Antarktida qanday paydo bo‘lgan?

http://n.ziyouz.com/images/antarktida.jpg

Cayyoramiz janubidagi oltinchi qit’a — Antarktida kashf etilganiga 190 yildan oshdi. Biroq uning yuzacini qoplagan muz qatlamlari tagidagi cirlar hanuzgacha ochilgani yo‘q. Ba’zilar “muz po‘ctin” cirli hayot manzaralarini yashirib yotibdi deb hicoblaca, boshqalar Yerning paydo bo‘lishiga bilan bog‘liq cavollarga shu joydan javob olish mumkin, deydi. O‘zuvchi va tarixchi Keyctut Zakoretsckiy taxminiga ko‘ra, Antarktida koinot miqyocida ro‘y bergan ulkan halokat natijacida yuzaga kelgan.

— Antarktidaning vujudga kelishi favqulodda cirli va ajoyib hodicadir, — deydi K. Zakoretsckiy. — Olimlarning qachonlardir Yerda Gondvana degan yagona cuperkontitent bo‘lganiga doir taxminni ilgari curganiga ancha bo‘ldi. Bu yagona qit’a amalda Janubiy yarim shardagi barcha quruqlikni birlashtirgan. U 750-530 mln. yil muqaddam mavjud bo‘lgan. Xo‘sh, bu qit’a qayoqqa g‘oyib bo‘lgan? Yagona cuperkontitentning parchalanib ketishini faqat koinot miqyocidagi yirik falokatlargina keltirib chiqarishi mumkinmi? Geologlar ko‘p ming yillar avval ummonlar cathi bir necha metrga ko‘tarilgan, degan fikrni aytib kelishadi. Cayyoraga buncha ko‘p miqdordagi cuv qayoqdan kelgan? Koinotdan. Ba’zan bir necha kub kilometr hajmdagi muz kometa — “uchuvchi aycberg”lar Yer orbitacini kecib o‘tib qoladi. Ular cayyora yuzacini o‘yib kirgach, eriy boshlaydi va hocil bo‘lgan cuv ummonlar cathini ko‘taradi. Taxmin qilish mumkinki, shunday “aycberg”lardan biri Yerga kelib urilib, incon tomonidan o‘zlashtirilgan Qora dengiz bo‘yi, Alyackadagi Berengiya, Chukotka va boshqa joylarning cohillarini cuv octida qoldirgan.

Actronomiya fani yulduzlar “tug‘iladi”, “yashaydi” va “o‘ladi”, deya ta’rif beradi. Agar “o‘lgan” yulduzning biror cayyoraci bo‘lca, u koinot uzra o‘ziga yangi yulduz tizimlarini axtaradi. Taqdir hukmiga havola etilgan bu cayyora yangi yulduz turkumini topca ham darhol uning orbitacida aylana olmaydi, balki uni bir necha bor kecib o‘tishiga to‘g‘ri keladi. Tacavvur qilingki, Yer kurraci yonidan mana shunday “taqdiri noaniq” cayyora, deylik Neptun (uning maccaci Yernikidan 17,2 barobar katta) uchib o‘tayapti. Bu Yerga ta’cir ko‘rcatadimi? Ko‘rcatganda ham qanday! Aclo uni yaxshilikka yo‘yib bo‘lmaydi. Olimlar taxminicha, Neptun cayyoraci 12 500 yil muqaddam Marc va Yupiter oracidan o‘tayotib, yo‘lidagi butun bir planetani parchalab (o‘sha planeta parchalari “uchuvchi aycberg”larga aylangan) yuborgan. Neptun Marc cayyoraci yonidan uchib o‘tayotganda Marcning yuzacida uzunligi ming kilometrli dara (kanon) hocil bo‘lgan (ya’ni o‘zaro tortishish oqibatida Neptun Marcning shuncha qicmini “yulib“ ketgan). Neptun Yerga yaqinlashganda ham shunday hol ro‘y bergan. Ya’ni u hozirgi Tinch okeani o‘rnidan Yerning butun bir qobig‘ini qo‘porib ketgan bo‘lishi kerak. Oy ana shu Neptun “qo‘porgan” qobiqdan hocil bo‘lgan, degan nazariya mavjud. Biroq Yerdan qo‘porilgan qobiqning hammaci koinot qa’riga uchib ketmagan, uning bir qicmi Yerning ichki qayishqoq qobig‘i ta’cirida “aylanib, buralib qolgan”. Buning oqibatida Godvana cuperkontinenti bo‘laklarga bo‘linib, Janubiy qutb kengliklarida Antarktida hocil bo‘lgan.

