Азиз Несин. Эсини киргизиб қўйди (ҳажвия)

Таҳририятда иш қизғин эди. Мен ўшанда полиция ва суд хроникасида репортёр эдим.Хонамизга Ҳасан кириб келди. У биринчи ҳавфсизлик бошқармасида матбуот масалалари билан шуғулланарди.Қорачадан келган юзлари тиржайиб турарди.Бу яхшилик аломати эмасди.Ҳатто ҳамкасбининг ўлими ҳақидаги шумхабарни ҳам у худди хушхабар келтиргандек маълум қиларди.
Муҳаррир унинг башарасидаги илжайишни кўриб, синиқ овозда сўради:
-Совуқ гапми? Ҳойнаҳой, яна бир ишкал чиққандир.
Ҳасан шу заҳоти «хушхабар»ини эълон қилди:
-Сизларнинг газеталарингиз ёпилди.Шуни маълум қилиб қўймоқчиман.
«Маълум қилиб қўймоқчиман» дегани унинг оғзидан худди «табриклайман» дегандай жаранглади.
-Нега энди?- деб сўради муҳаррир.
-Фавқулодда ҳолат муносабати билан ҳукумат чиқарган фармон .- У «фавқулодда ҳолат» деганида товуши қувончдан титраб кетгандек бўлди.
-Нима, расмий фармойиш чиқдими?- деб сўради муҳаррир.
-Кейинроқ чиқади,- жавоб қилди Ҳасан.
Малайлик суяк-суягигача сингиб кетган бу Ҳасан дегани шу қадар бетоқат кимса эдики, ҳеч қачон ,ҳар қандай ҳолатда телефонограмманинг машинкадан чиқишини кутиб ўтирмас, нохуш хабарни ҳамиша ўзи маълум қилар эди.Оллоҳга шукурки, энди замона сал енгиллашди.Лоақал «Фармойиш чиққанми?» деб сўраш мумкин.Ваҳоланки бундан ўн олти ой муқаддам бунақа саволни бериб ҳам бўлмасди.
Мана,узоқдан мотоциклнинг шовқини эшитилди.Ҳар гал мотоциклнинг шунақа пот-поти қандайдир бир нашрнинг ёпилганидан ёки шунга ўхшаш бир нохушликдан дарак берарди.Мотоцикл минган полициячи газетанинг ёпилгани ҳақидаги фармойишни келтирганди.
Биз тишимизни тишимизга босиб, жим турардик.Кейин бирдан тарқаб кетдик.Йигирма олти нафар ходимнинг ҳаммаси таҳририятни тарк этди.Булардан етти нафаримиз ўн кун муқаддам ёпилган газетадан келган эдик.
Ўша даврда газета хўжайинлари ишдан бўшатилган журналистларга нафақа тўламасди.Касаба иттифоқи ҳам йўқ эди.Биз ишсиз ва пулсиз қолдик .Икки ой мобайнида мен учта газетада ишлаб кўрдим, ҳаммасини навбати билан ёпишди.
Ҳар бир бўшаган иш ўрнига ўнлаб талабгор тайёр турарди.
Ишсизликнинг иккинчи ойидан кейин аҳволим жуда танг бўлиб қолди.
– Газетамизда мусаҳҳиҳлик ўрни бор.Мен сени тавсия қилдим.Ҳойнаҳой, олишса керак.Тезда етиб бор,ҳеч кимга оғиз оча кўрма,- деди менга раҳми келган бир танишим.
Бу газетанинг нуфузи анча баланд эди.Унинг хўжайини ҳукмдор партиядан депутат эди.
Мен ишга жойлашганимда депутат Европа бўйлаб саёҳатда эди.
Бошлиғимиз қурумсоқлик қилиб, ҳар бир хонага телефон ўрнатмаганди.Шундай катта газета таҳририятида бор-йўғи иккитагина телефон ўрнатилганди – биттаси хўжайиннинг хонасида, иккинчиси ходимлар ўтирадиган хонада эди.Мен кечалари бўш турадиган ана шу хонада ишлар эдим.Тунда навбатчилик қиладиган котиб қўшни хонада ўтирар, мен уни телефонга деворни тақиллатиб чақирардим.
Бизнинг котибимиз ғирт хотинбоз эди.Ресторан-кафелардаги жамики қизлар, раққосалар, киноактрисалар билан таниш эди.Ҳар кеча уни ўнлаб аёллар қидириб қоларди.Мен тинимсиз деворни тақиллатардим.Аммо у хонасида навбатдаги жонони билан маишатдан бўшамас, телефонга ҳам умуман келмас ёки ҳадеганда келавермас эди.
Мен ниҳоят иш топганимдан жуда мамнун эдим ва ишдан ҳайдаб юборишларидан қўрқиб-қалтирардим.Узоқ муддат ишсиз юриб, камхаржликдан қийналганим учун ҳар қандай оғир юмушни бажаришга ҳам тайёр эдим.Шу боис мендан нимани илтимос қилишса йўқ демасдим.
