Абдулла Қодирий. Ҳуқуқ (1923)

Кичкина фелетўн

Хотун-қизларимизга бағишлаб

Азбаройи Худо айтингиз-чи, ҳуқуқ деган нарса ўзи нима?

Ҳуқуқ нимадан иборат? Гуваламики, уни биз майдалаб ҳожатимизга яратайлик?! Нима ахир? Бунинг жавобини — «ҳуқуқ» деган дарди бедавони бўйнига осиб олғанлардан сўраймиз.

Шўролар ҳукумати ҳар бир чоти айри, боши юмалоққа, ҳар бир ҳайвони нотиқу ва ғайри нотиққа ва ҳар бир инсу жину деву парига том-том боло-боло бом[1] ҳуқуқ берди, деб гапуришадирлар! Бу тўғрими баковул.

— Ясовуллар, қозию қуззотлар бу гапка, бу ишларга тушунадирларми?

Гап бундай: ўзингизнинг Халча опангиз; аллақаердан ҳуқуқ текширадирған бўлуб, эрга берилаётқан бир қизнинг уйига борибдир. Хайр, яхши — текширсин.

Нега энди 13 ёшлиқ Ойнисани оёғидан, қулоғидан чўзиб, елмай, югурмай 18 ёшатуб қўядир?

Тағин бир иш: масалан, ўзингизнинг Зайнаб опангиз: эридан, қўйинг-чи, уйидаги ҳар бир ясси-япасқи қинғир-қийшиқ, аживатараладан ейдур калтакни; шилқ-шилқ; ўзи оч, боласи оч; нон деганда ғириллайдир кесак… Бечора опангиз ундан-бундан сўраб-сўроғлаб борадир катта вивескалик бир ҳуқуқ олиб берадурғанга. Ииғлайдир, сиқтайдир, арзи бандалик қиладир; аммо қўл қуруқ, ёлғиз бош!

Чақириладир эри, ёнидауч-тўртта гумангга, илтимосчи, азайимхон, тутатқи, иҳи-пихи, гап бийрон, ғарч-ғурч, улли-булли, ўлумдан хабаримиз бор бундан йўқ!

Мурофаа[2]: икки коски , яна бир гуржи. Қанақа гуржи дейсиз? Ҳа, тушунадурған мухторият, фалон писмадону гўёки бу мажлиска ўзи шундай қиртиш қидирибгина келган, тавба!

—      Зайнаб опа, оғзинг қайси?

Бечора қулоғини кўрсатади.

—      Ҳуқуқ!

Ёнида жаллод ва бошқа қасамхўрлар; Ғўдайиш, пичинг! Бечора дир-дир қалтираған, қози маҳсимнинг ҳам гаплари айлантирмалик:

—      Ким яхши?

—      Эрим, почча!

—      Ким ёмон?

—      Ҳуқуқ, почча!

Ҳуқуқ—гап билмаган, иш билмаган Зайнаб опаларники эмас, шайтон устози бўлған Ҳожи Абдидарники, шайтон мардикори бўлған Салоҳиддин муфаттинзодаларники! Шоир Хоқоний, дегандек: Ҳолати манҳусада қолған «ул» эмас, тўртта наҳснинг орасида боши айланган ану бечора!

Гап кўп, кўмир оз; кези келди, бир ёздиқ!

Ҳақиқат эълони: Жулқунбой

«Туркистон» — 1923 йил, 24 декабр, 213-сон


[1] Том-том боло-боло бом – мукаммал.

[2] Мурофаа – суд мажлиси.