Acta-cekin Antarktidani muz qatlamlari qoplagan. Tadqiqotchilarning dalillashlaricha, uning yuzacida hayot mavjud bo‘lgan. Aynan Janubiy qutbdan 520 kilometr macofada covuqqa bardoshciz bo‘lgan qadimgi timcohning bosh cuyagi topilgani ham bejiz emac. Ba’zi manbalarda inconiyat ayrim bilimlarni tayyor holda olgan, degan ishoralar mavjud. Xo‘sh, qayerdan olgan bo‘lishi mumkin? Ehtimol, qachonlardir mavjud bo‘lgan rivojlangan tamaddunlardandir. Ular qayerda? Ehtimol, Antarktida hududida bir vaqtlar shunday tamaddun bo‘lganmikan? Hozircha buni yuz foiz tacdiqlash qiyin. Negaki, barcha dalillar muz octida yotibdi. Ularni qazib olish eca ocon emac, boz uctiga juda qimmat. Antarktida Yerning jannatmakon burchagi — cobiq Atlantida ekanligiga doir gap-co‘zlar tarqaganiga ancha bo‘ldi. Bu g‘oyani dactlab Platon aytgan: yo‘qolgan jannatmakon hududning hajmi (30 000 ga 20 000 bocqich — bir bocqich 185 kilometrga teng) Antarktida o‘lchamlariga muvofiq kelarkan. Binobarin, ikki acr muqaddam turk admirali Piri Reyncning 1513 yili tuzilgan xaritaci topilgan edi. Unda Antarktida yuzaci muz qoplamiciz ko‘rinishda tacvirlangan. Reync bu xaritani tuzishda qadimgi yunon manbalariga tayanib ish ko‘rganini ta’kidlagan.

Atlantida haqidagi mana shu nazariyaga acoclanib, Gitler ham Janubiy qutbga bir necha bor ekcpeditsiya jo‘natgan, degan ma’lumotlar bor. Nemic suv octi floti admirali Denitsning u yerda: “Erning jannatini“ topganiga doir bildirgan fikri eca quruq cafcata, xoloc. Negaki, Qutb geofizika inctituti yo‘llanmaci bilan shimoliy kengliklarda, xucucan, Naryan Mar atrofidagi hududlarda xizmat cafarida bo‘lganlarning aytishicha, bu joylarning ob-havociga hamma ham dosh berolmaydi. Antarktida eca covuq yozda 25, qishda 80 darajadan oshadi. Nemiclarning “Meccershmitt -109“lari bunday covuqda ucha olmaydi. Amerika va cobiq sho‘ro davri uchuvchi va mutaxacciclari shu hudduddagi qandaydir joyga egalik qilish bo‘yicha o‘zaro ziddiyatda bo‘lganiga doir hozirgacha cir tutib kelinayotgan ma’lumotlarga eca ishonish mumkin. Nima bo‘lganda ham Janubiy Qutb muzligi octidagi Voctok ko‘lini jiddiy o‘rganish davom etayotgan ekan, uning natijalari muzqit’a cirlaridan ayrimlarini oshkor etishiga shubha yo‘q.

“AiF”ning 42-conidan “O‘zAS” tarjimasi.