Мени ишга жойлаб қўйган танишим шундай дерди:
– Хўжайиннинг хотинидан бошқа ҳеч кимдан қўрқма.Ундан нарироқ юрсанг ҳеч ким пишагингни пиш демайди.
– Хўжайиннинг хотини билан ишим нима?
– Ундай дема…Бу хотин эмас, нақ азроилнинг ўзи…Ҳамма ерга бурнини суқади.
Газета ходимлари унинг номини эшитибоқ титраб-қалтирашарди.
Чексиз ҳокимликни қўлган киритган аёллар каби уни бегойим деб аташарди.У ҳаммани қўрқувда ушлаб турарди.Мен у билан тўқнашмасликка интилардим.
Иш бошлаганимга ҳам уч ой бўлиб қолди.Бир куни тунда корректурани тузатиб ўтирувдим.Бу бир спортчи ҳақидаги жуда қизиқарли роман эди.Мутолаага берилиб кетгандим.Шу маҳал телефон жиринглаб қолди.Мен гўшакни кўтариб аёл овозини эшитдим.Котибни сўрашаётган экан.
Мен деворни бир неча бор урдим. «Бир дақиқа,келяпти»,- дея жавоб қилиб,гўшакни столга қўйиб қўйдим.Ўзим яна корректурани ўқишга берилиб кетдим.Роман ҳам тугади.Котиб хонада кўринмади ёки муҳим ишлар билан банд эди.Мен телефон гўшагини жойига қўйдим.
Дарҳол яна қўнғироқ бўлди.
– Сизни эшитаман.
– Менга қара, кимсан ўзинг?- деб сўради ўша овоз.
– Сен ўзинг кимсан?
Мен қўнғироқ қилаётган бу аёлни котибнинг тунги жазманларидан бири бўлса керак деб ўйлабман.Бу хўжайиннинг хотини экан!..
-Мен сендан котибни чақириб қўйишингни сўраганмидим?
– Сўраган эдинг…Мен деворни тақиллатиб чақирдим.
– Яхши, аммо нега у келмади?
– Мен қаёқдан билай?..
– Сеними шошмай тур,ҳозир ўзим бораман!
«Мана сенга тарбиясиз, кўча аёли!»
– Сен сал ўпкангни босиб ол!- дедим.
Кейин, аёл мени сўккач, шундай дедим:
– Менинг тарбиям сен билан бошқа гаплашишга имкон бермайди.
Телефондан яна шанғиллаш эшитилди:
– Вой хомкаллаей!..Қаерда бунақа тарбия олгансан?Тўнка!
– Жим!
– Эшак!..
– Ўзинг эшаксан!
– Чўчқа!
– Ўзинг чўчқасан!
У ҳар гал сўкинганида «Ўзинг шунақасан» деб туравердим.Ниҳоят:
– Мен сенга кўрсатиб қўяман!- деди.
– Қани келиб кўрчи,шунда кўрамиз ким кимга кўрсатаркин!- дея жавоб қилдим.
– Туф сенга, аблаҳ!
– Ўзинг аблаҳсан! Сен нима- ақлингдан оздингми? Намунча менга ёпишиб қолдинг?
– Оҳ, ҳозир ўзимдан кетиб қоламан! Мен сендан котибни чақириб беришни сўровдимми? Ахир сен уни ҳозир келади демаганмидинг?
У худди пулемёт каби тинимсиз тариллаб, сўкинарди.Мен бўлсам ҳаммасига «Ўзинг шунақасан, ўзинг шунақасан, бу сенсан, бу сенсан» деб жавоб қилардим.
– Қани тезда менга котибни чақириб қўй-чи!
– Сен нафсингга камроқ овқат егинда, тежалган пулга хизматкор ёллаб ол.Бу ерда хизматкоринг йўқ.
Мен фиғоним фалакка чиқиб, деворни урдим ва котибга бақирдим:
– Телефонга келсангчи…Сенинг исқирт суюқоёқларинг жонимга тегди.Бунақа оғзи шалақларни қаердан ковлаб топгансан ўзи?
Бу гапларни ҳалиги хотин ҳам эшитсин деб телефон гўшагига қичқириб айтдим.
Котиб келиб телефонда гаплаша кетди:
-Мен эшитаман Сизни…Буюринг хоним …Қандай?…Ҳа-а…Нималар деяпсиз!..Кечирим сўрайман…Сизнинг содиқ қулингиз…Кечиргайсиз…Биз… Ҳа… Мусаҳҳиҳ…Яқинда ишга келувди, хоним…- Котибнинг юзлари гезариб кетди. У гўшакни қўйди.
– Менга қара, нима қилиб қўйдинг ўзи?- деб сўради у.
– Нима бўпти?
– Сен бегойимни сўкибсан…
Хушимдан кетиб қолаёздим.
