XX asr jahon hikoyachiligining betakror namoyandalaridan biri italyan adibi Dino Butstsatidir (Dino Buzzati). U 1906 yilda Italiyaning Belluno viloyatida tug‘ilib, 1972 yilda Milanda vafot etgan.Ko‘p yillar Milandagi “Korrera della Sera” gazetasida ishlagan.
Yozuvchining “Tog‘li Barnabbo” (1933), “Eski o‘rmon siri” (1935), “Tatar cho‘li” (1940), “Muhabbat” (1963) romanlari, “Yiriklashtirilgan qiyofa” (1960), “Ayiqlarning Sitsiliyaga g‘aroyib bosqini” (1945) va boshqa qissalari, ko‘pgina hikoya va dramalari mashhur. Chunonchi, “Tatar cho‘li” romani bilan “Qiziq voqea” dramasini frantsuz tiliga Alber Kamyu tarjima qilgan.
“Tatar cho‘li” romani Borxesning shaxsiy kutubxonasidagi eng ardoqli asarlardan biri hisoblangan. Yozuvchining 1958 yilda chop etilgan “Oltmish hikoya” to‘plami Italiyaning eng obro‘li “Strega” adabiy mukofoti bilan taqdirlangan.“La Skala”dagi shov-shuv” hikoyasini esa, Andre Morua ikkinchi jahon urushidan keyingi butun Yevropa adabiyotida dunyoga kelgan eng haqqoniy asar sifatida baholagan.
Jovanni telefon qo‘ng‘irog‘i tovushidan uyg‘onib ketdi. Go‘shakni ko‘tarsa, bosh muharrir ekan. – Darhol Ortika vodiysiga jo‘na! U yerda ko‘chki ro‘y bergan. Goro hududi yaqinida. Butun bir qishloq ko‘chki tagida qolgan emish, qurbonlar bo‘lishi ham mumkin. Qolganini borganda bilib olasan. Vaqtni davomi…
– Bu sen ketadigan poyezdmi?– Ha, men ketadigan poyezd.Perronning chirk bosib ketgan bostirmasi ostida qo‘zg‘alishini kutib turgan parovoz go‘yo quturgan buqadek kishini vahimaga solardi.– Sen shu poyezdda ketasanmi? – deb so‘rashdi mendan.Parovozdan shovqin bilan chiqayotgan bug‘ odamni dahshatga solardi.– Ha, davomi…
Oradan ko‘p yillar o‘tdi. Men hamon onamning jasadini uzoqdagi qabristonga olib ketayotgan qora furgonning ikki haydovchisi nima haqda gaplashib ketganlarini hamon o‘z-o‘zimdan so‘rayman.Yo‘l uzoq bo‘lib, uch yuz kilometrdan ortiq masofani tashkil qilardi. Garchi avtomashinalar qatnaydigan yo‘l uncha tirband bo‘lmasa-da, furgon davomi…
Men ko‘rikdan o‘tish maqsadida shifokor huzuriga bordim: yoshim qirqqa kirgandan buyon men buni muntazam ravishda har yarim yilda amalga oshiradigan bo‘ldim.Karlo Trattore – mening shifokorim va eski do‘stim. U meni besh qo‘ldek biladi. Kuz kunlaridan biri. Havo bulut. Yurakni siqadigan davomi…
Firma xo‘jayini bo‘lmish Enriko Rokko xizmat xonasiga biqinib o‘tirardi. U sevib qolgan edi. Iztiroblardan qutulish maqsadida u ko‘nglini ochib, muhabbatini izhor etmoqchi bo‘ldi. Yo‘q, u o‘z g‘ururi va uyatchanligini bir yoqqa surib, muhabbatini qizga maktub or-qali yo‘llaydi.“Hurmatli sevgilim, – deb davomi…
Avliyo Onego bilan avliyo Sekretar tonggi ibodatni o‘qib bo‘lishgach, “Miller” firmasining qora charm qoplangan oromkursilariga yastanib olishdi. Ular Zaminga ko‘z tikkancha, dunyoning ishiga sho‘ng‘ib ketishgan g‘ofil bandalarni kuzatishni azm qildilar.– Menga aytsinlar-chi, – so‘radi avliyo Onego, uzoq jimlikdan so‘ng, – davomi…
Men ko‘zga ko‘ringan, yoshi qirqlar atrofidagi bir asab kasalliklari shifokori bilan tanishman. U anchadan buyon o‘z kasbiga xos turli kasallikdagi holatlarni sinchkovlik bilan o‘rganib kelmoqda. Hozir shu mavzuda talaygina aniq ma’lumotlarni yig‘ib ham qo‘ygan. Men u bilan bir tanishimning uyida davomi…
Bugun “Lojuvard uy” kasalxonasiga operatsiya uchun yotdim. Shunday vaziyatlarga xos yolg‘on taskinlardan qat’i nazar, aniq bilamanki, operatsiya o‘ta og‘ir bo‘ladi va undan biror naf olish-olmasligim ham gumon. Badbin o‘ylarim haqida birovga churq etmagan bo‘lsam-da, vrachlar, bolalarim, ayniqsa, xotinim ko‘nglimdan nima davomi…
Nimasini aytasiz, bizda she’riyat taqiqlanganidan buyon hayot boshqacha bo‘lib qoldi. Endi na avvalgi ko‘ngil ozishlar, na yurak o‘ynatuvchi ilhomlanishlar, na behuda xayolparastliklar bor. Ish — yolg‘iz ana shu narsa haqiqiy qadriyatga aylandi; odamzod ming yillardan buyon nechuk bu haqiqatni anglab davomi…
Kunlardan bir kuni kechqurun charchab-horib, ruhim cho‘kib uyga qaytayotgan edim, professor (shunday deyishadi, biroq qanday professorligi noma’lum) Skyassi oldimdan chiqib qoldi. Bu odamni men ko‘pdan buyon bilaman. Turli joylarda tez-tez va kutilmaganda ko‘rinish berib qoladi. O‘zi uqtirishicha, biz gimnaziyada birga davomi…