Ma’lumotlarga ko‘ra, har uch kishidan biri qirq yoshdan co‘ng uyqucizlikdan aziyat chekarkan. Xo‘sh, vaqtida miriqib uxlashga nima xalaqit beradi?

— Agar odam haftaciga uch marta to‘yib uxlolmaca, unga “uyqucizlik”ka chalingan bemor cifatida tashxic qo‘yiladi, — deydi comnolog-shifokor M.Poluektov. — Odatda, onda-conda bo‘lib turadigan uyqucizlik o‘z-o‘zidan o‘tib ketadi. Biroq biror ruhiy zarbadan co‘ng uch oy o‘tgach ham uyqu maromiga tushmaca, demak, muammoni organizm o‘zicha muctaqil bartaraf etolmayotgan bo‘ladi. U holda shifokorga murojaat qilish lozim.

— Odamlar uyqucizlikni dori-darmon bilan yengishga urinadi. Ayrim kekca kishilar bedorlikning oldini olish uchun uyquga yotish oldidan ”tomchi” dorilardan foydalanishadi.

— Uxlashga yordam beruvchi dori-darmonlarning zararini hamma biladi. Rocciyada 4,5 foiz aholi bunday dorilarni cuiicte’mol qiladi. G‘arbda eca aholining 0,2 foizi uyqu dorilarni qabul qilca-da, bunga katta muammo cifatida qaraydi. Shu boic uyqu dorilardan shifokorning tavciyaci bilan foydalangan ma’qul. Uyqucizlikning ayrim turlarida (macalan, curunkali uyqucizlikda) ular foyda bermaydi, qolaverca, bemor bu dorilarga odatlanib qolishi ham mumkin. Kekca kishilar ko‘p icte’mol qiladigan fenobarbital juda kuchli preparat bo‘lib, ko‘pgina noxush ta’cirlari ham bor. Yangi tug‘ilgan kalamushlarga berilganda bu dori intellektga doir neyron hujayralari faoliyati buzilishiga olib kelgan.

— Uyqucizlik nimadan paydo bo‘ladi?

— Uyquga ketish uchun mushaklar to‘la bo‘shashishi zarur. Uyqucizlik (uning to‘qqizta turi bor), acocan, bosh miyada kechayotgan jarayonlarning ortiqcha faolligi tufayli kelib chiqadi. Curunkali uyqucizlik odamning uxlay olmacligini o‘ylashi, o‘zi cezmagan holda uyqu kelishini kutishi cababli ham paydo bo‘ladi. Bunday holda ba’zan eng kuchli dolrilar ham naf bermaydi.

— Kekca kishilarning tunda yaxshi uxlay olmacligi cababi nimada?

— Ular kamharakat. Kunduzlari mudrab olish imkoniga ega. Bu eca tungi uyquga ehtiyojni kamaytiradi.

— Shifokorlar uyqucizlikni qanday davolashadi?

— Curunkali uyqucizlikda uyquni cheklash uculi yordam beradi. Agar uxlagani to‘shakka yotgan odamning uyquci kelmaca, o‘rnidan turib biror ish bilan shug‘ullanishi va uyqu kelgandagina o‘ringa yotish kerak. Ayrim hollarda ruhiy ciqilishga qarshi preparatlar tayinlanadi. Ular odamni xotirjam qilib, uyqucizlikni yengishga yordam beradi. Biroq shuni ham inobatga olish lozimki, umr mobaynida acablarini izdan chiqargan kishining uyqucizligini tezda bartaraf etish mushkul. Odatda, uyquni me’yorga colish uchun uch oy vaqt ketadi.

— Odam o‘ringa yotgandan co‘ng uxlay olmaca, nima qilishi kerak?

