Po Edgar Allan (1809.19.1, Boston — 1849.7.10, Baltimor) — amerika romantik yozuvchisi va adabiy tanqidchisi. Simvolizm boshlovchisi. Aktyorlar oilasida tutilgan. 1815—20 yillarda Buyuk Britaniyada yashagan. 1825 yil Virginiya universitetiga kirgan, Uest-Poynt harbiy akademiyasi (1830—33)da o‘qigan. Asosan, fojiali, «dahshatli» («Qora mushuk», 1943 va b.), fantastik («Voron va boshqa she’rlar», 1845) yoki yumoristik novellalar («Grotesklar va arabeskalar» to‘plami, 1840) klassigi. Po detektiv adabiyotning asoschilaridan («Morg ko‘chasidagi qotillik», 1841; «Mari Roje siri», 1842; «Tilla qo‘ng‘iz», 1843; «O‘g‘irlangan maktub», 1845). Uning yetuk lirikasida mahbubasidan judo bo‘lgan kishining jafolari mavzui o‘z ifodasini topgan («Annabel Li», 1849 va b.). Shafqatsizlik, sadizm Po hikoyalarida inson tabiatidagi hayvoniy hirslarning tantanasi tarzida talqin etilgan. Po jamiyat hayoti, kishilar tabiati va ruhiyatidagi yemirilish hollarini tasvirlar ekan, hajviy va ijtimoiy-tanqidiy pafosdan xam samarali foydalangan. «Ijod falsafasi» (1845), «Poetik printsip» (1850) falsafiy asarlari bilan amerika estetikasi rivojiga munosib hissa qo‘shgan. Poning detektiv hikoya janrida orttirgan tajribalari A. K. Doyl, R. L. Stivenson, G. Chesterson singari yozuvchilar ijodida an’ana sifatida foydalanildi; she’riy ijodi frantsuz va rus simvolistlariga ta’sir ko‘rsatgan. Asarlari o‘zbek tiliga tarjima qilingan («Tilla qo‘ng‘iz», 1962).
Sirenalar qanday qo‘shiqni kuylashardi yoki Axill ayollar orasida yashirinar ekan, o‘z ismini nima deb aytardi — bu savollar nechog‘lik murakkab bo‘lmasin, bunda ham allaqanday taxminga o‘rin topiladi. Ser Tom Braun. “Xokdon” Aql-idrokimizning imkoniyatlarini tahlil etish mushkul. Biz bu haqda faqat davomi…
Men mashhurman, to‘g‘rirog‘i mashhur edim. Ammo “Yunius maktubi”ning muallifiyu “Temir niqobli” odam ham emasman. Mening ism-familiyam Robert Jons, Beli Berdda tug‘ilganman. Onamning aytishicha, endigina tetapoya qila boshlagan vaqtlarimdanoq, ikkala qo‘lim bilan burnimni cho‘zib o‘ynarkanman. Mushtiparim buni mening yorqin kelajagim belgisi davomi…
Tog‘ cho‘qqilarida mudroqlik hokim, Sukunat izg‘iydi g‘or, qoyalarda…Alkman, yunon shoiri — Quloq sol, — dedi Iblis mehribonlik bilan qo‘lini boshimga qo‘yib, — men senga Liviyadagi bir huvillagan o‘lka haqida gapirib bermoqchiman. Zahira daryosi sohillarida yastangan bu o‘lkada orom ham, sukunat davomi…
Nega buncha qayg‘urasiz,Ey, noyob go‘zal!J. Milton. Qomus Ajoyib, fusunkor shahar Edinani sayr etishga chiqqanimda oromli, farahbaxsh oqshom tushayotgan edi. Ko‘chalar gavjum, har yonda g‘ala-g‘ovur, odamlar bir-biriga turtinib-surtinib, qayoqqadir oshiqishadi. Xotin-xalaj baqirib-chaqirishadi. Bolalar qiyqirishadi. Cho‘chqalar chiyillab, xurillashadi. Aravalar g‘ijirlaydi. Ho‘kizlar bo‘kirishadi. davomi…
Nyu-Yorkda vabo epidemiyasi quturgan paytda bir qarindoshim ikki haftacha Gudzon daryosi sohilidagi hashamatli kottejida yashashni taklif qildi. Bu yerda har-har zamonda shahardan kelib turadigan noxush xabarlarni aytmaganda, maroqli hordiq chiqarish, sayr qilish, baliq ovlash, cho‘milish, musiqa tinglash, xullas dam olish davomi…
Rost, men jahldor odamman. O‘lgudek asabim chatoq. Avvaldan shunaqa edim. Tarki odat — amri mahol. Lekin siz meni aqldan ozganga chiqarayotganingiz insofdan emas. Bu kasallik mening zehnimni o‘tmaslashtirgani yo‘q, aksincha, uni yanayam charxladi. Xususan, eshitish qobiliyatimni yanayam oshirdi. Eh-he, yer davomi…