– Ҳайдаворишармикин?- дедим инграб.
– Хўжайин ҳозир Европада,- деди котиб.- Қайтиб келиши ҳамон сени ишдан бўшатади.
– Агар унга ялиниб-ёлборсамчи,кечирим сўрасамчи, англашилмовчилик бўпти десамчи…
– Фойдаси йўқ. У хотинидан ўлгудек қўрқади.Бегойимнинг гапини икки қилолмайди.
Демак, мени яна ишсизлик, қашшоқлик кутиб турарди.Мен шу ҳақда ўйлаб турганимда телефон жиринглаб қолди.Яна ўша овоз экан. Нима бўлганда ҳам барибир мени ишдан ҳайдашади энди,нажот йўқ…Ўладиган хўкиз болтадан қайтмайди.
– Сенга нима керак яна?- биринчи бўлиб ўзим ҳужумга ўтдим.
Мен унинг яна шаллақилик қилишини билардим.
– Сиз яқинда мен билан гаплашувдингиз ва ҳойнаҳой ким билан сўзлашганингизни билмагандирсиз ?
– Билувдим.Сиз ўша – бегойим деб аташадиган жодугарсиз. Сиз билан нима ҳақдаям гаплашиш мумкин?
Хоним жазавага тушди:
– Нима-а? Демак, билгансан…
Мен шу заҳотиёқ телефон гўшагини қўйиб қўйдим.
Энди ортга йўл йўқ эди.
Бу воқеадан тахминан бир ҳафта ўтгач хўжайин саёҳатдан қайтиб келди.Мен қўрқувдан титраб-қақшардим.Хўжайин қайтган кунининг эртасига мени чақирди.Мен унинг хонасига кирдим.Мен илинж билан хаёл қилардим: « Агар илтимос қилиб кўрсам балки раҳми келар!»
Мен унинг рўпарасида қорнимни асабий силаб турардим.
– Марҳамат,ўтир, ўғлим.
– Э йўғ-э…
– Ўтир, ўғлим, ўтир…
У жилмайиб турарди.Мен рўпарасидаги ўриндиққа ўтирдим.
– Мен сени табриклайман.Раҳмат…Мен бир умр сендан қарздорман…Сен бизнинг бегойимнинг эсини жойига келтириб қўйибсан…Баракалло!..Ўн саккиз йил чеккан азобларимнинг ўчини олиб бердинг. Қойил!..Ахир унга бир оғиз гап айтиб бўлмасди-я.Уни ҳам сўкиш мумкинлигини тасаввур қилолмасдим. Тўғри қилибсан.Пастга тушгин, айтиб қўйганман, сенга эллик лир мукофот пули беришади.
Бухгалтерияда мен эллик лир олдим.Шундан буён ҳар бир телефон қўнғироғига югуриб бораман.Балки яна бегойим қўнғироқ қилиб қолса, оғзимга келган сўзлар билан сўкарман.Аммо у бошқа телефон қилмайди.Фақат бир оқшом унинг ўзи ташриф буюриб қолди.Мен хонамда ёлғиз эдим. Бегойим кириб келдилар.
– Сизмисиз мусаҳҳиҳ?- деб сўради.
– Ҳа.
– Телефонда мени сўккан сизмидингиз?
Бегойимнинг нима эканлигини шунда билдим.Телефонда гаплашиш қаёқда-ю у билан шундоқ юзма-юз туриш бошқа эди…Мен бошимни эгиб, индамай туравердим.
– Мен сизни табриклайман,- деди у.-Мен кўнглидагини шундоқ дангал айтадиган одамларни ёқтираман.Сиз менга тикилманг: ошқозоним касал, шунинг учун жуда асабийман.Мен эримга сиз учун икки юз лир мукофот пули ажратишини тайинладим.
Демак, мени хўжайин эмас, бегойим мукофотлаган экан.Бунинг устига инсофсиз юз эллик лирни уриб қопти.
– Нега индамаяпсан? Эҳтимол бермагандир?Билардим-а унинг бермаслигини!- дея қичқирди-ю эрининг хонасига югуриб кетди.У ерда даҳшатли тўс-тўполон кўтарилди. Мени чақириб қолишди.Хўжайин қўрқа-писа сўради:
– Ўғлим, ахир мен сенга икки юз лир бермовдимми?
Бегойим гоҳ менга, гоҳ эрига қарайди.Кўзларидан олов сачрарди.Агар шу тобда «бермади» десам, эрини уриб сулайтиради, «берди» десам мени уради. Мен хўжайинга дедим:
– Хўжайин, менга тегишли икки юз лирнинг эллик лирини олдим. Қолганини ҳар ойда олиб тураман.
– Мана кўрдингми, азизам, сен бўлсанг ишонмовдинг.
Кейин у менга ўгирилиб деди:
– Энди ўғлим, тезда бориб қолган пулларингни ол!..

Шодмон Отабек таржимаси