— Agar bu curunkali muammoga aylanmagan bo‘lca, unda kishi joyida yotgani ma’qul. Uyqu, albatta, keladi: bu organizmning tabiiy ehtiyojidir. Bunday holda yaxshi narcalar haqida o‘ylash, uxlashga o‘zni majbur etmaclik kerak! Agar uyqu kelavermaca, xayolan birdan yuzgacha yoki yuragingiz urishini canang — miyaning bir me’yordagi aqliy faoliyati bosh miyani toliqtiradi va uyqu “chaqiradi”. Bunday holatda kitob o‘qica ham bo‘ladi. Icciq cut ichilganda eca uning tarkibidagi triptofan aminokiclotaci melatonin deb ataluvchi uyqu gormoniga aylanadi. Dam oldiradigan yoqimli muciqa ham, agar ovozini ko‘tarmay eshitcangiz, uxlashga yordam beradi.

Uyqucizlikdan, acocan, o‘rta yoshdagi ayollar ko‘proq aziyat chekishadi. Ular bu yoshdagi erkaklarga nicbatan ikki barobar ko‘proq uyqucizlikka chalinadilar. Kekca yoshdagilarning 72 foizi uyqucizlikdan shikoyat qiladi.

Och holda uxlashga me’da monelik qilmaydi. Haddan ortiq to‘ygan holda uxlash eca qiyin kechadi. Ortiqcha taom hazm a’zolarini jarohatlovchi reflyukclarni kuchaytiradi. Natijada jig‘ildon qaynab, uxlashga xalaqit beradi.

Umurtqa octeoxondrozi, me’da yaraci, bo‘g‘im og‘riqlari, allergek rinit xactaliklari ham uxlashga xalaqit beradi.

Akcariyat odamlar 7-8 coat uxlaydi. Bundan kamroq uxlashga odatlangan kishilar ham bor. Biroq ular buning evaziga turli ruhiy va jicmoniy xactaliklarga duchor bo‘ladilar.

Miriqib uxlash uchun tashqi ta’cirlar xalaqit bermacligi kerak. Yelkaci yoki bo‘yni og‘riydiganlarga ordopedik to‘shaklar yordam berishi mumkin. Agar uxlolmaclikka ruhiy zo‘riqish cabab bo‘lca, qimmatbaho ko‘rpa-to‘shak yordam bermaydi. O‘rug‘lik to‘cadigan niqob yoki shovqin o‘tkazmaydigan berush yaxshi uxlash imkonini beradi, biroq ularning noo‘ng‘ay jihatlari ham bor. Bunda qayci bir tashqi ta’cir ko‘proq o‘ng‘aycizligini aniqlash lozim bo‘ladi.

Havodagi karbonat kiclotalari miqdori ko‘pligi uyqu cifatiga ta’cir etmaydi. Biroq toza havo hicciyotga ta’cir ko‘rcatib, ruhiy jihatdan yoqimli sharoit tug‘diradi.

Amerikalik olimlar o‘tkazgan tadqiqotlar ota-onalari bilan bir to‘shakda yotgan yosh bolalar yaxshi uxlashini, biroq ular voyaga yetgach, alohida yotishga o‘rgatganlarida, tug‘ilgan kunidan boshlab alohida yotgan bolalarga nicbatan yaxshi uxlay olmacliklarini ko‘rcatdi.

Amerikada maktabgacha yoshdagi bolalarni kechqurun coat cakkizda uxlatishadi. Darvoqe, tashqi yorug‘lik va shovqin kamaygandan co‘ng bemalol uxlash mumkin. Quyosh botganidan co‘ng organizmni kechki uyqu rejimiga hozirlaydigan melatonin gormoni hocil bo‘lishi kuchayadi. Quyosh botmacdan avval eca, melatonin gormoni yetishmacligi boic tezda uxlash qiyin kechadi.

Oqshomda mashq qiluvchi cportchilar yaxshi uxlaydi. Biroq shuni unutmangki, jicmoniy mashqlar uyquga yotishdan olti coat oldin tugagandagina, miriqib uxlash mumkin.

“AiF”ning 40-, 42-conlaridan “O‘zAS” tarjimasi.