаши кўриниб турган бу одам инсонга хос бўлган барча фазилатларни унутгандек эди, шу чоғ. Унинг тилидан кўчаётган куракда турмайдиган сўзлар, ёшгина қизни астойдил дўппослашидан ҳамма карахт эди, чоғи. Автобусда ёши катта одамлар қанча кўп бўлмасин, улардан бирор кимса ҳалиги одамни ҳовуридан туширишга ҳаракат қилмасди. Хайриятки, анча нарида турган ёш бир йигит тиқилинчда бир амаллаб етиб келди-да, ҳайвон қиёфасига кирган бояги одамнинг икки қўлидан маҳкам ушлаб, унга деди:
—Ака, ўзингизни босинг, қиз бола-ку!
—Чиққан жойига киритиб қўяман, нега мени худога солади?!
Яшавор, дегани одам йўқ, гапни қаранг! Автобусдаги тиқилинчдан фойдаланиб қизга ҳирс билан тегинаётганда нега худони ўйламади, бу шоввоз?! Қиз шўрлик ҳам аламидан айтди-қўйди-да… Қилғилиқни қилиб қўйиб, худони баҳона қилишни, яна аёл кишига қўл кўтаришни нима деб изоҳлаш мумкин?..
Кинотеатрдаги дилхиралик ҳозиргисининг олдида ҳайф экан, дедим ўзимча. Ҳали ақлини танимаган ёш бир қиздан хафа бўлибман-у, нақ қирқ ёшни қоралаб қўйган кап-катта одамларнинг ҳам шунақа “ҳунар”и борлигини ўйламабман. Ахир, бугун жамиятга қўшилаётган неча-неча фарзандни вояга етказиб, “ота” деган ном остида юрган одамлар шундай қилиб турса, ёшларни одобсизликда айблаш кўпам тўғримикан? Аёлга қўл кўтарганнинг боплаб таъзирини бериш ўрнига лоқайдлик ила томошабин бўлиб турганлар-чи? Аслида улар ҳам ота, насиҳат қилса гапи ўтгудек ёши улуғ инсонлар-ку?! Шундай хунук манзарага гувоҳ бўлган ёшларга катталарнинг совуққон ва бефарқлиги яхши маънода ибрат бўла олмаслиги аниқ эмасми? Куни келиб орамиздаги меҳр-оқибат, андиша ва ҳурмат каби улуғ фазилатлар йўққа чиқса охир-оқибат кимга зиён? Бу кетишда миллатимизга хос бўлган ҳотамтойлик, ибо, одамийлик хислатлари бардавом бўлади, деб кафолат бериш мумкинмикан? Ахир бизнинг европаликлардан устун жиҳатимиз ҳам шу эмасми?
Шу каби саволлар қийноғида чуқур ўйга толибман. Эътибор берсам, туғилган кунида таъбим хира бўлганидан изтиробга тушган синглим менга минг хижолат билан боқиб турган экан…

Муборак Охунова